S.T.A.R.T. σημαίνει Strategic Tools for Addressing, Recognizing and Tackling Sexual Harassment at Work. Είναι το πρόγραμμα που υλοποιεί το WHEN –ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός για την επαγγελματική και οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών, την ισότητα και συμπερίληψη στην εργασία–, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Πρόληψης και Θεραπείας της Βίας και Προώθησης της Ισότητας των Φύλων – ΒΙΑ STOP.
Στόχος του, να συμβάλλει στην ενημέρωση, στην αντιμετώπιση, ακόμη και στην ανατροπή, μιας από τις πιο οδυνηρές και ταυτόχρονα πιο σκοτεινές πληγές στην ελληνική –και όχι μόνο φυσικά– κοινωνία: τη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, την οποία υφίστανται γυναίκες πρωτίστως, θηλυκότητες, αλλά και άνδρες.
Για το S.T.A.R.T. μας μιλάει η co-founder του WHEN Στέλλα Κάσδαγλη. Περιγράφει την κατάσταση που επικρατεί στους εργασιακούς χώρους με στοιχεία, χωρίς κινδυνολογία ή ωραιοποίηση, με συναίσθηση ότι το εγχείρημα είναι δύσκολο γιατί, για να πετύχει, πρέπει να βγουν στο φως πολλά «σκουπίδια που κρύβονται κάτω από το χαλί». Πρέπει να αλλάξουν παγιωμένες νοοτροπίες που θίγουν τις γυναίκες –αλλά και τις θηλυκότητες και τους άνδρες– αιώνες τώρα. «Ας είναι», μοιάζει να σκέφτεται, όπως προφανώς και όλη η ομάδα. Ίσως γιατί –ή, μάλλον, ακριβώς– ο στόχος είναι πολύτιμος, κάθε προσπάθεια αξίζει κάθε κόπο.
Πόσο συχνή και πόσο ορατή είναι η σεξουαλική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο;
Σύμφωνα με έρευνα του 2022 από την ActionAidHellas, το 85% των γυναικών με εργασιακή εμπειρία στην Ελλάδα έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους, αρκετές μάλιστα συστηματικά. Το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 90% όταν αναφερόμαστε σε γυναίκες από τον χώρο του τουρισμού και της εστίασης – ενδεχομένως και σε άλλους χώρους που παρουσιάζουν αντίστοιχους παράγοντες επικινδυνότητας, αλλά δεν έχουν μελετηθεί ακόμα επαρκώς.
Οι μισές από τις γυναίκες αυτές έχουν παρενοχληθεί από συνάδελφο, ανεξαρτήτως της ιεραρχικής σχέσης μεταξύ τους. Το 1/4 περίπου αναφέρει ότι ο δράστης ήταν πελάτης, ενώ 1 στις 5 φορές στο περιστατικό εμπλέκεται ο διευθυντής/ιδιοκτήτης της επιχείρησης. Οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης εκδηλώνονται στον χώρο του γραφείου σε ποσοστό 56%. Σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ίδιων των θυμάτων, το 56% των εργαζομένων στην εστίαση και στον τουρισμό μίλησε για το περιστατικό σε κάποιο άλλο άτομο, ενώ, στις μισές από τις περιπτώσεις που ήταν κάποιο άτομο παρών, δεν αντέδρασε.
Τα χαμηλά ποσοστά αναφοράς των περιστατικών αυτών κάνουν το φαινόμενο εν πολλοίς αόρατο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, το κανονικοποιούν. Συχνά, οι γυναίκες που υφίστανται παρενόχληση παραιτούνται ή απολύονται από την εργασία τους, χωρίς, ωστόσο, οι αυτουργοί της παρενόχλησης να υποστούν συνέπειες για τη συμπεριφορά τους.
«Οι εργαζόμενες στον δημόσιο τομέα αναφέρουν μικρότερα ποσοστά εμπιστοσύνης σε ό,τι αφορά την ασφάλεια του εργασιακού τους περιβάλλοντος σε σχέση με τις υπόλοιπες».
Τα κρούσματα που αποκαλύπτονται προέρχονται κυρίως από τον ιδιωτικό ή τον δημόσιο τομέα;
Δεν έχουμε δυστυχώς συγκρίσιμα ερευνητικά στοιχεία που να μας επιτρέπουν να βγάλουμε ένα τέτοιο συμπέρασμα, καθώς οι έρευνες που αφορούν τον δημόσιο τομέα γίνονται συνήθως ξεχωριστά, με μεθοδολογία που δεν συμπίπτει απαραίτητα με εκείνη κάποιας άλλης έρευνας από τον ιδιωτικό τομέα ή την αγορά εργασίας συνολικά.
Από την έρευνα της ActionAid, ωστόσο, όπου το 21% των γυναικών του δείγματος εργαζόταν στον δημόσιο τομέα και το 65% στον ιδιωτικό, προέκυψαν ορισμένα αξιοσημείωτα συμπεράσματα, τα οποία αφορούν, για παράδειγμα, τις μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης που εμφανίζονται πιο εκτεταμένες σε διαφορετικά εργασιακά περιβάλλοντα.
Συγκεκριμένα, οι γυναίκες που εργάζονται στον δημόσιο τομέα, ενώ δείχνουν να αποτελούν μόνο το 7% των συνολικών θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης, εντούτοις διπλασιάζουν το ποσοστό τους σε ό,τι αφορά τα περιστατικά απόπειρας σεξουαλικής επίθεσης (29%). Επίσης, οι εργαζόμενες στον δημόσιο τομέα αναφέρουν μικρότερα ποσοστά εμπιστοσύνης σε ό,τι αφορά την ασφάλεια του εργασιακού τους περιβάλλοντος σε σχέση με τις υπόλοιπες.
Παράλληλα, έρευνα του 2022 από το το Κοινωνικό Πολύκεντρο της ΑΔΕΔΥ έδειξε ότι τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης αποτελούν επίσης εκτεταμένο φαινόμενο και στον δημόσιο τομέα. Αξίζει να αναφερθεί ότι συχνά οι νομοθετικές διατάξεις που διέπουν το πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων σε σχέση με την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας και παρενόχλησης δεν εφαρμόζονται εξαρχής ή με αντίστοιχο τρόπο και στους οργανισμούς του δημόσιου τομέα.
«Χρειάζεται χρόνος και συντονισμένη προσπάθεια για να αποδυναμωθούν και να εξαλειφθούν βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις που τοποθετούν στην καρδιά του κοινωνικού ρόλου των γυναικών την ικανοποίηση της ανδρικής επιθυμίας. Συχνά, μάλιστα, πέφτουμε στην παγίδα να πετάμε το μπαλάκι της ευθύνης αυτής: οι εταιρείες στην ευρύτερη κοινωνία, η κοινωνία στο σχολείο, το σχολείο στην οικογένεια, η οικογένεια στα MME και ούτω καθεξής».
Υπάρχουν θεσμικά όργανα που να ασχολούνται με το ζήτημα και κατά πόσο έχουν δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε τα θύματα να τα εμπιστεύονται;
Σε ό,τι αφορά τον ιδιωτικό τομέα, τα αρμόδια θεσμικά όργανα, εκτός από την Αστυνομία, είναι ο Συνήγορος του Πολίτη και το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, που υποδέχονται τις καταγγελίες όσων θυμάτων επιλέγουν να απευθυνθούν (και) σε φορείς εκτός της επιχείρησης για να αναφέρουν το περιστατικό.
Δυστυχώς, η έρευνα της Action Aid έδειξε ότι οι φορείς αυτοί δεν έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη των γυναικών που υφίστανται σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους: από αυτές που μίλησαν ή απευθύνθηκαν σε κάποιον φορέα (35%), η συντριπτική πλειονότητα απευθύνθηκε στο στενό οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, ενώ ένα ποσοστό της τάξης του 37% απευθύνθηκε σε κάποιον/-α προϊστάμενο/-η ή στο Τμήμα Προσωπικού (ακολουθούν οι συνάδελφοι με 30%).
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι μόλις στο 6% των περιπτώσεων οι γυναίκες απευθύνθηκαν στην Αστυνομία και στο Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας και μόνο το 3% σε κάποιο σωματείο ή συνδικαλιστική οργάνωση, 2% σε κάποιο συμβουλευτικό κέντρο γυναικών ή σε τηλεφωνική γραμμή βοήθειας.
Όπως η σεξουαλική βία, έτσι και η παρενόχληση έχει τη ρίζα της σε πατριαρχικές, εξουσιαστικές σχέσεις. Πώς μπορεί να σπάσει ο φαύλος κύκλος της εξουσίας σε ένα εργασιακό περιβάλλον;
Χρειάζεται χρόνος και συντονισμένη προσπάθεια για να αποδυναμωθούν και να εξαλειφθούν βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις που τοποθετούν στην καρδιά του κοινωνικού ρόλου των γυναικών την ικανοποίηση της ανδρικής επιθυμίας. Συχνά, μάλιστα, πέφτουμε στην παγίδα να πετάμε το μπαλάκι της ευθύνης αυτής: οι εταιρείες στην ευρύτερη κοινωνία, η κοινωνία στο σχολείο, το σχολείο στην οικογένεια, η οικογένεια στα MME και ούτω καθεξής.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό όλες και όλοι μας να συνειδητοποιήσουμε τον μικρό ή μεγάλο ρόλο που έχουμε να παίξουμε στην προσπάθεια αυτή: να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα σεξιστικά αστεία και τη διαιώνιση των έμφυλων στερεοτύπων μέσα από φαινομενικά αθώα σχόλια στις παρέες μας.
Να αναθεωρήσουμε τους κανόνες επικοινωνίας στον χώρο στον οποίο εργαζόμαστε. Να ανοίξουμε διάλογο με τον ή την εκπαιδευτικό που θεωρεί ότι ένα σεξιστικό σχόλιο μέσα στην τάξη μπορεί να περάσει απαρατήρητο και να αναλάβουμε κι εμείς την ευθύνη, ως γονείς, να θέσουμε όρια στα παιδιά μας και να τους μάθουμε να θέτουν κι εκείνα τα δικά τους.
Να διεκδικήσουμε πολιτικές, να σκεφτούμε δύο φορές πριν αμφισβητήσουμε το γιατί ένα θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης επέλεξε να δημοσιοποιήσει το περιστατικό αρκετά χρόνια μετά, και βέβαια να βάζουμε κάπου κάπου στο μικροσκόπιο και τη δική μας συμπεριφορά, που μπορεί ενίοτε να γίνεται παραβιαστική – λόγω συνήθειας, στερεοτύπων, ανάγκης επιβολής ή αποδοχής, και για χίλιους δυο άλλους λόγους.
Ακούγεται σύνθετο και… πολύ, αλλά μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε ότι οι επόμενες γενιές γυναικών και θηλυκοτήτων θα εργάζονται σε χώρους πιο ασφαλείς με περισσότερο σεβασμό.
«Οι γυναίκες εργαζόμενες σε αστικά κέντρα, εκείνες που έχουν ήδη υπάρξει θύματα σεξουαλικής βίας, όσες εργάζονται σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα, αλλά και όσες αναγκάζονται από τον εργοδότη τους να φορούν ρούχα ή στολές, τα οποία αναδεικνύουν τη σιλουέτα, το στήθος ή τα πόδια τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν αποδέκτριες σεξουαλικά παρενοχλητικών συμπεριφορών».
Ποιο είναι το προφίλ θύτη και θύματος παρενόχλησης στο εργασιακό περιβάλλον;
Τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης είναι στην πλειονότητά τους γυναίκες, χωρίς φυσικά να εξαιρούνται τα ποσοστά ανδρών ή/και ατόμων άλλου φύλου. Μερικά ακόμα από τα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν τις πιθανότητες να δεχτεί μία γυναίκα σεξουαλική παρενόχληση είναι η μειονοτική προέλευση, η εκπαίδευση/κατάρτιση, η ηλικία, η εργασιακή κατάσταση κ.ά.
Όταν, για παράδειγμα, ο στόχος της παρενόχλησης είναι ταυτόχρονα μέλος κάποιας μειονοτικής φυλετικής ομάδας και γυναίκα, τότε το άτομο αυτό έχει περισσότερες πιθανότητες να βιώσει σεξουαλική παρενόχληση συγκριτικά με μια λευκή γυναίκα, αλλά και σε σχέση με έναν άνδρα μέλος της ίδιας φυλετικής ομάδας.
Από την άλλη, φαίνεται ότι η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί βίωμα για τις γυναίκες όλων των εκπαιδευτικών επιπέδων. Σύμφωνα όμως με έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA), η έκταση του φαινομένου παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ διαφορετικών ηλικιακών ομάδων: σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, εκτός από το Λουξεμβούργο, οι νέες γυναίκες 18-29 ετών αντιπροσωπεύουν την πιο ευάλωτη ηλικιακά ομάδα σε περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης.
Επίσης, γυναίκες με ακανόνιστες ή επισφαλείς συμβάσεις εργασίας, ιδιαίτερα διαδεδομένες στον χώρο των υπηρεσιών, είναι και περισσότερο εκτεθειμένες σε σεξουαλική παρενόχληση. Τέλος, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τον Σεξισμό και τη Σεξουαλική Παρενόχληση στην εργασία, οι γυναίκες εργαζόμενες σε αστικά κέντρα, εκείνες που έχουν ήδη υπάρξει θύματα σεξουαλικής βίας, όσες εργάζονται σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα αλλά και όσες αναγκάζονται από τον εργοδότη τους να φορούν ρούχα ή στολές, τα οποία αναδεικνύουν τη σιλουέτα, το στήθος ή τα πόδια τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν αποδέκτριες σεξουαλικά παρενοχλητικών συμπεριφορών.
Σε ό,τι αφορά το προφίλ των δραστών, το 86% των θυμάτων, στην πανευρωπαϊκή έρευνα του FRA, δήλωσαν ότι ήταν άνδρας. Στις περισσότερες περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης γυναικών από την ηλικία των 15 ετών ο δράστης ήταν κάποιο άγνωστο άτομο (68%), κάποιο άτομο γνωστό στην αποδέκτρια (35%), ή κάποιο άτομο από το εργασιακό της περιβάλλον (32%).
Στον εργασιακό χώρο, ωστόσο, κίνδυνο για τις γυναίκες δεν αποτελούν μόνο οι ανώτεροι στην ιεραρχία άνδρες, ούτε μόνον οι συνάδελφοί (προϊστάμενοι, ισότιμοι ή υφιστάμενοι) τους, αλλά και εξωτερικοί συντελεστές, όπως πελάτες ή προμηθευτές. Πάντως, οι έρευνες συγκλίνουν στο ότι το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης δεν εξαρτάται τόσο από τα ατομικά ή ψυχολογικά χαρακτηριστικά των δραστών ή των θυμάτων, αλλά περισσότερο από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο διαμορφώνουν και κανονικοποιούν τη συμπεριφορά τους (χώροι εργασίας, ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον κ.λπ.).
Ποιες είναι οι βασικές δράσεις του S.T.A.R.T. Εκτός από τη νομική συμβουλευτική θα παρέχεται και η δυνατότητα νομικής εκπροσώπησης;
Στοχεύοντας στην αναγνώριση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο, σχεδιάσαμε το S.T.A.R.T. ως ένα ολοκληρωμένο σχέδιο υποστήριξης επιζωσών/ώντων και μαρτύρων, αλλά και ενδυνάμωσης επαγγελματιών του νομικού τομέα ώστε να αναγνωρίζουν, να διαχειρίζονται και να καταπολεμούν περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης με ευαισθησία και αποτελεσματικότητα.
Στο πλαίσιο του έργου, παρέχουμε δωρεάν Νομική Συμβουλευτική και Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη –με ασφάλεια και εχεμύθεια– σε κάθε άτομο που έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας ή έχει υπάρξει μάρτυρας τέτοιων περιστατικών, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, εθνικότητας ή επαγγελματικού κλάδου. Απευθυνόμαστε τόσο σε εργαζόμενες/ους σε ιδιωτικό ή δημόσιο τομέα, όσο και σε αυτοαπασχολούμενους/ες ή άτομα που βρίσκονται σε διαδικασία πρόσληψης.
Επίσης, σε άτομα που είτε έχουν σταθερή δουλειά είτε όχι, ακόμα και αν εργάζονται χωρίς σύμβαση, ακόμα και αν αυτό που τα απασχολεί είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό που προέκυψε στο πλαίσιο μιας συνέντευξης, μιας συνάντησης ή ενός ταξιδιού.
Μέσω της υπηρεσίας Νομικής Συμβουλευτικής, προσφέρουμε συνεδρίες εξ αποστάσεως, μέγιστης διάρκειας 3 ωρών συνολικά, με εξειδικευμένους/ες δικηγόρους του WHEN που μπορούν να συμβουλεύσουν τα ωφελούμενα άτομα για τις επιλογές που έχουν και τις κινήσεις που μπορούν να κάνουν. Αν χρειαστεί, μπορούμε να αναλάβουμε τη διαμεσολάβηση ή την εκπροσώπηση της υπόθεσης ενώπιον της δικαιοσύνης.
Ωστόσο η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες για τη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων – και βέβαια προκαλεί εμπόδια στην επαγγελματική τους ζωή. Με το πρόγραμμα S.T.A.R.T. στεκόμαστε δίπλα σε κάθε θύμα και μάρτυρα περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία, παρέχοντας δωρεάν εξειδικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη με στόχο την ανακούφιση, τη δικαίωση και την ενδυνάμωση των επιζωσών και επιζώντων.
Μέσα από διά ζώσης ή εξ αποστάσεως συνεδρίες, εξειδικευμένες/οι ψυχολόγοι/κοινωνικοί λειτουργοί του BIA STOP, με εμπειρία στην τραυματοθεραπεία και στην υποστήριξη επιζωσών/ντων έμφυλης βίας, υποστηρίζουν τα άτομα για να αναγνωρίσουν και να επεξεργαστούν το τραύμα τους, να διαχειριστούν συναισθήματα όπως ο θυμός, η ενοχή ή η ντροπή, και να αποκαταστήσουν, σταδιακά, την εσωτερική τους ασφάλεια και αυτοεκτίμηση. Τα υποστηρίζουν επίσης στο να αντιμετωπίσουν και πρακτικές δυσκολίες (όπως μετακίνηση σε άλλο εργασιακό χώρο, εύρεση νέας εργασίας, αν χρειάζεται, ή πρόσβαση σε οικονομική και νομική στήριξη), αλλά και να διασυνδεθούν με άλλες υπηρεσίες, οργανισμούς και δίκτυα αλληλεγγύης.
- Η υπηρεσία της Νομικής και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης του S.T.A.R.T. θα είναι live από τις 26/5 εδώ.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
When Hub | Εκεί Όπου οι Γυναίκες Έχουν Ίσες Ευκαιρίες
Pronatalism, η Επικίνδυνη Αντιμετώπιση της Υπογεννητικότητας
