Η λεγόμενη “ξένη λογοτεχνία” αποτελεί δική της ευρεία, ξεχωριστή κατηγορία βιβλίων. Αυτός ο χαρακτηρισμός, όπως τον χρησιμοποιούμε σήμερα, μου φαίνεται κάπως αρνητικά φορτισμένος. Ξένος είναι αυτός που δεν τον γνωρίζουμε, ο αλλότριος, αυτός που προέρχεται από αλλού. Βέβαια, στα αρχαία ξένος σημαίνει φίλος από ξένη χώρα, με τον οποίο έχει συναφθεί ιερή συνθήκη φιλοξενίας.
Ας δούμε λοιπόν τους ξένους συγγραφείς με αυτή τη ματιά, ως φίλους που μας προσφέρουν φιλοξενία στα δικά τους εδάφη, προκειμένου να ανακαλύψουμε τον κόσμο μέσα από τα δικά τους μάτια.
Αποφάσισα έτσι, αυτή τη φορά, να κάνω ένα νοητικό ταξίδι στα πάτρια εδάφη του κάθε συγγραφέα. Ήθελα να ανακαλύψω πώς η μορφή του κειμένου, το ύφος, το λεξιλόγιο, η υπόθεση διανθίζονται συγκριτικά με τα γνώριμα “ντόπια” έργα μας.
Συνοδεύστε με, λοιπόν, σε αυτή την περιπλάνηση, την τόσο ποθητή και επίκαιρη, καθώς τους τελευταίους μήνες η μόνη μας έξοδος περιορίζεται στα τετράγωνα της γειτονιάς.
Τα Βραβευμένα Διηγήματα
Ένα Σχεδόν Γαλάζιο Χέρι | Ρέα Γαλανάκη |Εκδόσεις Καστανιώτη
Ας ξεκινήσουμε από την αφετηρία μας, την Ελλάδα, με τη σειρά διηγημάτων της Ρέας Γαλανάκη, ένα έργο το οποίο έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο. Παρατίθενται οκτώ διηγήματα με θεματικές που κινούνται ελεύθερα στο χρόνο, έχουν, παρόλα αυτά, ένα κεντρικό κοινό σημείο: την αιώνια πάλη μνήμης εναντίον λήθης.
“Στο ανέφικτο της πατρίδας, ευχήθηκε στοχαστικά, εννοώντας, όσο μπορούσα να τον ξέρω, το ανέφικτο κάθε επανάστασης, κάθε έρωτα, κάθε συγγραφής.”
Κάποια απ’ αυτά τα διηγήματα έχουν γίνει ήδη γνωστά στο κοινό μέσα από ειδικά αφιερώματα ή εφημερίδες, στο σύνολό του, όμως, το έργο αυτό δημιουργεί μια νέα αναγνωστική εμπειρία, αποτελώντας κράμα παλαιών και νέων ιστοριών.
Στο διήγημα “Καινούργιο Γεύμα σε Παλιό Σερβίτσιο” η Γαλανάκη επικοινωνεί άμεσα με τους ήρωές της, ενώ στο “Ένας Άντρας Καμωμένος από Λέξεις” διευρύνει τους ορίζοντές της, βάζοντας τον πρωταγωνιστή της να συνομιλήσει με τον μυθιστορηματικό ήρωα του βιβλίου του Άρη Αλεξάνδρου “Το Κιβώτιο”.
Στο “Η Ιστορία της Όλγας” δικαιώνει τον έρωτα και στο “Μνήμη του Έρωτα, Λήθη του Έρωτα” τον στερεί. Στο “Τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου” ξαναγράφει την ιστορία, ενώ στο “Δυο Χιλιάδες Κεριά για τα Γενέθλια του Μηδενός” την τερματίζει σε μόλις έξι σελίδες. Παίρνει ρίσκα, τολμά να αισθανθεί, τολμά να γράψει.
Η Χαμένη Ταυτότητα
To Χρώμα του Ουρανού | Michael Kruger | Εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη
Θα κινηθούμε λίγο βόρεια τώρα, γι’ αυτό εξοπλιστείτε κατάλληλα για το κρύο, με μια σχεδόν τρίωρη πτήση ή 25 ώρες οδήγησης, ώστε να φτάσουμε στη Γερμανία. Με μια πρώτη ματιά η ιστορία φαίνεται γνώστη, λέξεις όπως “ναζιστική Γερμανία”, “Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος” οδηγούν αβίαστα το νου σε μια ήδη γνώριμη και μακάβρια ιστορική υπόθεση.
Ωστόσο, το επίκεντρο βρίσκεται αλλού. Παρουσιάζεται μια συνθήκη μέσα στην οποία ένας Γερμανός ανθρωπολόγος και ο Εβραίος καθοδηγητής του καλούνται να συνεργαστούν σε ένα πολύχρονο ταξίδι στη Νότια Αμερική. Εκεί, ταξιδεύουν σε απόμερα μέρη, συμβιώνουν με ιθαγενείς προσπαθώντας να ερευνήσουν τον πολιτισμό τους. Προς μικρή, μάλλον, έκπληξη του αναγνώστη, έρχονται συχνά σε σύγκρουση και διαφωνούν.
Προς μεγάλη έκπληξή του, διαφωνούν όχι λόγω της διαφορετικής καταγωγής τους, αλλά εξαιτίας των ριζικά αντίθετων προσωπικοτήτων τους. Μόνοι, μακριά από το πεδίο της μάχης, τις προκαταλήψεις ή την προπαγάνδα, δεν έχει σημασία από πού κατάγονται, μονάχα τι είδους άνθρωποι είναι.
Χρόνια αργότερα, το ταξίδι έχει τελειώσει και ο καθένας τους έχει τραβήξει το δικό του μονοπάτι: ο ανθρωπολόγος έχει κάνει διεθνή καριέρα χάρη στα βιβλία που εξέδωσε με αφορμή τις έρευνές του, ενώ τα χνάρια του Εβραίου έχουν χαθεί. Οι δρόμοι τους, όμως, ξανασυναντιούνται για μια τελευταία φορά.
“Στη ζωή μου, την τρελή, περιπετειώδη, μπανάλ ζωή μου, έλειπε πάντα μία ώρα. Μια ώρα για την αγάπη, μία ώρα για περισυλλογή, μία ώρα για ηρεμία, μια ώρα για χάζεμα. Μία ώρα για μένα. Φοβάμαι πως είσαι εσύ ο κλέφτης αυτής της ώρας.”
Ο ανθρωπολόγος λαμβάνει ένα γράμμα από τον παλιό βοηθό του, στο οποίο αναγράφει ότι είναι ζωντανός και θέλει να τον συναντήσει, ώστε να ξεκαθαρίσουν μια και καλή τα πράγματα ανάμεσά τους. Ζητά μια τελευταία συνάντηση προκειμένου να πάρει πίσω την ταυτότητα που για τόσα χρόνια είχε κλαπεί μπροστά στα μάτια του.
Μια Ηχηρή Διαμαρτυρία Εκκωφαντικής Σιωπής
Η Χορτοφάγος | Han Kang | Εκδόσεις Καστανιώτη
Μεταφερόμαστε στη Νότια Κορέα με μια δωδεκάωρη πτήση που, παρά τη μακρά της διάρκεια, αξίζει, καθώς αποτελεί ένα ταξίδι ζωής. Πρόταση μιας καλής φίλης με εμφανές και, εν συνεχεία, επιβεβαιωμένο γούστο. Βραβευμένο με το διεθνές λογοτεχνικό βραβείο Booker, το μυθιστόρημα της Kang ήρθε για να ανατρέψει την κλασική αναγνωστική εμπειρία.
“Το θέαμα εκείνης να είναι ξαπλωμένη εκεί χωρίς καμία αντίσταση, αλλά θωρακισμένη από τη δύναμη της δικής της παραίτησης, ήταν τόσο έντονο ώστε να φέρει δάκρυα στα μάτια του.”
Η Γιονγκ Χιε είναι μια αφοσιωμένη νοικοκυρά που ζει μια άχρωμη ζωή. Με αφορμή ένα όνειρο παίρνει την απόφαση να γίνει χορτοφάγος, μια στάση που γρήγορα μετατρέπεται σε εμμονή. Χωρισμένο σε τρία κεφάλαια, το βιβλίο αφηγείται ουσιαστικά την ίδια ιστορία από τρεις διαφορετικές πτυχές.
Το πρώτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στον άντρα της πρωταγωνίστριας, ο οποίος προσπαθεί να τη βοηθήσει, αλλά όντας σχεδόν πάντοτε απών από το σπίτι και τη σχέση τους, παίρνει μια περισσότερο παθητική στάση. Το δεύτερο μέρος εστιάζει στο γαμπρό της ηρωίδας, έναν καλλιτέχνη που βρίσκει σ’ εκείνη τη χαμένη πηγή της έμπνευσής του.
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, την αφήγηση αναλαμβάνει η αδερφή της Γιονγκ Χιε, ίσως το μόνο άτομο της οικογένειας που τη στηρίζει ανιδιοτελώς, ενώ η ίδια αποφασίζει να εγκαταλείψει την επίγεια ζωή και να ζήσει ως φυτό. Η ψυχοσύνθεση της Γιονγκ Χε είναι δύσκολο να αποκρυσταλλωθεί, καθώς ποτέ δεν ακούμε τις δικές της σκέψεις.
Έτσι, μέσα από τις τρεις αφηγήσεις μπορούμε να κάνουμε μόνο εικασίες για το τι είδους εντολές υπαγορεύει το ατίθασο μυαλό της. Ένα αλλόκοτο μυθιστόρημα, “μια ηχηρή διαμαρτυρία εκκωφαντικής σιωπής”, μια άλλου είδους ομορφιά, μια δοκιμασία να εκθέσουμε τον εαυτό μας σε κάτι ασυνήθιστο.
Σοβαρές, Πικρές Αλήθειες για τη Δημοσιογραφία
Φύλλο Μηδέν | Umberto Eco | Εκδόσεις Ψυχογιός
Κατευθυνόμαστε τώρα στη μαγευτική Ιταλία, με μια δίωρη πτήση ή μια μέρα ταξιδιού με πλοίο για τους πιο τολμηρούς. Το όνομα του Umberto Eco σίγουρα είναι γνώριμο στους περισσότερους αναγνώστες, ίσως όχι όμως γι’ αυτό το έργο.
Το τελευταίο μυθιστόρημά του διαφέρει από τα προηγούμενα, χωρίς να αποχωρίζεται το γνωστό καυστικό χιούμορ του σχολιάζοντας την κοινωνία. Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η δημιουργία μια εφημερίδας που ενδιαφέρεται περισσότερο για την εξασφάλιση της υστεροφημίας της, παρά για την ποιότητα των άρθρων της.
“Δεν είναι οι ειδήσεις που κάνουν την εφημερίδα, αλλά η εφημερίδα που κάνει τις ειδήσεις.”
Ο αφηγητής, ένας “συγγραφέας φάντασμα”, αναλαμβάνει να γράψει για τη διαδικασία διαμόρφωσης της εφημερίδας, αλλά βρίσκεται πολύ περισσότερο απ΄ όσο θα ΄θελε μπλεγμένος στην υπόθεση, όταν ένας συνάδελφός του ισχυρίζεται ότι στο θάνατο του Mussolini εμπλέκεται τόσο η αμερικανική CIA όσο και ιταλική τρομοκρατική οργάνωση.
Ο Eco προβάλλει τη χειρότερη πλευρά της δημοσιογραφίας, παρουσιάζοντάς την ως μια επιχείρηση που βασίζεται στις δημόσιες σχέσεις, προωθεί συγκεκριμένες ιδεολογίες και, όταν το υλικό της δεν είναι ικανοποιητικό, το κατασκευάζει μόνη της. Το κείμενο είναι στακάτο, ειλικρινές, καυστικό, δυναμικό και περιλουσμένο με το ξεχωριστό χιούμορ του συγγραφέα.
Η Αόρατη Πραγματικότητα
Περί Τυφλότητος | Zoze Saramango | Εκδόσεις Καστανιώτη
“Πιθανότατα μόνο σ’ ένα κόσμο τυφλών τα πράγματα γίνονται αυτό που πραγματικά είναι.”
Και φτάνουμε επιτέλους στον τελικό προορισμό, με μια επτάωρη πτήση μέσω Ιταλίας ή δεκαοκτώ μέρες περπάτημα… σε αυτή την υπέροχη χώρα, την Πορτογαλία, σε αυτό το απαράμιλλο βιβλίο.
“Go big or go home” λένε οι Άγγλοι. Εμείς βρισκόμαστε ήδη στο σπίτι, οπότε δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αντεπεξέλθουμε στις υψηλές απαιτήσεις. Ο Saramango ζητά την απόλυτη προσοχή μας σε αυτό το έργο, τόσο λόγω της πυκνογραμμένης γραφής, όσο και της νοηματικής πυκνότητας.
Ένα μεσημέρι ένας άνδρας χάνει ξαφνικά την όρασή του, τα μάτια του αντικρίζουν μονάχα μια έντονη άσπρη άβυσσο. Την επόμενη μέρα πηγαίνει στον οφθαλμίατρο προκειμένου να ανιχνεύσει την αιτία της τυφλότητάς του. Ο οφθαλμίατρος τυφλώνεται επίσης.
Πρόκειται για ένα είδος μεταδοτικής τυφλότητας. Ο πληθυσμός τυφλώνεται μαζικά, έτσι η κυβέρνηση, φοβούμενη τα χειρότερα, αποφασίζει να αποκλείσει όλους τους νοσούντες σ’ ένα εγκαταλελειμμένο φρενοκομείο, που φυλάσσεται από τον στρατό.
Έτσι, άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι καλούνται να συμβιώσουν σ’ ένα περιβάλλον με δυσμενείς συνθήκες, χωρίς καμία επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο και με ελάχιστη τροφή. Προσπαθούν να προσαρμοστούν στην καινούργια αυτή συνθήκη, συγχρόνως όμως αλλάζουν τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Ενώ βρίσκονται όλοι στην ίδια κατάσταση ο καθένας τους είναι πιο μόνος από ποτέ.
Καινούργια ερωτήματα αναδύονται καθημερινά. Ποιος θα μοιράσει το φαγητό; Ποιος θα συνεννοηθεί με τους στρατιώτες; Για πόσο καιρό θα διατηρηθούν ήρεμες οι σχέσεις μεταξύ των θαλάμων;
Τα όρια μεταβάλλονται, οι άνθρωποι ωθούνται σε απάνθρωπες πράξεις, οι ηθικοί φραγμοί καταρρέουν. Ο κόσμος μετατρέπεται σε αυτό που πραγματικά είναι, όπως αποκαλύπτει και η φράση “πιθανότατα, μόνο σ’ έναν κόσμο τυφλών τα πράγματα γίνονται αυτό που πραγματικά είναι”.
Οι σκληρές και ανατριχιαστικές περιγραφές, σε συνδυασμό με την περιγραφή μιας πρωτόγνωρης κατάστασης, καθηλώνουν και σίγουρα ξυπνούν τη φαντασία του αναγνώστη. Ο Saramango μας τονίζει ότι η ανθρωπιά ίσως να μην είναι μια τόσο δεδομένη αρετή, είναι όμως σίγουρα η σημαντικότερη. Προτείνω τακτά διαλείμματα για σκέψη και περισυλλογή.
Ο Μαραθώνιος της Ανάγνωσης Συνεχίζεται…
Η ανάγνωση των εκατό βιβλίων προχωρά, αν και με κάποιες δυσκολίες στο χρόνο. Αυτή είναι και η ειρωνική πλευρά της περιόδου που διανύουμε: μπροστά στο ατελείωτο απόθεμα χρόνου η παραγωγικότητα παραλύει. Ήταν μια ιδιαίτερη εβδομάδα, καθώς ανακάλυψα διαφορετικά είδη γραφής, τρόπους σκέψης, ασυνήθιστα θέματα και πρωτότυπες προσεγγίσεις του κόσμου που ζούμε.
Παρόλο που τέσσερα στα πέντε βιβλία ξεκινούν από μια αληθοφανή βάση, προσθέτοντας σταδιακά κάποια εξωπραγματικά, σχεδόν δυστοπικά στοιχεία, βρήκα τον εαυτό μου να μην ξενίζεται απ΄ αυτά.
Δέχτηκα τα γεγονότα σαν δεδομένα. Αυτό θεωρώ είναι επίτευγμα του κάθε συγγραφέα ξεχωριστά, να παρουσιάζει τον δικό του κόσμο με όσες υπέρμετρες ιδέες θέλει και, τελικά, ο αναγνώστης να απορροφάται τόσο ώστε να μη δυσπιστεί.
Διαβάστε προηγούμενα άρθρα της Φοίβης Νομικού για το 100 Book Project:
Βιβλία ή Netflix; Ιδού η Απορία
