Σε μια κωμόπολη της Νότιας Ελλάδας, η «Νέα Τάξη» έχει καταλάβει την εξουσία. Εκεί ζει ένας νέος άνδρας, ο Άγις, πρώην φοιτητής της Ιατρικής που εγκατέλειψε πρόωρα τις σπουδές του για να αναλάβει τη φροντίδα του μικρότερου αδερφού του που έχει διαγνωστεί ως ψυχικά ασθενής.
Ο Άγις είναι ο μόνος (με τη θέλησή του) κάτοικος του μικρού νησιού που βρίσκεται μπροστά από την κωμόπολη και μένει (με την ανοχή της Νέας Τάξης) σε ένα μικρό σπίτι μπροστά από τον φάρο που υπάρχει στο νησί. Στην πίσω πλευρά του σπιτιού υπάρχει ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου βρίσκονται έγκλειστοι και εξαθλιωμένοι εκατοντάδες πρόσφυγες (από χώρες της Αφρικής κυρίως) σε κατάσταση αναμονής για την τελική τους μοίρα, την οποία θα αποφασίσει το τοπικό Ύπατο Συμβούλιο των Νεοταξιτών.
Όσο κι αν η ιστορία σας μοιάζει βγαλμένη από δελτίο ειδήσεων, δεν πρόκειται για πραγματική καταγραφή γεγονότων, αλλά για τη μυθιστορηματική πλοκή του νέου βιβλίου του Γιώργου Πολυμενάκου «Σκοτεινό Φως» (εκδόσεις Γραφή). Ενός βιβλίου που σε κάνει να αναρωτιέσαι από την πρώτη μέχρι την τελευταία του σελίδα ποιος τελικά μιμείται ποιον: η τέχνη τη ζωή ή η ζωή την τέχνη;
Όπου και αν βρίσκεται η αλήθεια, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί το σημαντικότερο είναι πως η ζοφερή πραγματικότητα –fiction και μη– μόνο με μάτια ανοιχτά αντιμετωπίζεται. Και όπως λέει ο συγγραφέας στην κουβέντα μας, «Σε έναν κόσμο σαν κι αυτόν που περιγράφω κάθε πράξη, κάθε συναίσθημα, ακόμη και ο έρωτας, έχουν πολιτική σημασία και τελικά έρχονται αντιμέτωπα με ένα κατεξοχήν πολιτικό δίλημμα: υπακοή ή αντίσταση;».
Το «Σκοτεινό Φως» είναι το δεύτερο μυθιστόρημα της «Τριλογίας των Φάρων». Έχετε γεννηθεί στο νησάκι Κρανάη, σε ένα σπίτι δίπλα στον φάρο του Γυθείου. Γιατί είναι τόσο σημαντικοί για εσάς οι φάροι και τους αφιερώνετε μάλιστα τρία ολόκληρα βιβλία;
Στον πραγματικό κόσμο, οι φάροι μας καθοδηγούν στα ταξίδια μας, μας προειδοποιούν για επικίνδυνες νησίδες και ακτές, μας σώζουν από πιθανά ναυάγια. Στον κοινωνικό φαντασιακό κόσμο, οι φάροι είναι σύμβολα φωτός και ελπίδας. Το πιο εφιαλτικό σενάριο που μπορώ να διανοηθώ είναι να σβήσουν μέσα στην κοινωνία οι φάροι της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο.
Στην προσωπική μου μυθολογία, οι φάροι αποτέλεσαν από νεαρή ηλικία το βασικό στοιχείο της πορείας μου μέσα στη ζωή. Αγαπημένη μου φράση (από τον Guy Debord): «Η ζωή μας είναι ένα ταξίδι. Μέσα στο χειμώνα και τη νύχτα ψάχνουμε το πέρασμά μας».
Την κατεύθυνση προς αυτό το «πέρασμα» την υποδεικνύει, τη σηματοδοτεί, κάποιος «φάρος» – διαφορετικός για τον καθένα μας.
«Θέλω να πιστεύω ότι τελικά, κάπου υπάρχει φως. Αλλιώς δεν θα μπορούσα να ζήσω, δεν θα μπορούσα να γράφω».
Θα λέγατε ότι το «Σκοτεινό Φως», όπου περιγράφετε την επέλαση της «Νέας Τάξης», η οποία επιδιώκει την κάθαρση του κοινωνικού ιστού ή με άλλα λόγια την επικράτηση του φασιστικού/ναζιστικού ιδεώδους, είναι ένα προφητικό μυθιστόρημα;
Ελπίζω να μην είναι. Αλλά την ευθύνη για να μη συμβούν πράγματα σαν κι αυτά που περιγράφω στο βιβλίο μου την έχουμε όλοι μαζί και ο καθένας μας ξεχωριστά.
Θλίβομαι και ανησυχώ βαθιά όταν η πραγματικότητα επιβεβαιώνει, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μυθοπλαστικά στοιχεία που έχω συμπεριλάβει στο βιβλίο μου, όπως για παράδειγμα η αναφορά μου στο ναυάγιο κάποιου σαπιοκάραβου που μεταφέρει πεντακόσιους μετανάστες: έναν μήνα μετά την κυκλοφορία του βιβλίου μου συνέβη κάτι ανάλογο στην πραγματικότητα, με μόνη διαφορά ότι τα θύματα ήταν, δυστυχώς, περισσότερα.
Υπάρχουν αναφορές στον Καιάδα και στη Σπάρτη στο βιβλίο σας. Προσφάτως είδαμε και τους «Σπαρτιάτες» να μπαίνουν στην ελληνική Βουλή. Υποθέτω πως πρόκειται για δυστυχή συγκυρία… Ή μήπως όχι;
Δεν πρόκειται εντελώς για σύμπτωση. Δεν μου ήταν δύσκολο να προβλέψω ότι η παγκοσμίως διαφαινόμενη τάση εκφασισμού των κοινωνιών σε τοπικό επίπεδο, στη χώρα μας δηλαδή, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως τμήμα του ιδεολογικού της εξοπλισμού την τυφλή αρχαιολατρεία (το έχει κάνει άλλωστε επανειλημμένα στο παρελθόν) και διάφορους ανεπιβεβαίωτους και μάλλον εσφαλμένους μύθους, όπως για παράδειγμα ότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες έριχναν τα μη αρτιμελή παιδιά τους στον Καιάδα, για να δικαιολογήσει την εξόντωση των κάθε λογής έγχρωμων, των σωματικά και διανοητικά αδύναμων και των ψυχικά ασθενών κατά το πρότυπο των ναζί.
Επίσης, μιλάτε για την εξόντωση των μεταναστών, οι οποίοι ζουν στοιβαγμένοι πίσω από έναν ψηλό αγκαθωτό φράχτη. Υπάρχει σωτηρία, νομίζετε, για εκείνους που δεν ανήκουν ψυχή τε και σώματι στην καθεστηκυία τάξη;
Είναι ιστορικά διαπιστωμένο ότι κάθε απολυταρχικό καθεστώς δεν γνωστοποιεί πλήρως τις προθέσεις του, στο ξεκίνημά του τουλάχιστον. Σταδιακά όμως αποκαλύπτεται ότι δεν μπορεί να ανεχτεί τίποτε άλλο πέρα από την τυφλή πίστη και την υπακοή στα σχέδιά του, που είναι κατά κύριο λόγο μεγαλεπήβολα και αποτρόπαια.
Θα χαρακτηρίζατε το μυθιστόρημά σας πολιτικό;
Έμμεσα ναι, με την έννοια ότι ναι μεν δεν περιέχει πολιτικές διακηρύξεις και κοινωνιολογικές αναλύσεις, αλλά οι ιστορίες και τα διλήμματα των βασικών χαρακτήρων του βιβλίου έχουν σαφέστατα πολιτικές προεκτάσεις.
Σε έναν κόσμο σαν κι αυτόν που περιγράφω, κάθε πράξη, κάθε συναίσθημα, ακόμη και ο έρωτας, έχουν πολιτική σημασία και τελικά έρχονται αντιμέτωπα με ένα κατεξοχήν πολιτικό δίλημμα: υπακοή ή αντίσταση;
Το «Σκοτεινό Φως» θα μπορούσε επίσης να χαρακτηριστεί πολιτικό θρίλερ ή δυστοπικό ερωτικό αφήγημα.
Υπάρχει, τελικά, κάπου φως; Κι αν όχι, μήπως υπερβάλλετε;
Θέλω να πιστεύω ότι, τελικά, κάπου υπάρχει φως. Αλλιώς δεν θα μπορούσα να ζήσω, δεν θα μπορούσα να γράφω. Γι’ αυτό και τα δύο τελευταία υποκεφάλαια του βιβλίου μου έχουν τίτλο αντίστοιχα: «Ρωγμή στη Σιωπή» και «Ρωγμή στο Σκοτάδι».
Όσον αφορά την πιθανή υπερβολή στα γραφόμενά μου, θέλω να σας επισημάνω ότι, κατ’ αρχάς, η υπερβολή είναι ένας τρόπος για να υπογραμμίσουμε τον κίνδυνο μιας πιθανής κοινωνικής απειλής και, κατά δεύτερον, ότι η πραγματικότητα, αρκετές φορές, εξελίσσεται με έναν τρόπο που ξεπερνάει και την πιο τολμηρή φαντασία.
«Όταν ομάδες ανθρώπων εξωθούνται στο οικονομικό περιθώριο, μπορούν να προκύψουν αντιφατικές καταστάσεις: κάποιοι από αυτούς να οδηγηθούν στον αγώνα για μια καλύτερη ζωή και περισσότερες ελευθερίες, αλλά κάποιοι άλλοι να αισθανθούν μια ακατανίκητη έλξη προς το «σκοτεινό φως» του φασισμού και της απολυταρχίας».
Πώς είναι να ζει και να γράφει κανείς στο ή για το περιθώριο;
Πέρασα την παιδική και εφηβική μου ηλικία στο πολυάριθμο κοινωνικό περιθώριο των φτωχών ανθρώπων που πάλεψαν με νύχια και με δόντια να επιβιώσουν στις δύσκολες οικονομικές συνθήκες της δεκαετίας του ’60 και του ’70.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συσσωρευτεί μέσα μου οργή που, κάποιες φορές, εκφράστηκε με την ενεργή συμμετοχή μου στους αγώνες του αριστερού πολιτικού φάσματος και άλλες φορές με τη λυτρωτική ενασχόλησή μου στον χώρο της ποίησης και των στίχων.
Όταν ομάδες ανθρώπων εξωθούνται στο οικονομικό περιθώριο, μπορούν να προκύψουν αντιφατικές καταστάσεις: κάποιοι από αυτούς να οδηγηθούν στον αγώνα για μια καλύτερη ζωή και περισσότερες ελευθερίες, αλλά κάποιοι άλλοι να αισθανθούν μια ακατανίκητη έλξη προς το «σκοτεινό φως» του φασισμού και της απολυταρχίας.
Μην ξεχνάμε ότι, από πάντα και έως σήμερα, στα τάγματα εφόδου των φασιστικών οργανώσεων συμμετέχουν ενεργά άνθρωποι που ανήκουν στην κατώτερη οικονομικά τάξη. Το οξύμωρο αυτό διαψεύδει, δυστυχώς, στην πράξη κάποιες ρομαντικές αντιλήψεις ότι, νομοτελειακά, οι φτωχοί ενεργούν πάντοτε «σωστά» σε σχέση με τα ταξικά τους συμφέροντα.
***
Μικρό Πορτρέτο
Ο Γιώργος Πολυμενάκος γεννήθηκε στο νησάκι Κρανάη, σε ένα σπίτι δίπλα στον φάρο του Γυθείου. Μεγάλωσε και ζει στο Πέραμα, απέναντι από τον φάρο της Ψυττάλειας. Τον Δεκέμβριο του 2019 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Ιστορίες από την Άλλη Όχθη» (εκδόσεις Απόπειρα, β′ έκδοση, Σεπτέμβριος 2021). Τον Νοέμβριο του 2021 εκδόθηκε το μυθιστόρημά του «Σημείο Εξόδου Ένα» (εκδόσεις Απόπειρα), το οποίο επιλέχθηκε ως ένα από τα δέκα καλύτερα μυθιστορήματα εκείνης της χρονιάς στα λογοτεχνικά βραβεία του περιοδικού «Ο Αναγνώστης». Ξεκίνησε την «Τριλογία των Φάρων» με το μυθιστόρημα «Σημείο Εξόδου Ένα» και τη συνεχίζει με το «Σκοτεινό Φως». Γράφει στίχους από το 1985. Τραγούδια του, όπως τα «Χειμωνιάτικα Μπαρ», «Παραισθήσεις», «Τα Χρώματα», «Ο Τόπος που Μεγάλωσα», «Πίνω, Πίνω» και πολλά άλλα έχουν μελοποιηθεί από Έλληνες καλλιτέχνες. Έχει δημιουργήσει το ντοκιμαντέρ «Ο Τόπος» και τη μουσική ταινία μυθοπλασίας «Το Τελευταίο Πέρασμα».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
O Όμηρος «Τραγουδάει» και για τα Παιδιά
Βιβλία για τo Καλοκαίρι | Αναγνώστες και Συντάκτες Προτείνουν
