Η κλιματική κρίση εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Οι περισσότεροι από εμάς εστιάζουμε συνήθως στις πιο άμεσα ορατές και δραματικές συνέπειες, όπως οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές, ή στους φυσικούς πόρους που γίνονται πιο εύκολα αντιληπτοί, όπως το νερό και τα δάση. Την ίδια στιγμή, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, ένας από τους πιο σημαντικούς πόρους για τη ζωή στον πλανήτη βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο, απειλώντας να «χάσουμε τη γη κάτω από τα πόδια μας».
Ο πόρος αυτός δεν είναι άλλος από το ίδιο το έδαφος, το οποίο φιλοξενεί πάνω από το 25% της συνολικής βιοποικιλότητας και προσφέρει το 95% της τροφής σε 8,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) εκτιμάται ότι το 60% του εδάφους έχει υποβαθμιστεί, κυρίως λόγω μη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης, ρύπανσης και εκτεταμένης σφράγισης από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο και μη ανανεώσιμο πόρο, ο οποίος βρίσκεται πλέον υπό σοβαρή απειλή. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) εκτιμάται ότι το 60% του εδάφους έχει υποβαθμιστεί, κυρίως λόγω μη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης, ρύπανσης και εκτεταμένης σφράγισης από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι ετήσιες οικονομικές απώλειες που απορρέουν από αυτή την ευρεία υποβάθμιση εκτιμώνται ότι ανέρχονται σε 50 δισεκατομμύρια ευρώ, επιβεβαιώνοντας ότι το ζήτημα δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό, αλλά και βαθιά οικονομικό.
Η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση. Η απειλή, μάλιστα, είναι ιδιαίτερα μεγάλη αν υπολογίσουμε ότι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat (2023), το 72% της αξίας της ελληνικής αγροτικής παραγωγής αφορά τα προϊόντα του εδάφους, δηλαδή τη φυτική παραγωγή.
Πριν από δύο χρόνια, η ΕΕ εγκαινίασε την αποστολή «Μια Ευρωπαϊκή Συμφωνία για το Έδαφος» (A Soil Deal for Europe), με στόχο να δημιουργηθούν 100 «ζωντανά εργαστήρια» (living labs) και «φάροι» (lighthouses) έως το 2030 για την προώθηση της προστασίας και της αποκατάστασης του εδάφους στην Ευρώπη. Πράγματι, τα εργαστήρια αυτά και οι «φάροι» θα δοκιμάσουν βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης του εδάφους σε διάφορες περιοχές της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων κάποιων περιοχών της χώρας μας, και θα αποπειραθούν να συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού.
Τρόποι Αντιμετώπισης
Τι μπορούμε να κάνουμε πριν από το 2030; Βασικά, τι θα μπορούσαμε να πράξουμε σχετικά άμεσα στη χώρα μας, και δη σε μεγαλύτερη κλίμακα;
Δεδομένης της δομής του ελληνικού αγροτικού τομέα –με το 72% των εκμεταλλεύσεων να είναι μικρότερες από 50 στρέμματα και να μην μπορούν να επωμιστούν άμεσα το κόστος σύνθετων παρεμβάσεων–, μια ρεαλιστική λύση βρίσκεται στην άμεση αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, ειδικά σε μια από τις πιο δημοφιλείς εφαρμογές της, την υποστήριξη αποφάσεων (decision support). Θα μπορούσε, λοιπόν, γρήγορα να συγκροτηθεί ένα «Εθνικό Δίκτυο Γνώσης για την Υγεία του Εδάφους», το οποίο να ακολουθήσει τρία διαδοχικά βήματα, ώστε σημαντικός αριθμός παραγωγών να αποκτήσει σύντομα ένα εργαλείο διάγνωσης και υποστήριξης.
Στο πρώτο βήμα, θα χρειαζόταν να συγκεντρωθούν στοιχεία εδαφολογικών αναλύσεων που έχουν γίνει σε μια πρόσφατη περίοδο (π.χ. τα τελευταία 10 χρόνια) και να συσχετιστούν με κλιματικά, γεωγραφικά και καλλιεργητικά δεδομένα της ίδιας περιόδου. Τα στοιχεία θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν, μεταξύ άλλων, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.
ν και η λύση της άμεσης συγκρότησης ενός «Εθνικού Δικτύου Γνώσης για την Υγεία του Εδάφους» και της δημιουργίας ενός εργαλείου υποστήριξης με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης φαντάζει δύσκολη σε μια χώρα όπως η δική μας, σίγουρα δεν είναι «ανεδαφική».
Στο δεύτερο βήμα, θα εφαρμοζόταν ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης (machine learning), το οποίο θα εκπαιδευόταν για να αναγνωρίζει πώς αλληλεπιδρούν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες (υψόμετρο, κλίση, βροχόπτωση, τύπος καλλιέργειας) με τη σύσταση του εδάφους, ποιες βιώσιμες πρακτικές συναντάμε ανά περίπτωση και ποιες είναι οι επιταγές της πράσινης αρχιτεκτονικής της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), δηλαδή οι ελάχιστες (υποχρεωτικές) απαιτήσεις των προτύπων της ενισχυμένης αιρεσιμότητας, αλλά και οι έξτρα δεσμεύσεις των (εθελοντικών) οικολογικών σχημάτων.
Στο τρίτο βήμα, το Δίκτυο θα δημιουργούσε μια εφαρμογή για κινητά που θα πρόσφερε εξατομικευμένη διάγνωση, αλλά και συμβουλές για τις καλλιεργητικές φροντίδες και την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών (π.χ. αξιοποίηση υπολειμμάτων, φυτοκάλυψη, αγροδασικά συστήματα). Οι συμβουλές αυτές θα παρέχονταν ελεύθερα στους χρήστες, ενώ θα βασίζονταν τόσο στον εντοπισμό της γεωγραφικής θέσης όσο και στις δυνατότητες ανάλυσης και ταξινόμησης εικόνων (image classification) που διαθέτει πλέον η τεχνητή νοημοσύνη.
Φυσικά, σε επόμενο στάδιο, και προκειμένου να αποφύγουμε τις ανακρίβειες που συχνά παράγει η τεχνητή νοημοσύνη, γνωστές και ως «ψευδαισθήσεις της τεχνητής νοημοσύνης» (AI hallucinations), θα χρειαζόταν η χρήση επιτόπιου εξοπλισμού (π.χ. αισθητήρες εδάφους), ώστε η ανάλυση δεδομένων να οδηγεί σε πλήρως αξιόπιστη διάγνωση.
Αν και η λύση της άμεσης συγκρότησης ενός «Εθνικού Δικτύου Γνώσης για την Υγεία του Εδάφους» και της δημιουργίας ενός εργαλείου υποστήριξης με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης φαντάζει δύσκολη σε μια χώρα όπως η δική μας, σίγουρα δεν είναι «ανεδαφική», αρκεί να αναγνωρίσουμε έγκαιρα τη ζωτική σημασία της προστασίας του εδάφους και να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που ήδη διαθέτουμε.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Από το «Λούνα Παρκ των Ιδεών» στη Χειραγώγηση της Πληροφορίας
