Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η συμφωνία μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας να συμπράξουν ώστε να δημιουργήσουν το μεγαλύτερο, το πιο πολύπλοκο, το πιο ακριβό και το πιο ανθεκτικό «σπίτι» εκτός Γης ήταν μια πράξη υψηλού συμβολισμού. Το «φυλάκιο της ανθρωπότητας», όπως το περιγράφουν η NASA και η ESA, μια μόνιμη βάση της ανθρωπότητας στο Διάστημα, ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ΔΔΣ), το μεγαλύτερο συνεργατικό εγχείρημα όλων των εποχών, κατοικείται αδιάλειπτα από τις 2 Νοεμβρίου 2000.
Σε αυτό το πολυεθνικό έργο συνεργασίας συμμετέχουν πέντε κύριοι διαστημικοί οργανισμοί και συνολικά 15 χώρες – NASA (ΗΠΑ), Roscosmos (Ρωσία), ESA (11 ευρωπαϊκές χώρες), JAXA (Ιαπωνία), CSA/ASC (Καναδάς).
Χωριστοί Δρόμοι
Στα μόλις 25 χρόνια του, ο ΔΔΣ αρχίζει να μετράει αντίστροφα προς το τέλος του, το οποίο έχει προγραμματιστεί από τη NASA το 2030. Τότε θα επανέλθει μέσω της γήινης ατμόσφαιρας για να πραγματοποιήσει μια φλεγόμενη βουτιά στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το όχημα που θα οδηγήσει τον σταθμό πίσω στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας την ελεγχόμενη καταστροφή του, κατασκευάζεται από τη SpaceX (οι περισσότερες μετοχές της οποίας ανήκουν στον Elon Musk) για 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
H φλεγόμενη βουτιά θα γίνει πάνω από το Point Nemo, το «νεκροταφείο» της NASA, καθώς βρίσκεται μακριά από κάθε σημείο με πολιτισμό στη Γη. Η SpaceX θα διασφαλίσει ότι ο ΔΔΣ θα βυθιστεί στον ωκεανό με ασφάλεια, χωρίς να βλάψει κατοικημένες περιοχές.
Ως κύριο λόγο απόσυρσης η NASA επικαλείται την τεχνολογική «γήρανση» του σταθμού. Το κόστος του απαιτεί τεράστιους πόρους –αναφέρει ότι δαπανά 3 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο– και, καθώς τα μέρη του φθείρονται, η συντήρηση γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη και δαπανηρή.
Η Ρωσία και οι άλλες χώρες που συμμετέχουν (ΕΕ, Ιαπωνία, Καναδάς) καταστρώνουν διαφορετικά σχέδια, ανάλογα με τις δυνατότητες και τους στόχους τους.
Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη, η Ιαπωνία και ο Καναδάς έχουν δεσμευτεί να υποστηρίξουν τις λειτουργίες του ISS μέχρι το 2030. Η Ρωσία, ωστόσο, σχεδιάζει να αποσυρθεί από το έργο μετά το 2028, προωθώντας παράλληλα τον δικό της σταθμό (Russian Orbital Service Station – ROSS). Η Κίνα ήδη λειτουργεί τον δικό της διαστημικό σταθμό, τον Tiangong (ο μόνος κρατικός σταθμός σε τροχιά μετά την απόσυρση του ΔΔΣ).
Ο ESA ενδέχεται να στραφεί σε συνεργασίες με εμπορικούς σταθμούς ή στην ανάπτυξη μικρότερων ερευνητικών πλατφορμών σε τροχιά γύρω από τη Γη. Και όσο για την Ιαπωνία (JAXA) και τον Καναδά (CSA), πιθανότατα θα συνεχίσουν τη συμμετοχή τους μέσω εμπορικών σταθμών ή διεθνών συνεργασιών, αν δεν χτίσουν και οι ίδιες ανεξάρτητο σταθμό.
Οι γεωπολιτικές εξελίξεις δεν αφήνουν ανεπηρέαστες τις διαστημικές ισορροπίες. Η διάλυση του ΔΔΣ προμηνύει ένα διαφορετικό τοπίο, μια νέα κούρσα ανταγωνισμού για την κατάκτηση και διαχείριση του Διαστήματος. Παράλληλα, όπως σε κάθε επερχόμενο τέλος, γίνεται ο απολογισμός. Τελικά, άξιζε τον κόπο;
Οι εμπορικοί διαστημικοί σταθμοί δεν θα λειτουργούν πια από κρατικές υπηρεσίες, αλλά από ιδιωτικές εταιρείες και ο πρώτος από αυτούς αναμένεται να εκτοξευθεί του χρόνου, για να ακολουθήσουν και άλλοι στη συνέχεια.
Το Μέλλον
Το στρατηγικό μοντέλο της NASA αλλάζει κατεύθυνση, από την χαμηλή τροχιά του ΔΔΣ στη Σελήνη, στον Άρη και σε άλλους προορισμούς, και το σχέδιο που καταστρώνει είναι αυτό του «πελάτη», επιτρέποντας σε ιδιωτικές εταιρείες να αναλάβουν τη μελλοντική «κατοικία σε τροχιά». Σκοπεύει, δηλαδή, να γίνει «ένοικος» σε εμπορικούς σταθμούς, κάτι που προβλέπεται να κάνουν και άλλες χώρες.
Οι εμπορικοί διαστημικοί σταθμοί δεν θα λειτουργούν πια από κρατικές υπηρεσίες, αλλά από ιδιωτικές εταιρείες και ο πρώτος από αυτούς αναμένεται να εκτοξευθεί του χρόνου, για να ακολουθήσουν και άλλοι στη συνέχεια. Ο στόχος όλων είναι κοινός: η ανάπτυξη μιας ζωντανής, ανθρωποκεντρικής οικονομίας σε τροχιά γύρω από τη Γη – και, τελικά, πέρα από αυτήν.
«Ελπίζουμε να κατασκευάσουμε καταλύματα για τη Σελήνη [και] τον Άρη, καθώς και έναν διαστημικό σταθμό με τεχνητή βαρύτητα», λέει ο Max Haot, διευθύνων σύμβουλος της Vast, εταιρείας στην Καλιφόρνια. Η Vast σχεδιάζει να εκτοξεύσει τον δικό της διαστημικό σταθμό Haven-1 τον Μάιο του 2026, ενώ θα ακολουθήσουν και άλλες εγκαταστάσεις, που όλες στοχεύουν να φτάσουν σε τροχιά μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Αρχικά, ο Haven-1 θα τεθεί σε τροχιά χωρίς πλήρωμα, αλλά στη συνέχεια θα προσφέρει διαμονή έως 10 ημερών σε επισκέπτες, οι οποίοι θα φτάνουν εκεί με κάψουλα SpaceX Dragon.
Ο Haven-1 αποτελεί πρόδρομο μιας πολύ μεγαλύτερης κατασκευής, του Haven-2, που θα περιλαμβάνει πολλαπλά μοντέλα τύπου Haven-1, τοποθετημένα σε σχήμα σταυρού, ώστε να επιτρέπει συνεχή ανθρώπινη παρουσία σε τροχιά, αντί για τις σύντομες παραμονές που θα προσφέρει ο Haven-1.
Ενώ ο ΔΔΣ θεωρητικά επικεντρωνόταν στην επιστήμη, οι ιδιωτικές αυτές εγκαταστάσεις θα έχουν πιο ευρύ πεδίο δράσης, θα είναι από διαστημικά ξενοδοχεία έως ερευνητικά εργαστήρια. Ήδη, οι μεγαλύτεροι παίκτες έχουν υποσχεθεί θα διαθέτουν μια ποικιλία υψηλής ποιότητας εξοπλισμού, ο οποίος θα επιτρέπει να διεξάγονται έρευνες που ήταν αδύνατο να γίνουν στον ΔΔΣ. Και όταν το κόστος επίσκεψης σε αυτούς τους σταθμούς κυμανθεί σε λογικό επίπεδο, ίσως θα μπορούν να συμμετέχουν πολλά ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια με δικούς τους αστροναύτες, που θα διεξάγουν τις δικές τους έρευνες.
Η μετάβαση της NASA από το παραδοσιακό μοντέλο «κέντρων με πλήρη κρατικό έλεγχο και έργα» σε ένα πιο εμπορικό/συνεργατικό περιβάλλον θα έχει ως στόχο τη μείωση του κόστους και τον διαφορετικό προσανατολισμό στην έρευνα. Για παράδειγμα, προμηνύει τον περιορισμό λειτουργιών που θεωρούνται λιγότερο κρίσιμες, όπως αυτό της κλιματικής αλλαγής, σε πεδία που έχουν να κάνουν με την ανάπτυξη των πολεμικών εξοπλισμών – το οποίο ήδη υπηρετείται εκτεταμένα και από τις άλλες διαστημικές υπηρεσίες.
Κέρδη και Ζημιές
Τελικά, άξιζαν τα 137,5 δισεκατομμύρια ευρώ που κόστισε η κατασκευή και η λειτουργία του του ΔΔΣ; Πολλοί επιστήμονες επισημαίνουν ότι παρείχε ανεκτίμητες γνώσεις σχετικά κυρίως με το πώς μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει στις συνθήκες του Διαστήματος. Άλλοι, πάλι, διαφωνούν, υποστηρίζοντας ότι τα χρήματα αυτά θα μπορούσαν να είχαν επενδυθεί σε διαφορετικά έργα. Άλλωστε, όπως υποστηρίζει ο Martin Rees, κοσμολόγος και αστροφυσικός, που κατέχει τη θέση του Βασιλικού Αστρονόμου του Ηνωμένου Βασιλείου: «Τα ρομπότ γίνονται πιο έξυπνα και πιο εξελιγμένα και είναι πολύ οικονομικότερη η λειτουργία τους στο Διάστημα. Δεν χρειαζόμαστε ανθρώπους για να κάνουμε έρευνα στο Διάστημα».
Τον ΔΔΣ έχουν επισκεφθεί περισσότεροι από 280 αστροναύτες από 26 διαφορετικές χώρες, ενώ ανάμεσα στους επισκέπτες του συγκαταλέγονται βάτραχοι, σκουλήκια, οστρακοειδή και πεταλούδες.
Η επιστημονική επιχειρηματολογία για την κατασκευή του διαστημικού σταθμού τη δεκαετία του 1990 ήταν ότι τα πειράματά του θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη θεραπεία του καρκίνου ή στην ανακάλυψη της σκοτεινής ύλης. Η Castaño-Rodriguez, που μελετά τις διαδικασίες με τις οποίες διεξάγεται η επιστημονική έρευνα στον ΔΔΣ, τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο άνθρωποι από όλο τον κόσμο συνεργάζονται και τα διαφορετικά κριτήρια με τα οποία αξιολογείται αυτή η έρευνα, λέει πως «μέρος του προβλήματος βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάστηκε ο σταθμός, με αυτές τις μεγαλεπήβολες υποσχέσεις των επιστημόνων που κρίνονταν αναγκαίες ώστε να καταφέρουν να χρηματοδοτηθούν».
Ωστόσο, υποστηρίζει, πως αυτή η ματιά στην επιστήμη αγνοεί πλήρως την πραγματική επιτυχία της έρευνας στον ΔΔΣ, που είναι το «να μάθουμε πώς να κάνουμε επιστήμη σε ένα τόσο αντίξοο περιβάλλον». Και συνεχίζει λέγοντας πως επιστήμη «δεν είναι μόνο η λαμπερή ανακάλυψη που βγαίνει στα πρωτοσέλιδα. Είναι συνολικά η γνώση που παράγεται ώστε βάσει αυτού να προχωρήσει ένας επιστημονικός τομέας. Είναι μια επική και απίστευτα πολύπλοκη διαδικασία αυτά τα πειράματα στον διαστημικό σταθμό». Άλλωστε, πιστεύει ότι αυτή η γνώση υποδομής θα είναι απαραίτητη για την περαιτέρω εξερεύνηση του διαστήματος.
«Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός θα αφήσει πίσω του μια σημαντική κληρονομιά», δηλώνει ο Bill Nelson (πρώην γερουσιαστής, μέλος πληρώματος του διαστημικού λεωφορείου και διοικητής της NASA την περίοδο 2021-2025, κατά την οποία καθορίστηκε το χρονοδιάγραμμα για τη μετάβαση προς τους εμπορικούς διαστημικούς σταθμούς), γράφοντας τον «επικήδειο». «Ο σταθμός έχει επιτελέσει απίστευτα πράγματα», λέει. «Από το να μάθουμε πώς να ζούμε με ασφάλεια στο Διάστημα, μέχρι την εξερεύνηση των δυνατοτήτων και των κινδύνων που προσφέρει το περιβάλλον της μικροβαρύτητας. Παράλληλα, ο ΔΔΣ υπήρξε ένα λαμπρό σύμβολο παγκόσμιας συνεργασίας».
Τον ΔΔΣ έχουν επισκεφθεί περισσότεροι από 280 αστροναύτες από 26 διαφορετικές χώρες, ενώ ανάμεσα στους επισκέπτες του συγκαταλέγονται βάτραχοι, σκουλήκια, οστρακοειδή και πεταλούδες: καθένα από αυτά αποτέλεσε αντικείμενο πειραμάτων με στόχο την αποκάλυψη των επιπτώσεων της έλλειψης βαρύτητας, της ακτινοβολίας και άλλων εξωγήινων φαινομένων στα έμβια όντα.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
#BraveNewMetaverse: Ένα Τρισδιάστατο Σύμπαν Χωρίς Φυσικά Σύνορα
