Στις αρχές Σεπτεμβρίου, μάθαμε ότι η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στους BRICS*, όχι όμως από τις τουρκικές αρχές, αλλά από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, ως αποτέλεσμα μιας διαρροής από πηγές άγνωστες σε εμάς τους κοινούς θνητούς. Λίγες ημέρες μετά τη δημοσίευση της είδησης στο Bloomberg, η Ρωσία επιβεβαίωσε ότι όντως είχε υποβληθεί μια τέτοια αίτηση και η Τουρκία αναγκάστηκε, στη συνέχεια, να το παραδεχτεί.
Το γεγονός ότι η Τουρκία αισθάνθηκε την ανάγκη να αποκρύψει αυτή την αίτηση και ότι «κάποιοι» θέλησαν να τη δημοσιοποιήσουν στον κόσμο, είναι από μόνο του πολύ περίεργο και προκάλεσε πολλές θεωρίες συνωμοσίας στα ΜΜΕ. Αν μη τι άλλο, η παρούσα κατάσταση δείχνει πόσο τεταμένη θα είναι η διαδικασία για την Τουρκία.
Η απόκρυψη της αίτησης πιθανόν οφείλεται στον φόβο της διοίκησης Erdoğan για δημόσιο εξευτελισμό σε περίπτωση απόρριψής της. Η εισδοχή νέων μελών στους BRICS απαιτεί την έγκριση όλων των μελών (9 χώρες προς το παρόν) και από αυτά η Ινδία, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν έχουν φορτισμένες σχέσεις με την Τουρκία. Για το καθεστώς, που βλέπει τη ραγδαία συρρίκνωση της βάσης του εξαιτίας της χείριστης οικονομικής κατάστασης, μια απόρριψη από τις χώρες που μέχρι τώρα περιφρονούσε θα ήταν πλήγμα που δύσκολα θα μπορούσε να ανεχθεί.
Όπως και να έχει, το πιο σημαντικό ερώτημα είναι αν η αίτηση αυτή είναι η αρχή της μετατόπισης του άξονα της Τουρκίας. Από τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ του 1839 μέχρι πολύ πρόσφατα, ο επίσημος άξονας του οθωμανικού/τουρκικού κράτους ήταν προσανατολισμένος προς τη Δύση. Ωστόσο, ο ευρύς συνασπισμός που στηρίζει σήμερα το καθεστώς Erdoğan δεν έχει τέτοια ιδεολογικά κολλήματα. Πολλοί από αυτούς βλέπουν τη Δύση, με επικεφαλής την Αμερική, σε παρακμή και την ΕΕ έτοιμη να διαλυθεί. Και για ορισμένους από αυτούς, ο ανατέλλων ήλιος στην Ανατολή είναι η Κίνα.
Όταν γίνεται συζήτηση για τη θέση της Τουρκίας στον κόσμο, συχνά θυμάμαι τον Celâl τον «μουσάτο», λαϊκό φιλόσοφο του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, που είχε πει χαρακτηριστικά ότι «η Τουρκία είναι ένα πλοίο που πλέει ασταμάτητα προς τα ανατολικά. Μερικοί, τρέχοντας προς τα δυτικά στο κατάστρωμα αυτού του πλοίου, νομίζουν ότι πηγαίνουν δυτικά».
Είναι επίσης εκπληκτικό να παρατηρεί κανείς στις συζητήσεις στα ΜΜΕ για την ένταξη της Τουρκίας στους BRICS πολλούς δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς και πολιτικούς, που μέχρι τώρα υποστήριζαν ένθερμα την πορεία της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, να δηλώνουν πόσο ταπεινωτικό είναι να περιμένει μάταια η χώρα στην πόρτα της Ευρώπης επί 40 χρόνια και ότι ήρθε η ώρα η Τουρκία να αναζητήσει άλλες εναλλακτικές λύσεις.
Όταν γίνεται συζήτηση για τη θέση της Τουρκίας στον κόσμο, συχνά θυμάμαι τον Celâl τον «μουσάτο», λαϊκό φιλόσοφο του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, που είχε πει χαρακτηριστικά ότι «η Τουρκία είναι ένα πλοίο που πλέει ασταμάτητα προς τα ανατολικά. Μερικοί, τρέχοντας προς τα δυτικά στο κατάστρωμα αυτού του πλοίου, νομίζουν ότι πηγαίνουν δυτικά». Πιστεύω ότι αυτός ο αφορισμός έχει μεγαλύτερο νόημα σήμερα απ’ ό,τι όταν ειπώθηκε. Παρ’ όλες τις προσπάθειες των μισών περίπου επιβατών, το πλοίο δεν πήγε προς τα δυτικά. Και στο σημείο που φτάσαμε σήμερα, το πλήρωμα συχνά απειλεί να τους ρίξει στη θάλασσα.
Αυτή η ιδεολογική διάσπαση, όμως, δεν σημαίνει ότι η Τουρκία θα εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ ή την Ευρωπαϊκή Τελωνειακή Ένωση. Φαίνεται ότι η διοίκηση Erdoğan θεωρεί ότι μπορεί να κάνει ζογκλερικά ανάμεσα σε δύο κόσμους – να εκλιπαρεί για άμεσες επενδύσεις από την Κίνα ώστε να κρατήσει την ταλαιπωρημένη οικονομία της όρθια και, ταυτόχρονα, να πουλάει drones στην Ουκρανία, για παράδειγμα. Ωστόσο, ακόμη και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο στάδιο αυτό της αίτησης μας κάνουν να αμφισβητούμε την ικανότητα της Τουρκίας να παίζει το παιχνίδι της όπως θα επιθυμούσε.
Η απροθυμία της ΕΕ να δεχτεί την Τουρκία ώθησε τη χώρα προς τη σημερινή της πορεία ή η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ ήταν εξαρχής καταδικασμένη;
Από την άλλη, εάν η Τουρκία γίνει δεκτή στους BRICS, θα έρθει στο προσκήνιο το ερώτημα κατά πόσο οι σχέσεις με τις χώρες-μέλη θα περιορίζονται στην ανάπτυξη των θεμάτων της οικονομικής σφαίρας. Θα εισρεύσουν κινεζικά κεφάλαια ή φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο στην Τουρκία χωρίς δεσμεύσεις σε μια περίοδο που συζητάμε για το ότι μπορεί πραγματικά να ξεκινήσει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος; Εάν υπάρχει ένα τέτοιο σενάριο, είναι το ίδιο παράλογο με την ελπίδα ότι η αίτηση θα παρέμενε εμπιστευτική.
Όταν το ΑΚΡ ήρθε για πρώτη φορά στην εξουσία, ολόκληρη η Τουρκία ήταν ενθουσιασμένη με την προοπτική της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό που εκτυλίχθηκε τις επόμενες δύο δεκαετίες αποτελεί παράδειγμα της κλασικής σπαζοκεφαλιάς «η κότα ή το αβγό;»: Η απροθυμία της ΕΕ να δεχτεί την Τουρκία ώθησε τη χώρα προς τη σημερινή της πορεία ή η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ ήταν εξαρχής καταδικασμένη;
Μεταξύ της Τουρκίας και της Δύσης έχει αναπτυχθεί μια αμοιβαία συσσώρευση «μνησικακίας». Αλλά νομίζω ότι αν η Δύση δεν κάνει σύντομα ένα reset στις σχέσεις της με την Τουρκία, η Τουρκία θα ολοκληρώσει το δικό της reset – για το οποίο μιλάω με κάθε ευκαιρία! Το γεγονός ότι η Τουρκία δεν είναι επιθυμητή από τη Δύση επιταχύνει αυτή τη διαδικασία. Η ολοκλήρωση του reset θα σημαίνει ότι ο Erdoğan θα μπορεί να πει «εγώ είμαι το κράτος», κάτι που ακόμα δεν μπορεί. Αν αυτό συμβεί, τότε η Τουρκία θα είναι μια χώρα στην ίδια λίγκα με, για παράδειγμα, το Αζερμπαϊτζάν ή τη Συρία. Και θα μπορούμε να μιλάμε για την πιθανότητα μιας πραγματικής μετατόπισης του άξονα.
Απ’ ό,τι φαίνεται, ο κόσμος εισέρχεται σε μια πολύ πιο ταραγμένη περίοδο, από κάθε άποψη. Οι μελλοντικές γενιές ιστορικών θα συζητήσουν αν ο αποκλεισμός της Τουρκίας από τη δυτική συμμαχία σε μια τέτοια εποχή ήταν ένα στρατηγικό σφάλμα ή μια συνετή απόφαση.
* Το ακρωνύμιο της διεθνούς οικονομικής και πολιτικής συμμαχίας BRICS προκύπτει από τα αρχικά των πρώτων πέντε χωρών-μελών της: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική. Η συμμαχία έχει πια διευρυνθεί, με τη συμμετοχή της Αιγύπτου, της Αιθιοπίας, του Ιράν και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ενώ η Σαουδική Αραβία συμμετέχει, αλλά δεν έχει ενταχθεί επίσημα. Οι BRICS αντιπροσωπεύουν το 35,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα επόμενα χρόνια, είναι πιθανό να επεκταθούν, με περισσότερες από 40 χώρες ήδη να εκδηλώνουν ενδιαφέρον για ένταξη.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Όταν η Kamala Harris «Παγίδευσε» τον Donald Trump
Ο Τζίτζικας και ο Μέρμηγκας – Ένα Σχόλιο για τις Γαλλικές Εκλογές
