Το Μεγάλο Βραβείο στις Κάννες το 2023 ήταν η ταινία «Ζώνη Ενδιαφέροντος». Η ταινία σε προετοιμάζει γι’ αυτό που θα δεις και, κυρίως, θα νιώσεις από τους πρώτους κιόλας ήχους. Μια επαναλαμβανόμενη μουσική λούπα, ενοχλητική, ασύμβατη με την ειδυλλιακή ζωή στο μεγάλο σπίτι με τον ζηλευτό κήπο.
Στην ταινία –από τις καλύτερες που σκιαγραφούν τη φρίκη της εποχής–, ο διοικητής του Άουσβιτς Rudolf Höß /Ρούντολφ Ες (συνονόματος του υπαρχηγού του Χίτλερ), ο πρώτος που χρησιμοποίησε το αέριο Zyklon B για τη μαζική εξόντωση κρατουμένων– μένει μαζί με την οικογένειά του δίπλα στο στρατόπεδο. Ένας τοίχος χωρίζει την άνετη και τακτοποιημένη ζωή τους από την κόλαση της άλλης πλευράς. Μια γειτνίαση που έδειχνε –χωρίς να απεικονίσει– με τον καλύτερο τρόπο πόσο κοντά ήταν και είμαστε όλοι μας, τότε και σήμερα, στο κακό.
Δεν είναι που πλησιάζει η 28η Οκτωβρίου, η επέτειος της έναρξης του πολέμου στη χώρα μας που μας θύμισε την ταινία – ούτως ή άλλως είναι χαραγμένη μέσα μας . Αυτό που υπήρξε τομή στη νεότερη ιστορία της Ευρώπης, η κυριαρχία των ναζί, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το Ολοκαύτωμα, δεν αποτελεί, άλλωστε, «επετειακό γεγονός».
Στην πραγματικότητα, η αφορμή για αυτό τον συνειρμό και την αναφορά εδώ είναι δύο ελληνικά έργα του συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη στη φετινή θεατρική σκηνή της πόλης: το «Μένγκελε» και το «Lebensraum/Ζωτικός Χώρος».
Μένγκελε
«Εδώ και δώδεκα χρόνια σε κάθε καινούργια παράσταση του συγκεκριμένου έργου, αντιμετωπίζω το ίδιο ερώτημα. “Μα γιατί γράφεις για τον Μένγκελε;…” Και πάντοτε απαντάω το ίδιο: “Γιατί υπήρξε – άρα ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξαναϋπάρξει. Γράφω για τον Μένγκελε γιατί θέλω να αποδείξω ότι ο όλεθρος του Ολοκαυτώματος είναι διαρκώς παροντικός. Το κακό δεν έρχεται από τον ουρανό, ούτε από τα βάθη μιας Κόλασης που δεν υπάρχει. Το κακό είναι μέσα μας – και χρειάζεται ηθικός αγώνας και πολιτισμική επαγρύπνηση για να μην είμαστε εμείς εκείνοι που θα ανεβάσουμε τους ανθρώπους στα τρένα για ένα επόμενο Άουσβιτς”», λέει ο συγγραφέας Θανάσης Τριαρίδης.
Το «Μένγκελε» γράφτηκε το 2012 και, μέσα σε μία δεκαετία, παρουσιάστηκε σε περισσότερες από 15 διαφορετικές σκηνές στην Αθήνα, σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και στην Κύπρο. Ο τίτλος του, μονολεκτικός, σαν ξόρκι και σήμα κινδύνου μαζί, μας παραπέμπει κατευθείαν στο ναό της φρίκης, στο Εργαστήριο Πειραμάτων του Josef Mengele στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου.
Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα νυχτερινό δρομολόγιο τρένου, όπου ένας διοικητικός υπάλληλος και μια υποψήφια διδάκτορας Ιστορίας μοιράζονται το ίδιο κουπέ. Μια ξαφνική διακοπή ρεύματος τους οδηγεί σε ένα παιδικό παιχνίδι ρόλων: εκείνος γίνεται ο διαβόητος «Άγγελος του Θανάτου» Josef Mengele, ενώ εκείνη η Εσθήρ, εγγονή μιας Εβραίας επιζήσασας από τα πειράματά του. Το παιχνίδι όμως σύντομα ξεπερνά τα όρια. Άραγε, πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν όταν παίζουν με την Ιστορία, την ηθική και την ίδια την ανθρώπινη φύση;
«Το “Μένγκελε” δεν είναι παράσταση. Είναι ενδιάμεσος τόπος. Ένα bardo της βίας. Όχι της μεγάλης, της ιστορικής. Της μικρής. Της σιωπηλής. Της ατομικής. Της καθημερινής. Αυτής που δεν έχει κραυγές αλλά ψιθύρους. Που δεν στάζει αίμα, αλλά διαβρώνει σιγά-σιγά. Οι δύο ήρωες του έργου δεν ξέρουν αν βρίσκονται ακόμη μέσα στο πείραμα ή έξω από αυτό. Δεν ξέρουν αν είναι θύτες ή θύματα. Ίσως ούτε κι εμείς. […] Το έργο ανεβαίνει τώρα, γιατί ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι λέξεις ηθική, συνείδηση, ευθύνη, τρίζουν τα δόντια. Γιατί το σκοτάδι είναι εδώ – και δε ζητά απαντήσεις, μόνο να παραδεχτούμε ότι υπάρχει. Ότι το βλέπουμε. Και αυτό ίσως, είναι το πιο δύσκολο», λέει η Βάνα Πεφάνη, η σκηνοθέτρια της παράστασης.
- Το έργο –με τους Γιώργο Νάσιο και Εύα Πιάδη, σε ζωντανή μουσική επιμέλεια (Live Textures) του Orestis– ανέβηκε για έξι μόλις παραστάσεις αυτό τον μήνα στο Θέατρο Πλύφα. Τον Ιανουάριο του 2026 θα ταξιδέψει στη Ζυρίχη, στη θεατρική σκηνή Bühne S.
Lebensraum/Ζωτικός Χώρος
Η λέξη Lebensraum σημαίνει «ζωτικός χώρος». Ως πολιτικός όρος σημαίνει το δικαίωμα ενός κράτους να προσαρτήσει τα εδάφη που του χρειάζονται για να αναπτυχθεί, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τους ναζί και τον Χίτλερ.
«Η πρώτη μορφή του “Lebensraum” γράφτηκε τον Μάρτιο του 2014. Γράφτηκε από μια ευκαιριακή αφορμή – και οφείλω να πω πως δυσκολεύτηκα να το πιστέψω και να το αγαπήσω. Ωστόσο αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο του θεάτρου, καθώς υπήρξε το πιο πολυπαιγμένο έργο μου σε αυτή την δεκαετία (πάνω από 15 ανεβάσματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) – και, επιπλέον, σηματοδότησε τη στροφή μου προς το πολιτικό θέατρο.
Το “Lebensraum” στα 2014 εξέφραζε τη βασική πολιτική μου θέση: πως τα μεγάλα εγκλήματα τα κάνει πάντοτε το σιωπηλό κοινό – και πως δίχως ετούτη την εφιαλτική σιωπή των πολιτών οι εξουσίες δεν θα μπορούσαν να ρημάζουν ανεξέλεγκτα τις ζωές των ανθρώπων.
Σήμερα, 11 χρόνια αργότερα, η παλιά θέση ισχύει στο ακέραιο – και μάλιστα επαυξημένη. Η πείνα, ο πόνος, η απελπισία, ο θάνατος των άλλων πλέον θεωρούνται φυσιολογικό πεπρωμένο που δεν αξίζει να ενοχλήσει την χορτασμένη μας ευμάρεια. Η εφιαλτική σιωπή έχει κυριεύσει τους πάντες – και τα λόγια μας (τα λόγια ολονών – ακόμη και τα δικά μου) μοιάζουν να την πολλαπλασιάζουν.
Πρέπει να βρούμε μια νέα γλώσσα που να σπάζει την απαίσια φονική σιωπή μας», λέει ο Θανάσης Τριαρίδης.
Δύο άντρες που συναντιούνται στη σκηνή ενός θεάτρου είναι τα πρόσωπα του έργου που μεταφέρουν αυτό ακριβώς που λέει ο συγγραφέας. Ο ένας είναι ο Χειριστής του Πειράματος, ο άλλος προσφέρεται να γίνει πειραματόζωο έναντι αμοιβής. Όλα μοιάζουν σχεδόν αστεία, ώσπου κάποια στιγμή τα πράγματα «στραβώνουν» και το Πειραματόζωο έρχεται αντιμέτωπο με την ηθική του. Πόση διαπραγμάτευση του είναι επιτρεπτή; Και πόσο μπορούν οι θεατές να παραμείνουν «θεατές»;
«Το έργο, ένα μονόπρακτο πείραμα για την καλοσύνη όπως αναφέρει ο συγγραφέας, μπορεί να χαρακτηριστεί ακόμα είτε ως πολιτικό είτε ως ψυχολογικό θρίλερ ή ακόμη και ως μαύρη κωμωδία. Για μένα, είναι μια κραυγή αγωνίας και πόνου απέναντι στην εκκωφαντική σιωπή», λέει ο σκηνοθέτης του έργου Αντώνης Καραγιάννης.
Είναι η δεύτερη φορά μέσα σε δύο χρόνια που καταπιάνεται με το έργο. «[…] προφανώς το κείμενο του Θανάση Τριαρίδη μου κλείνει το μάτι και μου προσφέρει ένα υλικό που μου φωτίζει συνέχεια νέους δρόμους. Πραγματικά όταν συμβαίνει αυτό είναι πολύ ζωτικό. Αυτό είναι θέατρο» θα προσθέσει.
- Το «Lebensraum» θα παίζεται κάθε Δευτέρα από τις 8 Δεκεμβρίου 2025, στις 19:00, στο θέατρο Μικρός Κεραμεικός, με την Αλεξάνδρα Τσιάγκα και τον Κωνσταντίνο Σειραδάκη.
* Και τα δύο θεατρικά έργα κυκλοφορούν από την Κάπα Εκδοτική.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Κάπα Εκδοτική | Μικρές Ιστορίες σαν Μικρές Χαραμάδες Φωτός
Ο James, ο Μισισιπής και το Αδιέξοδο του «Να Μείνω ή Να Φύγω»
H Elif Shafak και η Lea Ypi Λένε πως η Μνήμη Είναι Θεραπευτική
