Ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε σε μια τάξη λυκείου. Η καθηγήτρια της τάξης γνωρίζει καλά τη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και τις συνέπειες που μπορεί να έχει η έλλειψή του στην ικανότητα του ατόμου να λαμβάνει οικονομικά ορθές αποφάσεις για τη ζωή του. Θεωρώντας ότι κακώς βρίσκεται εκτός της προβλεπόμενης υποχρεωτικής ύλης, προσπαθεί να τον εντάξει στο δικό της πρόγραμμα διδασκαλίας.
Διδάσκει, λοιπόν, στους μαθητές της τις βασικές οικονομικές έννοιες και μεθόδους, όπως τον προϋπολογισμό, τη διαχείριση χρέους, την αποταμίευση για τη συνταξιοδότηση, την επένδυση, ακόμη και τον φορολογικό σχεδιασμό.
«Συγγνώμη, γιατί τα μαθαίνουμε όλα αυτά; Δεν είναι εκτός ύλης;», αναρωτιέται εύλογα ένας μαθητής. Παράλληλα, ένας άλλος διαπιστώνει: «Άλλωστε, αυτά είναι ζητήματα των μεγάλων, δεν αφορούν εμάς».
Η καθηγήτρια απαντά ότι, αν και η κατανόηση αυτών των ζητημάτων μπορεί να μη φαίνεται χρήσιμη τώρα, που πηγαίνουν ακόμη σχολείο, θα αποδειχθεί, ωστόσο, πολύτιμη κατά τη διάρκεια όλης της υπόλοιπης ζωής τους.
Η εξοικείωση και οι βιωματικές εμπειρίες με το αντικείμενο των οικονομικών ζητημάτων παίζουν ζωτικό ρόλο στη βελτίωση της χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς
Αυτή είναι, πράγματι, η αλήθεια. Η ικανότητα κατανόησης εννοιών όπως τα επιτόκια, το κόστος ευκαιρίας, η διαχείριση του χρέους, ο ανατοκισμός και ο προϋπολογισμός θα μπορούσε, για παράδειγμα, να βοηθήσει τους μαθητές της στο άμεσο μέλλον να διαχειριστούν τα φοιτητικά τους δάνεια, με τα οποία ενδεχομένως επιθυμούν να χρηματοδοτήσουν τις πανεπιστημιακές τους σπουδές. Άλλωστε, ορισμένα θέματα, όπως οι φόροι εισοδήματος και ο προγραμματισμός συνταξιοδότησης, θα αποδειχθούν τελικά χρήσιμα για όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από το τι θα κάνουν μετά το λύκειο.
Άρα, το σωστό ερώτημα δεν είναι «γιατί τα μαθαίνουμε όλα αυτά;» αλλά «γιατί η χρηματοοικονομική εκπαίδευση είναι εκτός ύλης;».
Μαθαίνοντας στην Πράξη
Η εξοικείωση και οι βιωματικές εμπειρίες με το αντικείμενο των οικονομικών ζητημάτων παίζουν ζωτικό ρόλο στη βελτίωση της χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς. Πράγματι, δεν αρκεί μόνο η απόκτηση γνώσης για το τι πρέπει να κάνει κάποιος, απαιτείται και η ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων για να εκτελέσει τις ενέργειες αυτές, αλλά και η καλλιέργεια της κατάλληλης «διάθεσης» για να το πράξει.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από το εύρημα της έρευνας που πραγματοποιήσαμε για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των γυναικών στην Ελλάδα, η αθηΝΕΑ και το Women On Top, σε συνεργασία με την qed και με τη χρηματοδότηση της Παπαστράτος, ότι δηλαδή οι γυναίκες δείχνουν μικρότερη αυτοπεποίθηση σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των οικονομικών ζητημάτων σε σύγκριση με το άλλο φύλο, αν και διαθέτουν ίδιο επίπεδο γνώσεων στο θέμα αυτό. Αυτό συμβαίνει διότι, λόγω των έμφυλων στερεοτύπων, οι άνδρες φαίνεται να εκτίθενται πιο συχνά σε ανεπίσημη χρηματοοικονομική εκπαίδευση, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να έχουν περιορισμένες ευκαιρίες εξοικείωσης.
Όπως σε πολλούς τομείς, λοιπόν, δεν αρκεί η θεωρία. Χρειάζεται να περάσουμε και στην πράξη.
Τρόποι Εξοικείωσης
Υπάρχουν ορισμένες πρακτικές-στρατηγικές που μπορεί αρχικά να ακολουθήσει κάποιος, σε ατομικό επίπεδο, προκειμένου να εξασκήσει και να βελτιώσει τις οικονομικές του δεξιότητες. Ας δούμε κάποιες από αυτές.
Προϋπολογισμός
Το να ξέρουμε πού ξοδεύουμε τα χρήματά μας μπορεί κυριολεκτικά να μας αποτρέψει από ασυνείδητες υπερβολικές δαπάνες και να συμβάλλει στο να αποταμιεύουμε αποτελεσματικά για το μέλλον. Ο σχεδιασμός ενός προϋπολογισμού δεν είναι κάτι περίπλοκο, ούτε απαιτεί προχωρημένα μαθηματικά. Μάλιστα, υπάρχουν πολλές εφαρμογές στο διαδίκτυο που μπορούν να διευκολύνουν τη διαδικασία.
Αποταμίευση
Η τοποθέτηση μέρους του εισοδήματός μας σε αποταμιευτικό λογαριασμό αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τρόπους ενίσχυσης των οικονομικών μας αποθεμάτων. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που προκύπτουν απροσδόκητα έξοδα, τα οποία εν τέλει εξαντλούν τις αποταμιεύσεις μας, γεγονός που αποθαρρύνει. Γι’ αυτό, μια πολύ χρήσιμη μέθοδος είναι να τοποθετείτε τις αποταμιεύσεις σας σε παραπάνω από μία κατηγορίες: μακροπρόθεσμες αποταμιεύσεις για το μέλλον, βραχυπρόθεσμα κεφάλαια για πιθανές έκτακτες δαπάνες.
Ενημέρωση
Πόσο συχνά ενημερώνεστε για τις χρηματοοικονομικές εξελίξεις στη χώρα; Αξιοσημείωτο είναι ότι, σε σχετικό ερώτημα που τέθηκε στην έρευνα, μόνο το 20% του πληθυσμού απάντησε «πολύ συχνά». Μάλιστα, η διαφορά ανάμεσα στις γυναίκες και στους άνδρες αγγίζει το 15%, προσδίδοντας για ακόμη μία φορά έμφυλο πρόσημο στην ενασχόληση με τα οικονομικά ζητήματα. Η συχνή ενημέρωση για τα χρηματοοικονομικά ζητήματα μπορεί να συνεισφέρει αποτελεσματικά στην εξοικείωσή μας με βασικές οικονομικές διαδικασίες, όπως η πορεία του χρηματιστηρίου και των αγορών, και να αυξήσει την αυτοπεποίθησή μας ώστε να λαμβάνουμε ορθότερες και αποτελεσματικότερες οικονομικές αποφάσεις για τη διαχείριση των χρημάτων μας. Για παράδειγμα, να επιλέξουμε να τα επενδύσουμε.
Το σωστό ερώτημα δεν είναι «γιατί τα μαθαίνουμε όλα αυτά;» αλλά «γιατί η χρηματοοικονομική εκπαίδευση είναι εκτός ύλης;».
Άρα, ξεκινώντας από τα βασικά, που είναι η κατάρτιση ενός προϋπολογισμού και η οικονομική ενημέρωση, μπορεί κανείς να οικοδομήσει και να ενθαρρύνει πιο σύνθετες οικονομικές συμπεριφορές, οι οποίες θα οδηγήσουν σε καλύτερες αποταμιευτικές συνήθειες που σε βάθος χρόνου μπορεί να επιτρέψουν τη χρήση επενδυτικών προϊόντων.
Μια Πιο Συντονισμένη Προσπάθεια για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό
Η εξοικείωσή μας με τα οικονομικά δεν αποτελεί μόνο προσωπική υπόθεση. Η ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης μπορεί να χρησιμεύσει ιδιαίτερα «για τον εντοπισμό και τη θέσπιση εθνικών προτεραιοτήτων και την οικοδόμηση ευρύτερης συναίνεσης για τη σημασία του ζητήματος αυτού», όπως υποστηρίζει έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Είναι ενδεικτική και η στάση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία αναγνωρίζει τη «σημαντική επίδραση της οικονομικής και χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στη νομισματική πολιτική». Ενδιαφέρον παρουσιάζει, μάλιστα, η δήλωση της Christine Lagarde, η οποία σημειώνει σε ομιλία της το 2014, ως διευθύντρια τότε του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, τη σημασία της χρηματοοικονομικής συμπερίληψης, αλλά και τον ρόλο που μπορούν να παίξουν το κράτος, ο ιδιωτικός τομέας, αλλά και η κοινωνία των πολιτών στην οικοδόμηση χρηματοοικονομικών ικανοτήτων.
Σε όλη αυτή την προσπάθεια εξοικείωσης, τη βάση για την επίτευξη ουσιαστικής αλλαγής αποτελούν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Άλλωστε, η οδηγία στις «καλές πρακτικές» του ΟΟΣΑ είναι σαφής: «Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση θα έπρεπε να ξεκινά στο σχολείο. Οι άνθρωποι πρέπει να εκπαιδεύονται για οικονομικά θέματα όσο το δυνατόν νωρίτερα στη ζωή τους».
Πράγματι, μόνο έτσι θα χτιστούν γερά θεμέλια ενίσχυσης του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ των δύο φύλων στον τομέα αυτό. Μόνο έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί ότι οι μελλοντικές γενιές θα αισθάνονται ασφάλεια για το οικονομικό τους μέλλον και ότι θα είναι ικανοί να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, χωρίς διακρίσεις και έμφυλα πρόσημα.
Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός «Εντός Ύλης»
Στον σημερινό κόσμο, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός θα πρέπει να θεωρείται εξίσου σημαντικός με τον βασικό αλφαβητισμό, δηλαδή την ικανότητα γραφής και ανάγνωσης. Με άλλα λόγια, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι, και θα είναι πάντα, «εντός ύλης».
- Τα παραπάνω στοιχεία προέκυψαν στο πλαίσιο της έρευνας που πραγματοποίησε το Women On Top και η αθηΝΕΑ, σε συνεργασία με την qed και με τη χρηματοδότηση της Παπαστράτος, για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των γυναικών στην Ελλάδα, την οποία θα βρείτε εδώ.
Ενημερωθείτε για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό από την αθηΝΕΑ:
Χρηματοοικονομικές Γνώσεις: Στον Πίνακα, Παρακαλώ!
Γνώσεις Οικονομικών: Πες Μου το Φύλο Σου να Σου Πω τι Ξέρεις
