Είναι γεγονός ότι έχουμε προχωρήσει πολύ από την εποχή που οι γυναίκες συγγραφείς έπρεπε να χρησιμοποιούν ψευδώνυμα για να εκδίδουν τα βιβλία τους (ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τη Mary Shelley ή τη Mary Ann Evans). Μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το ποσοστό γυναικών και αντρών συγγραφέων είναι ίδιο, εξαιρουμένων ορισμένων λογοτεχνικών ειδών, όπως η επιστημονική φαντασία.
Σκεφτόμουν εδώ και καιρό να κάνω ένα αφιέρωμα σε γυναίκες συγγραφείς που εκτιμώ. Ομολογώ ότι, τελικά, αποδείχθηκε δύσκολο εγχείρημα. Όμως, η ανάγνωση διαμορφώνει την ηθική μας ευαισθησία. Πώς θα την εξελίσσουμε ολοκληρωτικά αν δεν δώσουμε προσοχή στις φωνές του μισού πληθυσμού του κόσμου;
Επέλεξα λοιπόν βιβλία ενδεικτικά του πώς γράφουν οι γυναίκες. Αναδεικνύουν τον δυναμισμό, την εκφραστικότητα, τη φαντασία τους. Η λίστα θα μπορούσε να είναι ατελείωτη και οι αναφορές αμέτρητες. Παρ’ όλα αυτά, επιχείρησα να κάνω μια υποτυπώδη αρχή.
Ας Είμαστε Όλοι Φεμινιστές | Chimamanda Ngozi Adichie | Μτφ. Μαρία Ξυλούρη | Εκδόσεις Μεταίχμιο
«Θα ήθελα σήμερα να σας ζητήσω να ξεκινήσουμε να ονειρευόμαστε και να σχεδιάζουμε έναν άλλο κόσμο. Έναν πιο δίκαιο κόσμο».
Aν ποτέ αναρωτηθήκατε τι είναι ο φεμινισμός, τι εμπεριέχει ως έννοια, τι πρεσβεύει, τι προϋποθέτει και γιατί θα έπρεπε όλοι μας να τον ενστερνιζόμαστε, τότε αυτό το βιβλίο είναι για σας. Βασισμένο στην ομιλία της συγγραφέα στο TEDx του Λονδίνου το 2013, το βιβλίο επιχειρεί να αποκαλύψει τη συγκαλυμμένη περιθωριοποίηση που βιώνουν οι γυναίκες καθημερινά. Μέσα από τα προσωπικά της βιώματα, η Chimamanda Ngozi Adichie καταθέτει τον ορισμό του φεμινισμού όπως υπαγορεύεται τον 21ο αιώνα.
Ένταξη και ευαισθητοποίηση είναι οι δύο στόχοι της συγγραφέα: ένταξη όλων των κοινωνικών ομάδων στη συζήτηση γύρω από τα φύλα και επακόλουθη ευαισθητοποίησή τους. Επίσης, μαρτυρά πόσο σημαντικό είναι να μιλάμε για θέματα που μας δυσκολεύουν ή μας φέρνουν σε αμηχανία, ειδικά μεγαλώνοντας τις νέες γενιές. Ως κοινωνικά όντα, εσωτερικεύουμε αντιλήψεις μέσω της επικοινωνίας και ένταξής μας στην κοινωνία.
Έχοντας ήδη ενστερνιστεί θεμελιώδεις αρχές, όπως αυτή της ισότητας, του φεμινισμού, του σεβασμού, θα μπορέσουμε να διακρίνουμε τα σαθρά κατάλοιπα μιας παλαιότερης, ξεπερασμένης ιδεολογίας και να ανατρέψουμε την επικρατούσα συνθήκη. Ακόμη ένα σημαντικό φαινόμενο που υπογραμμίζει η συγγραφέας είναι η τάση που υπαγορεύει μια συγκεκριμένη εικόνα της «φεμινίστριας» στο μυαλό μας. Ο τίτλος της φεμινίστριας αρκεί για να εξοβελίσει, σύμφωνα με αυτή τη στερεοτυπική εικόνα, κάθε ίχνος θηλυκότητας από μια γυναίκα. Γιατί, κατά τα φαινόμενα, δεν γίνεται να παλεύεις για την ισότητα φορώντας τακούνια… Η Adichie, ωστόσο, ξεκαθαρίζει πως η ίδια, όπως κάθε γυναίκα, επιλέγει να διατηρήσει τη θηλυκότητά της, ούσα ένθερμη φεμινίστρια.
Η φωνή της συγγραφέα αντηχεί ηχηρά και καθαρά: «Όλοι μας, γυναίκες και άνδρες, πρέπει να τα πάμε καλύτερα, ο κόσμος δεν θα αλλάξει από μόνος του».
Η Ιστορία της Ο | Anne Desclos (Pauline Réage) |Μτφ. Ρίτα Κολαΐτη | Εκδόσεις Μεταίχμιο
«Το πιο δύσκολο, αναλογίστηκε η Ο, δεν ήταν να συναινέσει· ήξερε καλά πως μήτε ο ένας, μήτε ο άλλος, μήτε βέβαια και η ίδια, φαντάστηκαν, έστω και για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, την πιθανότητα άρνησής της».
Η Anne Desclos έγραψε αυτό το άκρως προκλητικό βιβλίο ως απάντηση στον εργοδότη και εραστή της, ο οποίος ισχυριζόταν ότι μια γυναίκα δεν μπορεί να γράψει ένα ερωτικό βιβλίο χωρίς να ξεφύγει από το ροζ, ρομαντικό στιλ των Άρλεκιν.
Η Desclos όχι μόνο δέχτηκε την πρόκληση, αλλά την «τερμάτισε», δημιουργώντας ένα τολμηρό αποτέλεσμα, αποδεικνύοντας ότι η φαντασία των γυναικών ανταγωνίζεται, αν όχι ξεπερνά, αυτή των ανδρών συναδέλφων τους.
Η συγγραφέας αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ψευδώνυμο, καθώς το βιβλίο εκδόθηκε σε εποχή κατά την οποία η ερωτική λογοτεχνία αντιμετώπιζε τη δημόσια κατακραυγή. Ωστόσο, το φύλο του συγγραφέα αμφισβητήθηκε από αρκετούς δύσπιστους, που θεωρούσαν ότι η ιστορία ήταν αδύνατο να έχει γραφτεί από γυναίκα.
Παράλληλα, μετά την έκδοσή του, επιβλήθηκε πρόστιμο στον εκδοτικό οίκο, ενώ απαγορεύτηκε η ανατύπωσή του για ορισμένο χρονικό διάστημα. Αργότερα ωστόσο όχι μόνο αναγνωρίστηκε, αλλά και έγινε το δεύτερο πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο μετά τον «Μικρό Πρίγκιπα».
Η Ο είναι μια Παριζιάνα φωτογράφος που διαμένει ως τρόφιμος σε έναν πύργο στο Ρουασί προκειμένου να εκπαιδευτεί στη σεξουαλική υποταγή, τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά. Εκεί, μυείται σε μια μυστική κοινωνία με περίπλοκους κανόνες: δεν επιτρέπεται να κοιτάξει κανέναν άνδρα στα μάτια, ούτε να μιλήσει σε καμία από τις άλλες τροφίμους.
Πρέπει να φοράει ένα αποκαλυπτικό φόρεμα με κορσέ, ένα δερμάτινο κολάρο και χειροπέδες, και να υπακούει σε οποιαδήποτε εντολή. Η Ο τα δέχεται όλα, πρόθυμη πάντα να αποδείξει την αφοσίωσή της.
Μια παραισθησιογόνος ερωτική ένταση διακατέχει κάθε φράση του βιβλίου, ενώ ο σταθερός ρυθμός με τον οποίο εξιστορούνται τα ερωτικά επεισόδια οδηγεί σταδιακά την πλοκή στην κορύφωση.
Η γραφή είναι απροκάλυπτη, ενώ η εξιστόρηση των ιδιωτικών σκέψεων και προβληματισμών της Ο κατά τη διάρκεια της υποβολής της σε πράξεις βασανιστηρίων σοκάρουν. Η ίδια η συγγραφέας έχει δηλώσει πως «Έγραψα αυτό το βιβλίο έτσι όπως µιλάς στο σκοτάδι σ’ αυτόν που αγαπάς, όταν έχεις καταπιέσει τα λόγια αγάπης για πολύ καιρό κι αυτά ρέουν επιτέλους ελεύθερα… χωρίς δισταγµό, χωρίς σταµατηµό, χωρίς επιµέλεια και περικοπές… όπως αναπνέει κανείς, όπως ονειρεύεται».
Ίσως έτσι λοιπόν να πρέπει να διαβάσουμε αυτό το βιβλίο: χωρίς ενδοιασμούς, παραδομένοι στον κόσμο της Desclos.
Χλόη Θερμοκηπίου | Κική Δημουλά | Εκδόσεις Ίκαρος
«κατά ένα αχ, έπρεπε εδώ, στα αστραπιαία χείλη σου να φτάσει η ετοιμότητά μου για να πικραθώ, ότι η σχέση του φιλιού με την εξάντλησή του τόσο κρατάει από μόνη της από δική της βιάση, όσο το ξημέρωμα των δύο συλλαβών σου».
Δεν θα μπορούσα να μην συμπεριλάβω μια τρανή ποιήτρια στη γυναικεία «αντιπροσωπεία» αυτής της πεντάδας. Η Κική Δημουλά, καταξιωμένη συγγραφέας της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, γράφει παραστατικότατα σε μια κατά τα άλλα δική της διάλεκτο.
Ο λόγος της διακρίνεται από ειρωνεία, προσωποποιήσεις αφηρημένων εννοιών, ζωντανές εικόνες και αιχμηρότητα, ενώ πλάθει τις λέξεις με τέτοιο τρόπο που χτυπούν κατευθείαν στο συναίσθημα του αναγνώστη.
Η αλήθεια είναι ότι οι απόψεις διίστανται όσον αφορά το πρόσωπο της Δημουλά. Κάποιοι τη θεωρούν πρωτοπόρο στο ποιητικό πεδίο, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι το έργο της είναι επαναλαμβανόμενο, μονότονο και υπερεκτιμημένο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα ποιήματά της δημιουργούν συζήτηση, προκαλούν αντιδράσεις, αφυπνίζουν ή και παρασύρουν.
Στη «Χλόη Θερμοκηπίου», ενδέκατη συλλογή της ποιήτριας, το γήρας, ο χρόνος, η απομόνωση, η απώλεια τίθενται κάτω από το μικροσκόπιο και οι έννοιες αναλύονται ενδελεχώς. Ο λόγος της, εξελιγμένος και πιο άμεσος από ποτέ, συνοδεύει τα γνώριμα περιεχόμενα, ενώ μας υπενθυμίζει ότι στο δύσκολο εγχείρημα της γραφής τίποτα δεν παραμένει στάσιμο.
Η γυναικεία παρουσία στην ποίηση ανιχνεύεται συχνότερα στο προσκήνιο, ως έμπνευση των ποιημάτων. Παρ’ όλα αυτά, η ύπαρξή της στο παρασκήνιο είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, διαπεραστική.
Η Ερωμένη της | Ντόρα Ρωζέττη | Εκδόσεις Μεταίχμιο
«Η αλλιώτικη αυτή τρικυμία, τ’ ανικανοποίητο και απροσδιόριστο είναι που µε κάνει να νιώθω ανώτερο τον έρωτά µας».
Με αφορμή μιαν άκρως επαινετική κριτική του Γρηγόρη Ξενόπουλου στο περιοδικό «Νέα Εστία» το 1929, το κατά τα άλλα άγνωστο αυτό έργο ήρθε στο προσκήνιο με την πραγματική ταυτότητα της συγγραφέα να παραμένει ακόμη άγνωστη.
Η πλοκή, γραμμένη σε ημερολογιακή μορφή, στρέφεται γύρω από την Ντόρα, φοιτήτρια χημείας, και τη σχέση της με τη Λίζα. Εκτός από τις επικρατούσες συντηρητικές αντιλήψεις περί ομοφυλόφιλων στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, οι οποίες εκφράζονται μέσα από την οικογένεια της Ντόρας, η ίδια της η σχέση με τη Λίζα χαρακτηρίζεται από τοξικότητα.
Σκηνές ζηλοτυπίας, έλλειψη εμπιστοσύνης, συμβιβασμοί και παράλληλα στιγμές συγκίνησης και αμοιβαίου πάθους είναι καθημερινοί πρωταγωνιστές στη ζωή της ηρωίδας, η οποία προσπαθεί να βρει τον εαυτό της, εξερευνώντας παράλληλα τη σεξουαλικότητά της.
Το πάθος είναι η λέξη κλειδί που χαρακτηρίζει το βιβλίο, ένα πάθος που αναβλύζει σε κάθε σελίδα, που δεν μπορεί να κρυφτεί παρά μόνο ίσως κάτω από το ψευδώνυμο της συγγραφέα.
«Τέτοιο βιβλίο ερωτικού πάθους μόνο άλλο ένα διάβασα στη ζωή μου· κι αυτό, κατά σύμπτωση, γραμμένο από γυναίκα», λέει ο Ξενόπουλος. Ήταν κατά σύμπτωση; Θα ρωτήσω εγώ.
Η Μοναξιά Είναι από Χώμα | Μάρω Βαμβουνάκη | Εκδόσεις Ψυχογιός
H Μάρω Βαμβουνάκη καταθέτει ένα άκρως εξομολογητικό, σπαρακτικό, ποιητικό έργο, που κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το 1987.
Ένας άνδρας απομονώνεται σ’ ένα νησί ύστερα από έναν άσχημο χωρισμό. Μέσα από δεκαοκτώ επιστολές που γράφει προς την πρώην σύντροφό του, εκδηλώνονται τόσο τα βαθιά συναισθήματα του πρωταγωνιστή όσο και η δύναμη της ίδιας της γραφής, καθώς λειτουργεί για εκείνον ως σωτήρια λέμβος.
Το συναισθηματικό ταξίδι στο οποίο μας παρασύρει η συγγραφέας είναι ασταθές, σκληρό, ενώ είναι αμφίβολο εάν πρόκειται για ωδή στον έρωτα ή σε ό,τι μπορεί να καταστρέψει. Όσο πιο πολύ ανοίγεται συναισθηματικά ο άνδρας τόσο πιο ευάλωτος γίνεται μπροστά στον ίδιο του τον εαυτό. Βιώνει την ερωτική απογοήτευση στο έπακρο, σχεδόν βασανίζοντας τον εαυτό του: ξαναζεί πολύτιμες στιγμές της σχέσης του στο μυαλό του, άλλοτε κατηγορεί την πρώην σύντροφό του, ξεσπά, καταρρέει.
Εδώ οφείλω να προειδοποιήσω ότι δεν πρόκειται για την ανάμνηση μιας ιστορίας αγάπης. Είναι μια ιστορία ενός άνδρα και των επιπτώσεων που έχει ο έρωτας για τον ίδιο. Είναι μια ιστορία σκληρή, ωμή, αποσπασματική, αληθινή, που δεν υπόσχεται τίποτα.
Δεν δίνει ελπίδες, δεν αφήνει διφορούμενα μηνύματα ανοιχτά σε προσωπική ερμηνεία. Δεν λυπάται, ούτε αναζητά να τη λυπηθούν. Απλώς αφηγείται. Απλώς συγκλονίζει.
Μέχρι να Κατακτηθεί το Αυτονόητο…
Νομίζω ότι το κυριότερο θετικό που μπορεί να αντλήσει ένας αναγνώστης συμπεριλαμβάνοντας περισσότερες γυναίκες συγγραφείς στην αναγνωστική του λίστα είναι μια εξοικείωση με την αντίληψη της γυναικείας οπτικής για αλλαγή.
Όπως είδαμε μέσα από τα παραπάνω έργα, οι γυναίκες συγγραφείς καταπιάνονται λίγο πολύ με τις ίδιες θεματικές στις οποίες αφοσιώνονται και οι άνδρες συνεργάτες τους. Αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος γραφής που υπαγορεύει έναν τρόπο θέασης βάσει του οποίου ξεδιπλώνεται η αφήγηση.
Ανοίγουν τα μάτια του αναγνώστη σ’ έναν κόσμο όπως τον αισθάνεται και τον ζει μια γυναίκα, παρεκκλίνοντας από το οικουμενικά καθιερωμένο ανδρικό βλέμμα. Αυτή η αλλαγή οπτικής δίνει την ευκαιρία να βιώσουμε τον κόσμο μέσα από όσα περισσότερα μάτια μπορούμε.
Η αθηΝΕΑ στον κόσμο του βιβλίου…
Δουβλίνο, η Πόλη της Λογοτεχνίας
“Θαμμένα Όνειρα, Ζωντανές Αναμνήσεις” στην Τεχνητή Λίμνη του Μόρνου
