Διάβασα πρόσφατα το «Οκαβάνγκο» του Caryl Férey από τις εκδόσεις Άγρα. Ο Caryl Férey είναι, κατά τη γνώμη μου, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους εκπροσώπους του γαλλικού νουάρ μυθιστορήματος. Τα μυθιστορήματά του διαδραματίζονται σε χώρες που χαρακτηρίζονται από ένα οδυνηρό πρόσφατο παρελθόν, το οποίο αξιοποιείται ως καμβάς για τις ιστορίες του.
Τα βιβλία του προβάλλουν ένα εξαιρετικά βίαιο και πολύπλοκο κόσμο, στον οποίο η δράση πλαισιώνεται με πολιτικές και κοινωνικές αναφορές και αποκαλύπτει αδυσώπητες αλήθειες. Το «Οκαβάνγκο», όπως και τα υπόλοιπα μυθιστορήματα του Férey, είναι ξεκάθαρα punk μυθιστορήματα. Ο όρος punk μυθιστόρημα αποτελεί ξεκάθαρα ένα νεολογισμό, πιθανώς όχι απόλυτα δόκιμο, που όμως αποτυπώνει, θεωρώ αρκετά εύγλωττα, την αντίστιξη ενός αποκαλούμενου punk με ένα «παραδοσιακό» μυθιστόρημα.
Ο «Μάκβεθ» του Shakespeare είναι ίσως το παλαιότερο punk μυθιστόρημα. Ο Μάκβεθ είναι ένας τραγικός ήρωας, κυριευμένος από τη φιλοδοξία του και τη δίψα για εξουσία. Μετά την προφητεία των μαγισσών ότι θα γίνει βασιλιάς, ξεκινά μια σειρά από φόνους και προδοσίες, οδηγούμενος σταδιακά στην καταστροφή του.
Το «Δόκτορ Τζέκιλ και Κύριος Χάιντ» του Robert Louis Stevenson είναι η επιτομή του punk μυθιστορήματος. Ο Δρ Τζέκιλ, αν και εμφανίζεται ως σεβάσμιος γιατρός, κρύβει μια απολύτως σκοτεινή πλευρά, τον κύριο Χάιντ, που συμβολίζει την επιθυμία του για απελευθέρωση από τις ηθικές του δεσμεύσεις. Η διαρκής πάλη ανάμεσα στις δύο πλευρές του χαρακτήρα του τον καταστρέφει.
Ο «Μεγάλος Γκάτσμπι» του Francis Scott Fitzgerald είναι αναμφίβολα ένα punk μυθιστόρημα. Ο Τζέι Γκάτσμπι είναι ένας αμφιλεγόμενος χαρακτήρας, παγιδευμένος από την εμμονή του για κοινωνική άνοδο και τον έρωτά του για την Νταίζη. Η παράνομη δράση και τα πάθη του τον οδηγούν στο τραγικό τέλος του.
Αλλά και το αριστούργημα του Fyodor Dostoevsky, το «Έγκλημα και Τιμωρία», ανήκει στα punk μυθιστορήματα, καθώς ο κεντρικός ήρωας, Ρασκόλνικοφ, διαπράττει φόνο λόγω της πεποίθησής του ότι οι «μεγάλοι άνθρωποι» έχουν το δικαίωμα να υπερβαίνουν την ηθική υπηρετώντας έναν ανώτερο σκοπό. Ο εσωτερικός του αγώνας και οι ενοχές που τον βασανίζουν οδηγούν τελικά στην εξιλέωσή του.
Τα περισσότερα μυθιστορήματα χαρακτηρίζονται από δίπολα. Το σωστό και το λάθος. Οι καλοί και οι κακοί. Ήδη από τις πρώτες σελίδες αναγνωρίζουμε τις δύο τυπολογίες, κατατάσσουμε τους χαρακτήρες σε μια από αυτές και αφηνόμαστε στην πλοκή, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι στο τέλος επικρατεί πάντα το καλό, «το φως θα νικήσει το σκοτάδι», όλα θα τελειώσουν με ένα μεγαλοπρεπές happy end. Η μανιέρα αυτή είναι τόσο διαδεδομένη που ακόμη και αν η πλοκή είναι ενδιαφέρουσα και με ανατροπές, εμείς ως αναγνώστες έχουμε μια –έστω και υπολανθάνουσα– πεποίθηση ότι ο καλός τελικά θα τα καταφέρει, η οποία μας οδηγεί σε ένα βολικό εφησυχασμό και μια ψυχική ηρεμία.
Eίναι φυσιολογικοί άνθρωποι και με αυτό τον τρόπο συμπεριφέρονται. Απροσδόκητα.
Ένα punk μυθιστόρημα είναι εντελώς διαφορετικό. Είναι απρόβλεπτο, γωνιώδες και αντιφατικό, όπως η αληθινή ζωή. Χωρίς περιττά στολίδια και εξωραϊσμούς, είναι γεμάτο από απρόβλεπτες παραμέτρους, αδρό και χωρίς πολύ συναίσθημα. Οι ήρωές του είναι γήινοι και απολύτως αληθινοί, γεμάτοι πάθη, σε συνεχή σύγκρουση, πρωτίστως με τον ίδιο τους τον εαυτό, και ικανοί για το καλύτερο και για το χειρότερο ταυτόχρονα. Και κυρίως, πολυεπίπεδοι και σύνθετοι, δεν κάνουν ποτέ μόνο το καλό ή μόνο το κακό. Είναι φυσιολογικοί άνθρωποι και με αυτό τον τρόπο συμπεριφέρονται. Απροσδόκητα. Την ίδια στιγμή που μπορεί να θυσιαστούν για το σωστό, μια άλλη πτυχή του εαυτού τους παραμένει σκοτεινή, αντισυμβατική και ανεξερεύνητη. Και φυσικά, κάνουν λάθη. Συχνά μοιραία.
Μέσα από τους αμφιλεγόμενους ήρωες ο αναγνώστης μπορεί να εξερευνήσει τις σκοτεινές και απαγορευμένες πλευρές της ανθρώπινης φύσης με ασφάλεια.
Τα punk μυθιστορήματα συνήθως επικεντρώνονται σε περιθωριακούς χαρακτήρες, στην κοινωνική αναταραχή, και αντανακλούν μια αντικομφορμιστική νοοτροπία, αναδεικνύοντας ήρωες που δεν είναι καλοί με την παραδοσιακή έννοια, αλλά διακατέχονται από ελαττώματα και πάθη που τους κάνουν πιο σύνθετους και, τελικά, πιο ανθρώπινους.
Οι αμφιλεγόμενοι ήρωες των punk μυθιστορημάτων αντανακλούν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης. Οι περισσότεροι έχουν αδυναμίες, πάθη, αντιφάσεις και φυσικά κάνουν λάθη. Αυτοί οι χαρακτήρες, αμφιταλαντευόμενοι ανάμεσα στο καλό και το κακό, είναι πιο ρεαλιστικοί από τους άψογους ήρωες και επιτρέπουν στον αναγνώστη να ταυτιστεί με την ατέλειά τους.
Ο αναγνώστης μπορεί ταυτόχρονα να νιώθει απέχθεια για τις πράξεις τους, αλλά και να τους λυπάται ή να τους κατανοεί.
Επίσης, η εσωτερική πάλη που βιώνουν οι χαρακτήρες αυτοί προσφέρει ένταση και ενδιαφέρον. Μέσα από τους αμφιλεγόμενους ήρωες ο αναγνώστης μπορεί να εξερευνήσει τις σκοτεινές και απαγορευμένες πλευρές της ανθρώπινης φύσης με ασφάλεια. Οι ηθικές παρεκτροπές, η βία, η απληστία ή η προδοσία που διαπράττουν του επιτρέπουν να ζήσει αυτές τις εμπειρίες έμμεσα, χωρίς συνέπειες.
Παράλληλα, οι αμφιλεγόμενοι ήρωες προκαλούν συχνά αντιφατικά συναισθήματα. Ο αναγνώστης μπορεί ταυτόχρονα να νιώθει απέχθεια για τις πράξεις τους, αλλά και να τους λυπάται ή να τους κατανοεί. Και αυτή η πολυπλοκότητα ενισχύει την ένταση της ανάγνωσης.
Και τέλος, τα punk μυθιστορήματα αντικατοπτρίζουν την κοινωνία και τις αδυναμίες της. Και μας αρέσουν γιατί, ως αναγνώστες, αναγνωρίζουμε τις αδικίες, τις προκαταλήψεις ή την ηθική σύγχυση που υπάρχει στον πραγματικό κόσμο και, εξερευνώντας ρεαλιστικά την ανθρώπινη φύση και την ηθική, έχουμε την ευκαιρία για προβληματισμό και ενδοσκόπηση.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο!» | Βιβλιοπροτάσεις Γεμάτες Αγωνία
G. G. Márquez | Όταν το Βιβλίο «Μέχρι τον Αύγουστο» Πέρασε στην Αιωνιότητα
