Σκέψεις, σκέψεις, σκέψεις. Τι θα γίνει στο μέλλον; Γιατί το είπα αυτό χθες; Μήπως έπρεπε να είχα απαντήσει διαφορετικά; Να μη ξεχάσω να κάνω αυτό το τηλεφώνημα! Τι θα έλεγε ο πατέρας μου αν ήξερε ότι… Σκέψεις, σκέψεις, σκέψεις.
Δοκιμάστε, αν θέλετε, για λίγα λεπτά να εστιάσετε την προσοχή σας, όχι στις σκέψεις αυτές, αλλά στο σώμα σας, όπως κάθεστε. Νιώστε το βάρος. Νιώστε την αίσθηση της καρέκλας που σας στηρίζει – είναι μαλακή ή σκληρή; Παρατηρείστε αυτό που αισθάνεστε αυτή τη στιγμή. Μπορεί να είναι ένα μούδιασμα, ένα πιάσιμο, μπορεί και τίποτα. Νιώστε στο σύνολό του το σώμα σας καθώς αναπνέει, όπως κάθεστε. Παρατηρείστε ίσως και τις σκέψεις σας, καθώς περνούν από το νου, χωρίς να τις κρίνετε ή να τις σχολιάζετε…
Συγχαρητήρια, μόλις κάνατε τoν πρώτο σας διαλογισμό ενσυνειδητότητας (mindfulness meditation)!
Αν και ξεκίνησε σαν μία βουδιστική τεχνική διαλογισμού, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) είναι σήμερα μια ευρέως υιοθετούμενη τεχνική νοητικής άσκησης, η οποία βασίζεται στην εξάσκηση της προσοχής και της αποστασιοποιημένης παρατήρησης της εμπειρίας, με απώτερο στόχο να καταφέρει να ζει κανείς στην καθημερινότητά του στο παρόν συνειδητά, και όχι στις σκέψεις, σκέψεις, σκέψεις που το μυαλό μας συνεχώς παράγει.
Ο αριθμός των ατόμων που εξασκείται στην ανάπτυξη της ενσυνειδητότητας (όχι απαραίτητα μέσω διαλογισμού, αλλά και με τεχνικές γνωσιακής θεραπείας) όλο και μεγαλώνει – ευτυχώς! Είναι πλέον σημαντικός ο αριθμός των ερευνών που δείχνουν ότι η ενσυνειδητότητα οδηγεί σε μεγαλύτερη ευεξία και μειώνει την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές, όπως και τον χρόνιο πόνο.
Τι γίνεται όμως στον εγκέφαλό μας; Και εκεί, οι νευροεπιστήμονες έχουν ανακαλύψει αξιοσημείωτα οφέλη της ενσυνειδητότητας!
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όταν βιώνουμε στρες, τότε μία από τις περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκεται είναι η αμυγδαλή. Πρόκειται για μια περιοχή που βρίσκεται βαθιά στον εγκέφαλό μας, και έχει πάρει το όνομά της από το σχήμα της. Όταν αντιμετωπίζουμε κάποιο κίνδυνο, για παράδειγμα μας επιτίθεται ένα άγριο ζώο, τότε ο εγκέφαλός μας, υπό την καθοδήγηση της αμυγδαλής, έρχεται σε κατάσταση “μάχης ή φυγής” (fight or flight), πρέπει δηλαδή να αποφασίσει αν θα παλέψουμε ή θα προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε. Αυτή η πολύ σημαντική δουλειά της αμυγδαλής έσωσε τη ζωή πολλών προγόνων μας! Βέβαια, όταν έρχεται κανείς αντιμέτωπος με ένα άγριο ζώο, είτε θα καταφέρει να του ξεφύγει, είτε θα παλέψει και θα κερδίσει, είτε θα παλέψει και… θα χάσει. Όλο αυτό θα διαρκέσει μόλις λίγα λεπτά.
Όσοι, όμως, εξασκούνται συστηματικά στην ενσυνειδητότητα, φαίνεται ότι έχουν μειωμένη δραστηριότητα της αμυγδαλής -όταν ο εγκέφαλος είναι σε φάση ξεκούρασης-, όπως και μειωμένη δραστηριότητα, όταν αναγνωρίζει συνειδητά και κατηγοριοποιεί τις σκέψεις (π.χ. τώρα προγραμματίζω το μέλλον, τώρα επαναλαμβάνω ένα επεισόδιο από το παρελθόν).
Οι νευροεπιστήμονες έχουν ακόμα παρατηρήσει δομικές αλλαγές σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου, όπως στον ιππόκαμπο και σε κάποιες μπροστινές περιοχές του εγκεφάλου -προμετωπιαίες-, οι οποίες συμμετέχουν στο δίκτυο “ανταμοιβής” του εγκεφάλου, αλλά υποστηρίζουν επίσης την προσοχή και το γνωστικό έλεγχο και σχετίζονται με την αντίληψη, την ανοχή στον πόνο, τη συναισθηματική αυτορύθμιση, τη σύνθετη σκέψη και την αίσθηση του εαυτού. Παρότι χρειάζεται ακόμα περισσότερη έρευνα για να καταλάβουμε καλά τους μηχανισμούς, τα ευρήματα είναι τόσο πολλά που μπορούν να πείσουν και τον πιο δύσπιστο.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο εγκέφαλος όσων είναι έμπειροι στο διαλογισμό όχι μόνο λειτουργεί διαφορετικά την ώρα του διαλογισμού, αλλά και ότι οι αλλαγές αυτές είναι μόνιμες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο εγκέφαλός μας παρουσιάζει πλαστικότητα – αλλάζει, δηλαδή, ως αποτέλεσμα των εμπειριών μας. Όσο περισσότερο τον εξασκούμε στην ενσυνειδητότητα, τόσο πιο ήρεμος, ευέλικτος και αποτελεσματικός θα γίνεται. Σκέψεις, σκέψεις, σκέψεις… θα υπάρχουν, αλλά δεν θα βρίσκονται πια στο τιμόνι!
Περισσότερα για την ενσυνειδητότητα θα μπορέσετε να βρείτε στο εξαιρετικό βιβλίο των Mark Williams και Danny Penman Mindfulness: A Practical Guide for Finding Peace in a Frantic World και στα ελληνικά στην ιστοσελίδα www.mindfulness360.net.
