Ο Τάσος Παπαναστασίου αγαπάει τις ιστορίες με τους ευάλωτους ανθρώπους, όπως αυτοί που πρωταγωνιστούν στο τελευταίο του βιβλίο, το «Σπάσιμο».
Το διάβασα μια ζεστή, καλοκαιρινή νύχτα. Κυριολεκτικά σε μια νύχτα. Είχε ξημερώσει όταν τελείωσα αυτό το υπέροχο ταξίδι σε μια ιστορία σκληρή αλλά και τόσο κοντινή σε όσα ζούμε. Ο Τάσος Παπαναστασίου χρησιμοποιεί τη Θεσσαλονίκη ως σκηνικό και έχει το χάρισμα να δημιουργεί με τις λέξεις του κινούμενες εικόνες.
Σε αυτό, το τρίτο του βιβλίο, έχει κάνει άλματα στην αφήγησή του, στον τρόπο που λέει αυτά που θέλει να μας πει. Μου αρέσει ο τρόπος που μας κάνει κοινωνούς στην ιστορία του. Νιώθεις μέλος μιας κοινότητας που γνωρίζει όχι μόνο την κορυφή του παγόβουνου σε όσα συμβαίνουν γύρω της, σε αυτή την περίπτωση σε μια ιστορία οικογενειακής βίας και εκμετάλλευσης σωμάτων και ψυχών, αλλά και σε εκείνα που κρύβονται βαθιά, τα αθέατα.
Ο Τάσος Παπαναστασίου είναι διευθυντής στο Δημοτικό Σχολείο της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής και για χρόνια δάσκαλος σε δημόσια σχολεία της Θεσσαλονίκης. Κατάγεται από την Καππαδοκία, όπως και ο ήρωας των βιβλίων του, ο Άλκης Απτόσογλου.
Τι σημαίνει για έναν εκπαιδευτικό να αφιερώνει χρόνο και ενέργεια για να γράφει μυθιστορήματα;
Σημαίνει ότι πρέπει να βρίσκει τρόπους να συνδυάζει διαφορετικά πράγματα, ίσως και τελείως αντίθετα. Η καθημερινότητα του σχολείου είναι γεμάτη δράση, τριβή, γεμάτη εντάσεις, χαρές, γεμάτη αισιόδοξα μηνύματα, δάκρυα καμιά φορά, επίλυση προβλημάτων, συγκρούσεων. Η καθημερινότητα του εκπαιδευτικού είναι διαρκής κινητικότητα. Πρέπει να βρίσκει τις καλύτερες δράσεις, να σχεδιάζει τα καλύτερα μαθήματα, να ανασυγκροτείται συνεχώς απέναντι στα προβλήματα των μαθητών του.
Το γράψιμο είναι ένας μοναχικός δρόμος. Το να κατασκευάσεις ένα σύμπαν στο οποίο θα κινηθεί η ιστορία που θέλεις να πεις είναι μια δημιουργική μεν συνθήκη, αλλά δεν έχει την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους, που έχει ο ρόλος του εκπαιδευτικού.
Πρέπει, λοιπόν, να μπορέσεις να αποσυνδεθείς από τον ρόλο του εκπαιδευτικού και να συνδεθείς σε έναν νέο ρόλο, τον ρόλο του συγγραφέα, ο οποίος υποδεικνύει να είσαι κλεισμένος σε ένα δωμάτιο και να κινείσαι σε μια πραγματικότητα που έχεις κατασκευάσει ο ίδιος. Χρειάζεται να συναρμολογείς διάφορες εικόνες, διάφορους χαρακτήρες, καταστάσεις που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Ζεις σε αυτό το σύμπαν και πρέπει να βυθίζεσαι σε αυτό για να μπορέσεις να είσαι συνεπής ως προς τον ρόλο τον συγγραφέα.
Έτσι, λοιπόν, ο χρόνος για ξεκούραση και διασκέδαση περιορίζεται πάρα πολύ, καθώς και ο χρόνος για τις κοινωνικές αλλά και τις οικογενειακές σχέσεις.
Ο διπλός ρόλος του εκπαιδευτικού-συγγραφέα έχει κόστος, προσωπικό κόστος αλλά και κόστος για τους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεται τη ζωή του.
«Αφού υπάρχουν άνθρωποι που χρειάζονται σεξεργάτες/τριες, όργανα για μεταμοσχεύσεις, φτηνούς και αδήλωτους εργαζόμενους, αφού υπάρχει ζήτηση, οι έμποροι φροντίζουν να βρουν το εμπόρευμα».
Επέλεξες ένα πολύ δύσκολο και σκληρό θέμα, που όμως είναι υπαρκτό, συμβαίνει δίπλα μας. Τι σε οδήγησε σε αυτή την επιλογή;
Ναι, αλήθεια, είναι πολύ σκληρό θέμα και πραγματικά συμβαίνει δίπλα μας, στην κυριολεξία. Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα σιωπηλό έγκλημα που μας αφορά όλους ακριβώς γιατί καταπατάται πλήρως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ελευθερία, ο τρόπος να διαχειρίζεσαι τον εαυτό σου όπως θέλεις.
Τώρα, πώς διάλεξα το θέμα… Το είδα κάπως σαν συνέχεια με τα προηγούμενα βιβλία όπου προσπάθησα να πραγματευτώ κοινωνικά, ιστορικά και πολιτικά θέματα και την επίπτωσή τους στην καθημερινότητα των ανθρώπων.
Το τράφικινγκ είναι ένα τέτοιο θέμα. Αφορά παραβίαση δικαιωμάτων, το ότι συνάνθρωποί μας είναι δούλοι. Ακριβώς γιατί είναι τόσο σημαντικό θέμα και τόσο, ταυτόχρονα, παραγκωνισμένο από την καθημερινότητα των ανθρώπων προσπάθησα να το αναδείξω. Έτυχε κιόλας να ακούσω και να βρεθώ μάρτυρας καταστάσεων που είχαν να κάνουν με το τράφικινγκ. Ε, δεν ήθελε και πολύ.
Μα πιο πολύ από όλα έπαιξε ρόλο το ότι στο εμπόριο ανθρώπων ισχύει ό,τι και σε όλες αυτές τις συνθήκες που κάποιος πουλάει και κάποιος αγοράζει. Αν υπάρχει ζήτηση, τότε ο έμπορος θα ψάξει να βρει το καλύτερο εμπόρευμα. Και η ζήτηση καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τους καταναλωτές.
Αφού, λοιπόν, υπάρχουν άνθρωποι που χρειάζονται σεξεργάτες/τριες, όργανα για μεταμοσχεύσεις, φτηνούς και αδήλωτους εργαζόμενους, αφού υπάρχει ζήτηση, οι έμποροι φροντίζουν να βρουν το εμπόρευμα.
«Σπάσιμο», ένας πολύ εύγλωττος τίτλος. Πώς τον επέλεξες;
Ο τίτλος κάθε βιβλίου είναι ολόκληρη πρόκληση για τον συγγραφέα και για τους ανθρώπους που είναι κοντά του. Ο συγκεκριμένος τίτλος δεν χρειάστηκε και πάρα πολύ ψάξιμο. Ήταν πρόταση του Γιάννη Κοτσιφού, ενός αγαπημένου φίλου, που βοήθησε πάρα πολύ και στην ολοκλήρωση του βιβλίου.
«Ο Απτόσογλου [ο ήρωας του βιβλίου] πιστεύει στους ανθρώπους και στις πληγές που τους διαμόρφωσαν».
Τρίτο βιβλίο και ο αστυνόμος Απτόσογλου συνεχίζει να μας οδηγεί σε αθέατες διαδρομές. Μίλησέ μας για τον ήρωά σου.
Ο Απτόσογλου είναι επίμονος. Ενδιαφέρεται πάντα να βρίσκει την άκρη στα νήματα που είναι μπερδεμένα μπροστά του. Είναι ένας άνθρωπος που περπατάει σκυφτός και αναμετριέται με το παρελθόν του. Εκτιμά την απλότητα και ψάχνει νόημα στο να μην επιτρέπει στους διάφορους ανερμάτιστους να κάνουν ατιμώρητοι ό,τι νομίζουν. Πιστεύει στους ανθρώπους και στις πληγές που τους διαμόρφωσαν. Έχει σημαία τη μελαγχολία του.
Το κεντρικό θέμα του βιβλίου προϋποθέτει γνώση ενός κοντινού μεν, παράλληλου σύμπαντος δε. Ποιος σε βοήθησε να το αποκτήσεις;
Η έρευνα που προηγήθηκε κράτησε σχεδόν έναν χρόνο. Ίσως και λίγο περισσότερο. Δεν μπορούσα να ξεκινήσω το γράψιμο γιατί κάθε τρεις και λίγο κάτι διάβαζα, κάτι άκουγα, κάτι μου έδειχναν και ανατρεπόταν ο σχεδιασμός. Τελικά, άκουσα την ιστορία της Τάνιας και είπα πως αυτή θα είναι το βασικό νήμα του βιβλίου.
Όταν ολοκληρώθηκε η πρώτη γραφή, διάβασαν το βιβλίο αγαπημένοι μου άνθρωποι αλλά και άνθρωποι που είναι κοντά στο έγκλημα και προσπαθούν να βοηθήσουν τα θύματα. Ειδικά οι τελευταίοι διευκρίνισαν διάφορες πτυχές. Κανένα έργο, όσο απλό ή σύνθετο και εάν είναι, δεν ολοκληρώνεται χωρίς τη συνεργασία ανθρώπων.
«…η ζωή πάντα θα ξεπερνά σε πόνο, σκληρότητα και φαντασία τη λογοτεχνία».
Πρόσφατα έγιναν συλλήψεις στη Θεσσαλονίκη και ήρθαν ξανά στην επικαιρότητα ζητήματα κακοποίησης των γυναικών, καθώς και τα σχετικά με τη μαφία πίσω από το τεράστιο και παγκόσμιο πρόβλημα του τράφικινγκ γυναικών. Είναι η περίπτωση που η λογοτεχνία προηγείται της ζωής; Ή που δίνει τη δυνατότητα να γίνουν γνωστά σε ευρύτερο κοινό όσα συμβαίνουν πολύ κοντά του;
Ένα πολύ μεγάλο κύκλωμα τράφικινγκ εξαρθρώθηκε, ναι. Πολύ μεγάλη επιτυχία, 51 άνθρωποι γλίτωσαν από τα δίχτυα της εμπορίας και προστατεύονται αυτή τη στιγμή, φροντίζοντας για την ασφάλειά τους όσοι τους βοηθούν.
Πρέπει να σταθούμε σε μια σημαντική λεπτομέρεια αυτής της είδησης. Όλα ξεκίνησαν από ένα τηλεφώνημα. Μια γειτόνισσα παραξενεύτηκε γιατί στο διπλανό της σπίτι πηγαινοέρχονταν πολλές γυναίκες, κάτι που έγινε ξαφνικά. Δεν ήταν κάτι συνηθισμένο, δηλαδή. Ειδοποίησε, λοιπόν, αυτή η γειτόνισσα και έτσι κινητοποιήθηκε το σύστημα και οδηγηθήκαμε στην απελευθέρωση των θυμάτων. Θαυμάσιος άνθρωπος αυτή η γειτόνισσα.
Ξέρεις, η λογοτεχνία προσπαθεί να αντιγράψει τη ζωή, πολλές φορές. Γράφουμε ή διαβάζουμε κάτι σε ένα μυθιστόρημα που μοιάζει ακραίο και σκεφτόμαστε πως είναι τεράστια υπερβολή. Πολύ σκληρό, πολύ ουτοπικό, πολύ μακριά από την πραγματικότητα. Και έρχεται μια είδηση όπως αυτή που αναφέρεις, ένα γεγονός πραγματικό, και υπογραμμίζει με έμφαση πως όσο σκληρό, δύσκολο ή γεμάτο υπερβολές να είναι ένα βιβλίο, η ζωή πάντα θα ξεπερνά σε πόνο, σκληρότητα και φαντασία τη λογοτεχνία.
Η βιωματική σου σχέση με τα θέματα ψυχικής υγείας περνάει και στο βιβλίο. Είναι απελευθερωτικό το να κάνεις λέξεις τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου;
Είναι απελευθερωτικό, ναι. Πολύ. Και ταυτόχρονα πολύ βοηθητικό ώστε να προχωρήσω μακριά από τον θρήνο και την αυτολύπηση για όσα έχουν συμβεί σε ανθρώπους δικούς μου, συγγενείς, που διαλύθηκαν στην κυριολεξία από ψυχικές ασθένειες. Έζησα την ψυχική ασθένεια ως συγγενής. Και είδα την απόγνωση, τον στιγματισμό και τα αδιέξοδα που ζουν όσοι αρρωσταίνουν από τέτοιου είδους ασθένειες.
Κάπως, με σεβασμό, θεώρησα ότι έπρεπε να μοιραστεί αυτό. Ε, το έκανα και μέσα από τα βιβλία. Και θα συνεχίσω να το κάνω. Είναι πολύς ο πόνος αυτών των ανθρώπων. Και διαρκώς επανέρχεται.
«Ναι, γράφω μυθοπλασία, αλλά μυθοπλασία που ακουμπά σε αληθινές ζωές».
Όσοι σε γνωρίζουμε από παλιά, βλέπουμε μέσα στις σελίδες κομμάτια από τη ζωή σου. Προκύπτει από δική σου ανάγκη;
Δεν μπορείς να φανταστείς όλα όσα βάζεις σε ένα βιβλίο. Είμαι από αυτούς που υποστηρίζουν πως οι ζωές των ανθρώπων έχουν ενδιαφέρον όταν τις βλέπεις από απόσταση, είτε ως παρατηρητής είτε ως αναγνώστης. Έτσι, όταν γράφω, πολλά από αυτά που έχω ζήσει περνούν στα βιβλία μου ακριβώς γιατί αποτελούν μια πολύ ευεργετική καύσιμη ύλη στην εξέλιξη της ιστορίας.
Ναι, λοιπόν, είναι ανάγκη να το κάνω, ακριβώς γιατί δεν μπορώ να τα φανταστώ όλα. Ναι, γράφω μυθοπλασία, αλλά μυθοπλασία που ακουμπά σε αληθινές ζωές. Είτε της δικής μου, είτε των φίλων μου, είτε αγνώστων των οποίων οι ιστορίες με συγκλονίζουν.
Ως αναγνώστης, θα έλεγα πως εξελίσσεσαι ως συγγραφέας. Φαντάζομαι ότι δεν είμαι ο μόνος που σου το μεταφέρει. Είναι κίνητρο αυτό για το μέλλον; Ποια είναι τα σχέδιά σου;
Ναι, είναι κίνητρο. Σε ό,τι αφορά το μέλλον σχεδιάζω να γράφω, να δουλεύω στην εκπαίδευση και να μπορώ να είμαι χρήσιμος με κάποιον τρόπο στους συνανθρώπους μας που βασανίζονται.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Η Έρα Μουλάκη για την «Παλέτα των Δύσκολων Συναισθημάτων»
Τα Εγκληματικά Μυστικά και Ψέματα του Pornhub
Σε ποιον Ανήκει η Θάλασσα που θα Βουτήξουμε το Καλοκαίρι;
