«Αν λες ότι δεν μπορείς να αναπαραστήσεις κάτι, λες ότι δεν μπορείς να μιλήσεις για αυτό, αρνείσαι την ύπαρξή του», απαντούσε η Sarah Kane στην «κατηγορία» πως η βία που εμφανίζεται στα έργα της είναι άσκοπη.
Αυτοί που την κατηγορούσαν είχαν δίκιο μόνο σε κάτι, αδιάφορο μπρος στη δύναμη του έργου της. Τα θεατρικά της δεν προσφέρονται για χαλαρή –ή ίσως ακίνδυνη– θέαση ή ανάγνωση. Η δύναμή τους πηγάζει ακριβώς από αυτό που οι άλλοι της προσάπτουν ως κατηγορία, το θάρρος της να γράψει για αυτά που άλλοι αποφεύγουν, να γράψει με τρόπο που μας ταρακουνά βίαια και μας αφυπνίζει.
Άπασα η Sarah Kane, τα κείμενα που μας δείχνουν τον κόσμο της/μας σε όλη του τη συντριβή, συγκεντρώθηκαν σε μια σπουδαία έκδοση από την Κάπα Εκδοτική με τίτλο: «Σάρα Κέιν Άπασα – Όλα τα Έργα».
Άπασα η Sarah Kane, τα κείμενα που μας δείχνουν τον κόσμο της/μας σε όλη του τη συντριβή, συγκεντρώθηκαν σε μια σπουδαία έκδοση από την Κάπα Εκδοτική με τίτλο: «Σάρα Κέιν Άπασα – Όλα τα Έργα» (σε εξαιρετική μετάφραση του Αντώνη Γαλέου).
Η καταβύθιση σε αυτόν τον ξεχωριστό κόσμο αρχίζει από το εξώφυλλο ακόμα – δεν θα μπορούσε, σκέφτομαι, κρατώντας το βιβλίο, να είναι πιο ταιριαστό. Απογυμνωμένο από εικαστικές παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να «παραπλανήσουν», να φλυαρήσουν άσκοπα, με τυπογραφικά στοιχεία που κραυγάζουν το «τραγούδι» των ανθρώπων σε ένα σύμπαν που κινείται στα όρια – απογυμνωμένο κι αυτό (τα εύσημα ανήκουν στον Ιωάννη Κ. Τσίγκα).
Το οπισθόφυλλο συνοψίζει την έκδοση: «Πέντε θεατρικά έργα και μια κινηματογραφική ταινία συνθέτουν την καλλιτεχνική, ιδιαίτερη προσωπικότητα της Sarah Kane. Είκοσι πέντε χρόνια μετά τον θάνατό της και παρά τις αρνητικές κριτικές που είχε λάβει, έχει καθιερωθεί ως κλασική Βρετανίδα συγγραφέας του 20ού αιώνα και, μάλιστα, η πιο αντιπροσωπευτική του θεατρικού κινήματος «in-yer-face theatre»*, όπου η βία, η αγάπη και ο μύθος παρουσιάζονται στη σκηνή σε κάθε τους μορφή ακέραια.
“Κομμάτια”, “Η Aγάπη της Φαίδρας”, “Εξιλεώθηκαν”, “Λαχταρώ”, “Η Ψύχωση των 4:48” και το “Δέρμα” είναι οι τίτλοι των θεατρικών έργων και της ταινίας, αντίστοιχα, που περιλαμβάνονται στην έκδοση, η οποία συνιστά μια συνολική καταγραφή της καλλιτεχνικής της πορείας».
25 Χρόνια από Τότε…
Η Sarah Kane γεννήθηκε στο Μπρέντγουντ του Έσσεξ το 1971 και έλαβε χριστιανική ανατροφή, την οποία μεγαλώνοντας αμφισβήτησε. Φοίτησε στο Shenfield High School, σπούδασε δράμα στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, από το οποίο αποφοίτησε το 1992, και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη συγγραφή θεατρικών έργων στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.
Η αυτοκτονία της σε ηλικία 28 ετών, στις 20 Φεβρουαρίου 1999, έχει επισκιάσει σε κάποιο βαθμό το έργο της, τροφοδοτώντας τον μύθο της/του «τραγικής/ού» καλλιτέχνη. Τρεις μέρες πριν, στις 17 Φεβρουαρίου, είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει στο διαμέρισμά της με 50 υπνωτικά χάπια και πάνω από 150 αντικαταθλιπτικά δισκία. Αγνοώντας το σημείωμά της Kane που του «απαγόρευε» την είσοδο, ο συγκάτοικός της μπήκε στο δωμάτιό της, όπου τη βρήκε αναίσθητη και τη μετέφερε στο νοσοκομείο.
Στο «Η Ψύχωση των 4:48», στο τελευταίο και πιο λυρικό έργο της –«4:48» είναι η ώρα που καταγράφονται οι περισσότερες αυτοκτονίες– θα γράψει: «Τίποτα δεν μπορεί να σβήσει την οργή μου./ Τίποτα δεν με κάνει να αποκτήσω πάλι την πίστη μου. / Αυτός δεν είναι ο κόσμος που θέλω να ζήσω».
Ο ατζέντης της Mel Kenyon λέει πως όταν την επισκέφθηκε «Ήταν εξαιρετική. Έμοιαζε χαρούμενη, υγιής. Ήταν πολύ αστεία. Ήταν γεμάτη αυτοπεποίθηση. Της πήρα 200 τσιγάρα που κρύψαμε κάτω από το κρεβάτι. Μιλήσαμε για τα πάντα Μιλήσαμε για την αυτοκτονία. Μιλήσαμε για θεατρικά έργα. “Σε αγαπώ” μου είπε, “κι εγώ σ’ αγαπώ”, της είπα, και αυτή ήταν η τελευταία φορά που την είδα».
Ήταν 3:30 π.μ. στις 20 Φεβρουαρίου όταν μια νοσοκόμα ανακάλυψε ότι η Kane δεν βρισκόταν στο κρεβάτι της. Βρήκαν το νεκρό σώμα της στις τουαλέτες του θαλάμου Brunel· είχε κρεμαστεί με τα δικά της κορδόνια.
Στο «Η Ψύχωση των 4:48», στο τελευταίο και πιο λυρικό έργο της –«4:48» είναι η ώρα που καταγράφονται οι περισσότερες αυτοκτονίες– θα γράψει: «Τίποτα δεν μπορεί να σβήσει την οργή μου./ Τίποτα δεν με κάνει να αποκτήσω πάλι την πίστη μου. / Αυτός δεν είναι ο κόσμος που θέλω να ζήσω».
Το Άλλοθι της Ηθικής Τάξης ή η Αγριότητα του Κόσμου σε Ένα Δωμάτιο
Το πρώτο της έργο ήταν το «Blasted» (=Κομμάτια), που έκανε πρεμιέρα το 1995. Το έργο προκάλεσε σάλο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και πυροδότησε μια μεγάλη συζήτηση για το αν θα έπρεπε να χρηματοδοτηθεί μια τόσο βάναυση ιστορία.
Απέκτησε σύμμαχο, ωστόσο, το The Royal Court Theatre, ένα ίδρυμα με ισχυρή ιστορία αναγνώρισης και παροχής στέγης σε πρωτοποριακούς, «ατρόμητους» θεατρικούς συγγραφείς (μεταξύ αυτών παλιότερα, ο Bertolt Brecht και ο Arthur Miller).
Αλλά και αναγνωρισμένοι θεατρικοί συγγραφείς, όπως ο Edward Bond και ο Harold Pinter, οι οποίοι αναγνώρισαν στην Kane μια ζωτικής σημασίας, εντελώς πρωτότυπη φωνή για το θέατρο και έγραψαν παθιασμένα op-ed για την υπεράσπισή της (από το «opposite the editorial page», άρθρα σε εφημερίδα από συντάκτες που δεν είναι μέλη της ομάδας σύνταξης).
Η ίδια απέναντι στις κατηγορίες υποστήριξε ότι αυτοί που ευθύνονταν για τις τρομακτικές διαστάσεις που έλαβε το έργο της «ήταν οι ίδιοι οι κριτικοί που προσείλκυσαν με όσα έγραψαν ένα ηδονοβλεπτικό, μη θεατρόφιλο κοινό, με αποτέλεσμα το “Blasted” από πολιτικό κείμενο να μετατραπεί σε διαβατήριο διψασμένων για νοσηρότητες θεατών, με το άλλοθι της περιφρούρησης της ηθικής τάξης».
Και για το ίδιο το έργο: «Η αρχική έννοια του blasted ήταν “μεθυσμένος”, γιατί γνώριζα ότι θα έγραφα ένα έργο για έναν άντρα που ήταν διαρκώς μεθυσμένος. Και αργότερα, στη μέση του έργου, συνειδητοποίησα πως ήταν ένα έργο για τον πόλεμο (blast=εκρήγνυμαι) και μετά θυμήθηκα τον “καταραμένο χερσότοπο” (blasted heath) του Bασιλιά Ληρ».
Είχε νόημα, καθώς θα μεταφέρει σκηνικά όλη αυτή την απόγνωση, όλη τη βία του πολέμου, σε ένα δωμάτιο.
Kαι είναι αυτό ακριβώς το μένος της κριτικής που πολλοί καταλήγουν να πιστεύουν ότι οφειλόταν και σε πολύ βαθείς πολιτικούς λόγους, πέρα από τα προφανή ηθικολογικά προσχήματα.
Tο «Blasted» παίζεται καταμεσής του εμφύλιου πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. «Δούλευα το κείμενο κάποιες μέρες, όταν ένα βράδι άνοιξα την τηλεόραση για να κάνω ένα διάλειμμα και είδα στις ειδήσεις το πρόσωπο μιας πολύ ηλικιωμένης γυναίκας στη Σρεμπρένιτσα να θρηνεί και να λέει στην κάμερα: “Σας παρακαλώ, σας παρακαλώ, κάποιος να μας βοηθήσει, γιατί χρειαζόμαστε τα Ηνωμένα Έθνη να έρθουν εδώ και να μας βοηθήσουν”. Σκέφτηκα, αυτό είναι απολύτως τρομερό και εγώ κάθομαι εδώ και γράφω αυτό το γελοίο έργο για δυο ανθρώπους σ’ ένα δωμάτιο; Υπάρχει νόημα να συνεχίσω;».
Είχε νόημα, καθώς εκείνη θα μπορέσει να μεταφέρει σκηνικά όλη αυτή την απόγνωση, όλη τη βία του πολέμου, σε ένα δωμάτιο.
Η Stefanie Reinsperger του Berliner Ensemble, που φέτος πρωταγωνιστούσε στο έργο της «Phaedra’s Love» (=Η Aγάπη της Φαίδρας) λέει πως «Φαίνεται να υπάρχει μια αναβίωση του ενδιαφέροντος για το έργο της επειδή ήταν η ίδια γυναίκα συγγραφέας που έγραφε και για τη βία και για την αγάπη. Εννοώ, κοιτάξτε την κοινωνία μας αυτή τη στιγμή. Αυτά τα θέματα δεν θα εξαφανιστούν ποτέ».
* Το yer στον όρο «in-yer-face» χρησιμοποιείται ως συντομογραφία του your, που παραπέμπει στην ευθύτητα της γλώσσας του δρόμου. Το New Oxford English Dictionary προσδιορίζει τον όρο ως κάτι «επιθετικό, κραυγαλέο, προκλητικό, τόσο που να μην μπορεί κάποιος να το παρακάμψει ή να το αποφύγει». Θα μπορούσαμε να το μεταφράσουμε στα ελληνικά ως «θέατρο Στα Μούτρα [Σου]» ή «Στα Μούτρα [Σου] θέατρο».
• Τμήματα του άρθρου βασίστηκαν στη διδακτορική διατριβή της Χριστίνας Χατζηβασιλείου «Σύγχρονη Βρετανική Δραματουργία: Το Θέατρο Στα Μούτρα (In-Yer-Face Theatre) ως Ανάγνωση της Κοινωνικής Τοπογραφίας του 1990».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
G. G. Márquez | Όταν το Βιβλίο «Μέχρι τον Αύγουστο» Πέρασε στην Αιωνιότητα
Deborah Levy | Βήμα Βήμα προς την Ελευθερία
Θεατρικά Κείμενα και Σύγχρονη Ποίηση από την Κάπα Εκδοτική
