Σε μια εποχή που η ελληνική ύπαιθρος ερημώνει και που οι ειδικοί προβλέπουν παγκόσμια επισιτιστική κρίση, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός «Νέα Γεωργία, Νέα Γενιά» επιμένει να προωθεί τον εκσυγχρονισμό του πρωτογενούς τομέα και την «πράσινη μετάβαση» για βιώσιμες πρακτικές στη γεωργία.
Με την Έφη Λαζαρίδου στο τιμόνι, η «Νέα Γεωργία, Νέα Γενιά» κατάφερε στα πρώτα 5 χρόνια λειτουργίας της να μετρά περισσότερους από 30.000 ωφελούμενους και 35,7 εκατομμύρια ευρώ συνολικό αποτύπωμα στην ελληνική οικονομία. Πρόσφατα δε έγινε ευρωπαϊκό best practice και ξεκίνησε διεθνείς συνεργασίες, όπως με τον Οργανισμό Γεωργίας και Τροφίμου του ΟΗΕ. Αποτελέσματα θεαματικά, που όμως δημιουργούν ευθύνη για το μέλλον.
Σύστησέ μας την Έφη, ποια είναι η Έφη Λαζαρίδου;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, σε μια έντονα πολιτικοποιημένη οικογένεια με ευρωπαϊκό προσανατολισμό και προοδευτικές ιδέες. Έπαιζα μουσική από 4 ετών, παρακολουθούσα με ενδιαφέρον τις πολιτικές συζητήσεις και περνούσα τα καλοκαίρια μου ξυπόλυτη στη θάλασσα, κάνοντας ελεύθερο κάμπινγκ σε «αχαρτογράφητα» ξερονήσια.
Οι γονείς μου με έμαθαν να είμαι ανεξάρτητη, να τολμώ και να βάζω πλάτη για τα πιστεύω μου. Μου μετέφεραν τον σεβασμό για το φυσικό περιβάλλον, την αγάπη για τους ανοιχτούς ορίζοντες, και τη θεραπευτική δύναμη της τέχνης ως μέσου έκφρασης και όχι μόνο ως προϊόντος «κατανάλωσης».
Καταλυτικό ρόλο έπαιξαν βέβαια τα ισχυρά γυναικεία πρότυπα της οικογένειας. Τρεις δυναμικές γυναίκες, εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους: η γιαγιά Πολυξένη, η θεία Μαριάντζελα και η μητέρα Βούλα. Δίπλα τους έμαθα να αυτοπροσδιορίζομαι και να μην επιτρέπω κοινωνικά στερεότυπα και προσδοκίες τρίτων να μπαίνουν εμπόδιο στα όνειρά μου.
Μεγαλώνοντας διαπίστωσα ότι είμαι φύσει αισιόδοξη, αλλά ταυτόχρονα ρεαλίστρια. Με κινητοποιούν θέματα που αφορούν την ανθρωπότητα και τη συλλογική μας εξέλιξη στον πλανήτη. Με καθόρισαν τα λόγια της αγαπημένης μου καθηγήτριας την ημέρα της αποφοίτησης: «Λατρεύω το όνειρο στα μάτια σου, μην το χάσεις!».
Νοιάζομαι ουσιαστικά για τους ανθρώπους και με συγκινεί βαθιά η έννοια της προσφοράς και η συνεργασία. Οι φίλοι μου λένε ότι είμαι αεικίνητη, ιδεολόγος, ακούραστη σωματικά και βράχος στα δύσκολα. Έχω δίψα για μάθηση και όταν βάζω στόχους, απομονώνομαι από τον «θόρυβο» και κοιτάζω μπροστά. Το ακαδημαϊκό μου προφίλ με βοήθησε να βλέπω τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές: χημικός μηχανικός, διπλωματούχος φλαουτίστρια, μεταπτυχιακά σε Πολιτιστική Διαχείριση και Στρατηγικό Μάρκετινγκ, πιστοποιήσεις σε θέματα ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού.
Στην επαγγελματική μου πορεία είχα το προνόμιο να συναντήσω συνεργάτες και μέντορες που αναγνώρισαν τις δυνατότητές μου και με στήριξαν, πέρα από έμφυλες προκαταλήψεις και περιοριστικές αντιλήψεις. Το on-the-job training είναι για μένα το μεγαλύτερο σχολείο, ενώ ανεκτίμητη ήταν η εμπειρία να ζήσω, να σπουδάσω και να εργαστώ σε άλλες χώρες, εντός και εκτός Ευρώπης.
Στην καθημερινότητα είμαι μία ακόμη εργαζόμενη μητέρα με πολλαπλούς, απαιτητικούς ρόλους, όπως πολλές άλλες: μια υπερ-ηρωίδα της διπλανής πόρτας.
Η ευρωπαϊκή στρατηγική προτείνει την ενίσχυση της βιολογικής γεωργίας και άλλων φιλικών προς τη βιοποικιλότητα γεωργικών πρακτικών. Πώς η «Νέα Γεωργία, Νέα Γενιά» βοηθά σε αυτή την κατεύθυνση;
Η ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» (From Farm to Fork) προωθεί ένα επιχειρηματικό μοντέλο προκειμένου να παράγουμε ασφαλή, ποιοτική και επαρκή τροφή, με μειωμένο κλιματικό αποτύπωμα. Στόχος είναι ο συνολικός μετασχηματισμός του συστήματος τροφίμων και αυτό δημιουργεί άμεση ανάγκη για ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση σε σχέση με τη βιωσιμότητα.
Οι αγρότες αποτελούν τους βασικούς διαχειριστές του φυσικού περιβάλλοντος και οφείλουν να πρωτοστατήσουν στην πράσινη μετάβαση. Πρέπει όμως να τους δώσουμε τα εργαλεία και τις δεξιότητες για να το κάνουν. Η Κοινή Διακήρυξη για τη Βιώσιμη Γεωργία και τα Ανθεκτικά Συστήματα Τροφίμων της COP28, που προσυπέγραψαν 159 κράτη, αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού στην προσπάθεια ανάσχεσης της κλιματικής κρίσης.
Δυστυχώς, όμως, η αφετηρία αυτής της παγκόσμιας προσπάθειας βρίσκει την Ελλάδα ουραγό. Το ποσοστό νέων αγροτών (<35 ετών) με πλήρη γεωργική εκπαίδευση είναι μόλις 2,9% έναντι 21,7% στην ΕΕ, ενώ 94 στους 100 αγρότες μας, ανεξαρτήτως ηλικίας, έχουν μηδενική γεωργική εκπαίδευση. Επιπλέον, ως χώρα έχουμε το πιο κατακερματισμένο, ασθενές και αναποτελεσματικό σύστημα μεταφοράς τεχνογνωσίας στον πρωτογενή τομέα ανάμεσα στα κράτη-μέλη.
Σε αυτό το πλαίσιο, ιδρύσαμε το 2018 τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Νέα Γεωργία Νέα Γενιά», με την πολύτιμη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, τη στρατηγική συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Rutgers (ΗΠΑ) και την ενεργή υποστήριξη όσων στηρίζουν την εξέλιξη της αγροδιατροφής στην Ελλάδα.
Μέσα από προγράμματα που στοχεύουν στην επιμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού στην ύπαιθρο και υποστηρίζουν τη μικρή, οικογενειακή ή νεοφυή επιχειρηματικότητα, φέρνουμε τεχνογνωσία στον κλάδο, γεφυρώνοντας το χάσμα ανάμεσα στην παραγωγή της γνώσης και την εφαρμογή της.
Πλέον, ενσωματώνουμε θεματικές σχετικές με κλιματικά έξυπνες πρακτικές σε όλα μας τα προγράμματα, υποστηρίζοντας τη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των μεταποιητικών επιχειρήσεων και τον «πράσινο» μετασχηματισμό τους.
Οι ειδικοί μιλούν για επερχόμενη επισιτιστική κρίση. Μπορεί η καινοτομία να δώσει λύση στο θέμα της επισιτιστικής επάρκειας;
Οι προβλέψεις για το 2050 εκτιμούν ότι θα πρέπει να αυξήσουμε την παραγόμενη τροφή παγκοσμίως κατά 70%, την ίδια στιγμή που η καλλιεργήσιμη γη θα έχει αυξηθεί μόλις κατά 10%, το 95% των εδαφών θα είναι υποβαθμισμένο και το 68% του πληθυσμού θα ζει πλέον σε αστικές περιοχές.
Την ίδια στιγμή, η κλιματική κρίση επιβάλλει να λάβουμε άμεσα αποτελεσματικά μέτρα για τη χρήση των πόρων, τη βιώσιμη κατανάλωση, τη διαχείριση αποβλήτων, τη βελτιστοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, με «βίαιο» τρόπο ότι ο δίδυμος μετασχηματισμός του αγροδιατροφικού μοντέλου προς ένα «πράσινο» και «ψηφιακό» πρότυπο είναι μονόδρομος. Η γνώση και η χρήση της τεχνολογίας είναι αναγκαία συνθήκη προκειμένου να πάμε σε βιώσιμες πρακτικές, φιλικότερες στο περιβάλλον, να αντιμετωπίσουμε την ερήμωση της υπαίθρου και να εξασφαλίσουμε διατροφική επάρκεια για τη χώρα.
Η γεωργία ακριβείας δίνει τη δυνατότητα να ελαχιστοποιούμε τις εισροές (νερό, φυτοπροστατευτικά κ.λπ.), οι ΑΠΕ όπως τα αγρο-βολταϊκά θα μπορούν να δώσουν λύσεις στο ενεργειακό κόστος, ενώ οι πρακτικές της αναγεννητικής γεωργίας θα βοηθήσουν στην εξυγίανση του εδάφους και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Σε αυτή την κατεύθυνση είναι επιτακτική εθνική προτεραιότητα για την Ελλάδα να επενδύσουμε σήμερα στο γεωργικό ανθρώπινο δυναμικό του αύριο. Χρειαζόμαστε νέους αγρότες ενημερωμένους, με στέρεες εκπαιδευτικές βάσεις, δυνατότητα αξιοποίησης της σύγχρονης τεχνολογίας και προσανατολισμένους στην επιχειρηματικότητα και στις συνεργασίες.
Διάβασα ότι οι γυναίκες συνιστούν το ήμισυ περίπου των εγγεγραμμένων αγροτών, παρ’ όλα αυτά στην κοινή συνείδηση ο πρωτογενής τομέας θεωρείται ανδροκρατούμενος. Τι πρέπει να γίνει για να υποστηριχθούν οι γυναίκες που θέλουν να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα;
Είναι γεγονός ότι ο κλάδος είναι συνυφασμένος με ανδρικά πρότυπα στη συνείδηση πολλών. Δεν είναι όμως έτσι. Οι γυναίκες ανέκαθεν συμμετείχαν και εξακολουθούν να συμμετέχουν στις γεωργικές δραστηριότητες, και μάλιστα ιδιαίτερα δυναμικά, πολλές φορές όμως χωρίς να καταγράφονται επίσημα ή να συμπεριλαμβάνονται απλώς ως «βοηθητικό προσωπικό».
Στην Ελλάδα, το 27% των επικεφαλής αγροκτημάτων είναι γυναίκες (πολύ κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο), αλλά ελέγχουν μόνο το 13,3% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης. Από την άλλη, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν μικρότερες εκμεταλλεύσεις, φαίνεται στο αποτέλεσμα ότι αναλαμβάνουν καλύτερα υπολογισμένα επιχειρηματικά ρίσκα σε σχέση με τους άνδρες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε πιο επιτυχημένες καινοτόμες δραστηριότητες (COPA 2017).
Αυτό που είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε είναι ότι οι γυναίκες στην ύπαιθρο διαφυλάττουν τον κοινωνικό ιστό και κρατάνε τις αγροτικές κοινότητες ζωντανές. Εάν οι γυναίκες εγκαταλείψουν τον τόπο τους, τα χωριά κινδυνεύουν άμεσα από ερήμωση. Οφείλουμε να τις ενδυναμώσουμε προκειμένου να διεκδικήσουν την προσωπική και επαγγελματική τους ανάπτυξη, την οικονομική τους ανεξαρτησία, και να παραμείνουν στον τόπο τους: να εργαστούν, να επιχειρήσουν, να δημιουργήσουν και να ευημερήσουν.
Ως οργανισμός, επενδύουμε ουσιαστικά στην ενδυνάμωση των γυναικών στις αγροτικές περιοχές, προωθώντας ενεργητικά τη συμμετοχή τους στα προγράμματά μας. Ειδικά σε όσα αφορούν μεταποιητικά εγχειρήματα, οι γυναίκες φαίνεται να είναι πιο έτοιμες να εξελίξουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, στοιχείο που υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι σε επίπεδο αιτήσεων οι γυναίκες αποτελούν το 35%, ενώ σε επίπεδο επιτυχόντων που τελικά συμμετέχουν στα προγράμματα είναι ~60%. Στο σύνολο των προγραμμάτων μας έχουμε καταφέρει πλέον οι 4 στους 10 επωφελούμενούς μας να είναι οι γυναίκες.
Μπορείς να μας διηγηθείς μια δυο ιστορίες νέων ανθρώπων που άλλαξαν τη ζωή τους και πρόσφεραν στη γεωργική καινοτομία; Τι μοιράστηκαν μαζί σου από την εμπειρία τους; Τι σε ενέπνευσε περισσότερο σε αυτές;
Είναι ανεξάντλητες οι ιστορίες νέων ανθρώπων, επωφελούμενών μας, που μας εμπνέουν! Γυναίκες και άνδρες που επιλέγουν να ζήσουν στην ύπαιθρο, ακολουθώντας ένα μοντέλο καθημερινότητας απαιτητικό, συχνά απρόβλεπτο, αλλά εναρμονισμένο με τους ρυθμούς της φύσης. Άνθρωποι που καθημερινά χαίρονται να δημιουργούν προϊόντα διατροφής υψηλής αξίας και ποιότητας. Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που χτίζουν επιχειρήσεις –συχνά από το μηδέν–, που παράγουν, εξάγουν, ευημερούν!
Πολλοί από αυτούς έχουν αναπτύξει πραγματικά καινοτόμα προϊόντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πατενταρισμένο ενεργειακό gel από μέλι που ήδη εξάγεται από τους «Nomad», δηλαδή την Ελένη Πλαχούρα και τον Βασίλη Ρίτα, στα Ιωάννινα. Μηχανικοί και οι δύο, ξεκίνησαν μια διαφορετική ζωή ως μελισσοκόμοι-νομάδες στην Ήπειρο, έχοντας επιπλέον δημιουργήσει ένα επισκέψιμο μελισσοκομείο.
Εξίσου ενδιαφέρον και ιδιαίτερο προϊόν το νέο παγωτό από κατσικίσιο κεφίρ του «Μενοίκιο», που δοκιμάσαμε στη φετινή Food Expo και λανσάρεται τις επόμενες εβδομάδες. Ο κτηνοτρόφος και τεχνολόγος τροφίμων Γιώργος Μελενεκλής, σε πολύ νεαρή ηλικία ανέλαβε την οικογενειακή επιχείρηση μαζί με τα αδέρφια του και επενδύει συστηματικά στην ανάπτυξη διαφοροποιημένων προϊόντων για τις αγορές του εξωτερικού.
Τι είναι αυτό που σε κάνει αισιόδοξη για το μέλλον της γεωργίας στην Ελλάδα;
Είναι οι ιστορίες ανθεκτικότητας επωφελούμενών μας που με εμπνέουν περισσότερο. Οι άνθρωποι που σηκώνονται μετά τις δυσκολίες με το ίδιο όνειρο και την ίδια δημιουργική ορμή και που παραμένουν αισιόδοξοι σε ένα αβέβαιο περιβάλλον.
Η Γωγώ Πασσά, μελισσοκόμος από την Εύβοια, ακούραστη επαγγελματίας και με ευρύτητα γνώσης στο πεδίο, έχασε δύο φορές τα μελίσσια της από φυσικές καταστροφές. Χωρίς παράπονο, με προσήλωση, ανέπτυξε την επωνυμία «Φαμελάκι» με σειρά προϊόντων μέλισσας, ενώ μετά τις πρόσφατες πλημμύρες πρωτοστατεί στη δημιουργία ενός συνεργατικού μελισσοκομικού σχήματος που θα οχυρώσει τους τοπικούς παραγωγούς και θα δώσει ευκαιρίες για ουσιαστική εμπορική ανάπτυξη.
Ακόμη, δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του Δημήτρη Φ., τρίτης γενιάς κτηνοτρόφου από την Καρδίτσα και απόφοιτου του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου, τον Σεπτέμβριο του 2023, αμέσως μετά τις πλημμύρες. Δύο χρόνια έπετα από την ολοκληρωτική καταστροφή του Ιανού και μόλις είχε μπει σε παραγωγική πορεία, ήρθε ο Daniel και «έπνιξε» δεύτερη φορά την οικογενειακή επιχείρηση. Λίγες μέρες μετά τού τηλεφώνησα, περίμενε το πρώτο του παιδί εκείνες τις ημέρες. Συγκινημένος, αλλά με σθένος, μου ξεκαθάρισε ότι είναι γερός και ότι αυτό είναι αρκετό για να τα ξαναφτιάξει όλα ακόμη καλύτερα.
Έχεις κάποια φράση, κάποιο motto που σε κινητοποιεί και σε εμπνέει;
Θυμάμαι πάντα τις δύο βασικές ερωτήσεις που μου έμαθε ο σοφός Βρετανός coach μου Simon Daly πριν από 10 χρόνια: «Τι θα επέλεγες σήμερα αν ήξερες ότι θα πετύχεις;» και «Ποιον άνθρωπο αναγνώρισες σήμερα για τις ποιότητες και την προσφορά του;». Στον βραδινό απολογισμό κάθε ημέρας προσπαθώ να δώσω απαντήσεις και να ζυγίσω τις επιλογές μου.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Ανδρομάχη Παπανικολάου, η Κυρία Τεστ Παπ
Αμαλία Κωνσταντακοπούλου | Οι Στοχευμένες Ερωτήσεις Είναι η Δεξιότητα της Δεκαετίας
