Η μαμά ονειρευόταν πάντα να δει την κόρη της Λωξάντρα να φεύγει το πρωί από το σπίτι με έναν σάκο στους ώμους και προορισμό μια θεατρική πρόβα ή ένα εργαστήρι ζωγραφικής. Τελικά, η Λωξάντρα πήγε πολύ μακρύτερα. Έγινε ηθοποιός. Επαγγελματίας ηθοποιός. Η πρώτη ηθοποιός με σύνδρομο Down που έπαιξε στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου πλάι σε καταξιωμένους συναδέλφους της στο έργο «Φουέντε Οβεχούνα» του Lope de Vega.
Ο Κίμωνας πάλι, όταν προετοιμαζόταν για το «Άλλο Σπίτι» και του ζητήθηκε στο πλαίσιο μιας θεατρικής άσκησης να περιγράψει το δωμάτιο των ονείρων του, είπε: «Το δωμάτιο των ονείρων μου μοιάζει με την Ευτέρπη. Όλος ο κόσμος είναι η Ευτέρπη…». Βλέπετε, η Ευτέρπη είναι το κορίτσι που ο Κίμωνας έχει ερωτευτεί.
Οι δύο ιστορίες μοιάζουν ασύνδετες μεταξύ τους. Δεν είναι. Τις ενώνουν πολλά. Και πρώτα πρώτα η δύναμη. Όχι, λάθος! Πρώτα πρώτα, η ευαισθησία… Πάλι λάθος! Πάνω απ’ όλα το κουράγιο ενώνει αυτές τις ιστορίες. Και η ποιητικότητα, και ο επαγγελματισμός, και η υπευθυνότητα. Και η αγάπη για τη ζωή. Η ευγνωμοσύνη για τη ζωή! Όχι;
Μια Θεατρική Ομάδα Αλλιώτικη από τις Άλλες
Η Λωξάντρα και ο Κίμωνας, αν τους ρωτούσαμε, αυτό θα απαντούσαν. Σίγουρα. Βλέπετε αυτά τα δύο παιδιά (πάντα παιδιά δεν αποκαλούμε τους ανθρώπους με αναπηρία;) είναι μέλη της θεατρικής ομάδας «Εν Δυνάμει».
Της ομάδας που δημιούργησε η μαμά της Λωξάντρας, η ηθοποιός, σκηνοθέτιδα και πρώην καλλιτεχνική διευθύντρια πολλών Δη.Πε.Θε. Ελένη Δημοπούλου, με τη Μαρία Ιωαννίδου, με κύρια πρόθεση την ουσιαστική και αξιοπρεπή ένταξη των ατόμων µε αναπηρία στο κοινωνικό σύνολο.
Η ηθοποιός, σκηνοθέτρια και συνιδρύτρια του «Εν Δυνάμει» Ελένη Δημοπούλου/ Φωτογραφία: Δημήτρης Δαγκαλίδης.
«Όταν η Λωξάντρα ήταν περίπου 13 ετών, λέει η Ελένη Δημοπούλου, συνειδητοποίησα ότι δεν υπάρχει καμία δομή για άτομα με αναπηρία που θέλουν να ασχοληθούν με την τέχνη. Πάντα ονειρευόμουν να δω τη Λωξάντρα να φεύγει το πρωί με έναν σάκο να πάει στην πρόβα ή στο εργαστήρι ζωγραφικής. Πίστευα ότι στο καλλιτεχνικό κομμάτι της ζωής της –και όλων των νέων ανθρώπων με αναπηρία– βρίσκονται κρυμμένοι θησαυροί που δικαιώνουν και την ύπαρξή τους.
Έτσι δειλά δειλά άρχισα να καλώ φίλους της κόρης μου, άτομα με αναπηρία, και κατάλαβα ότι ο μόνος τρόπος να λειτουργήσει αυτό που είχα στο μυαλό μου είναι με μεικτές ομάδες. Για τη συμπερίληψη, για την αλληλεπίδραση, γιατί θα δημιουργούνταν συγκεκριμένα πρότυπα, γιατί τα άτομα με αναπηρία μέσα στην κοινωνία, εκτός από τη δική τους οικογένεια και το συγγενικό/φιλικό περιβάλλον, δεν συγχρωτίζονται εύκολα με άλλα άτομα.
Είναι πολύ λίγες οι ευκαιρίες που υπάρχουν για να δράσουν με άλλους συνομήλικους τυπικής ανάπτυξης. Έτσι είναι φτιαγμένος ο κόσμος. Παντού. Πίστευα ότι θα βρω κάπου μια εστία, ένα χωριό όπου να συμβιώνουν άτομα με και χωρίς αναπηρία. Καλύτερες συνθήκες βρήκα σε διάφορες χώρες, ναι, αλλά ενταγμένα στην κοινωνία, όχι. Πριν από 17 χρόνια τουλάχιστον, όταν ταξίδευα αναζητώντας τέτοιες συνθήκες, δεν τις συνάντησα πουθενά».
Τα δειλά βήματα του «Εν Δυνάμει» έγιναν μεγάλες δρασκελιές. Βηματισμοί αισιοδοξίας. Παράδειγμα προς μίμηση. Ίσως όχι σιγά σιγά. Σίγουρα πάντως με κόπο και συναισθηματική προσήλωση.
Στη διαδρομή έγιναν και συναντήσεις. Χρήσιμες και πολύτιμες. Με διάφορους ανθρώπους γενικώς. Με τη σκηνοθέτιδα Ελένη Ευθυμίου και τη δραματουργό Σοφία Ευτυχιάδου ειδικώς. Η συνεργασία δημιούργησε, μεταξύ άλλων, μια θεατρική τριλογία, με το πρώτο μέρος να τιτλοφορείται «Ο Άνθρωπος Ανεμιστήρας ή Πώς να Ντύσετε έναν Ελέφαντα», το δεύτερο μέρος «Το Άλλο Σπίτι» και το τρίτο τα «Ερωτευμένα Άλογα», τα οποία έπειτα από μια πολύ επιτυχημένη διαδρομή σε φεστιβάλ και θέατρα της Ελλάδας και του κόσμου θα παρουσιαστούν στις 10, 11, 12 και 14, 15, 16, 17 Ιουνίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Οι νέες παραστάσεις ήταν η αφορμή για μια συζήτηση με την Ελένη Δημοπούλου, τη Σοφία Ευτυχιάδου και την Ελένη Ευθυμίου. Τις τρεις γυναίκες που, αν ζητούσαμε από τον Κίμωνα να μας τις περιγράψει, μπορεί και να έλεγε: «Το δωμάτιο των ονείρων μου είναι η Ευτέρπη. Η αυλή του όμως είναι η Ελένη, η Σοφία και η Ελένη».
Πώς εντάσσουμε ουσιαστικά ανθρώπους με αναπηρία στην καθημερινότητά μας;
Ελένη Δημοπούλου: Το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να αποδεχτούμε την πραγματικότητα. Φυσικά θα συμπεριφερθώ διαφορετικά σε κάποιον που, για παράδειγμα, δεν βλέπει και θα είμαι έτοιμη να του προσφέρω όλα όσα χρειάζεται προς μια κατεύθυνση ένταξης και συμπερίληψης.
Άρα, ήδη ξεκινάμε με τη διαφορετικότητα. Το θέμα λοιπόν για μένα είναι η αποδοχή. Δεν μπορώ να μιλήσω σε έναν άνθρωπο άλλης γλώσσας, διαφορετικού θρησκεύματος ή κουλτούρας σαν να θεωρώ αυτονόητο ότι δεν έχουμε διαφορά.
Το ότι χρειαζόμαστε ένα μέσο για να έρθουμε κοντά πρέπει να το αποδεχτούμε. Για να θεωρήσουμε ότι και εμείς της τυπικής ανάπτυξης δεν είμαστε το σύμπαν ή ότι έτσι πρέπει να είναι ο κόσμος, χρειάζεται να αποδεχτούμε και τον άλλο κόσμο με οικειότητα και ανοιχτωσιά, χωρίς προκατάληψη, χωρίς ταμπού.
Η προκατάληψη βεβαίως υπάρχει και από τις δύο πλευρές (σ.σ. ατόμων τυπικής ανάπτυξης και αναπήρων). Ωστόσο, πρέπει όλοι να έχουμε το δικαίωμα να αποδεχτούμε το ποιοι είμαστε και στη συνέχεια να δώσουμε αυτό το δικαίωμα και στη συμπερίληψη.
Σοφία Ευτυχιάδου: Να διευκρινίσω πως για τις παραστάσεις μας όλοι γράφουν κείμενα. Όλοι. Όταν λοιπόν παίρνω απομαγνητοφωνημένα κείμενα από μέλη της ομάδας που μπορεί να έχουν σύνδρομο Down ή αυτισμό, για παράδειγμα, μένω έκπληκτη! Ο André Breton θα τα ζήλευε! Έχουν έναν τρόπο να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και να εκφράζονται τόσο διαφορετικό, που αγγίζει την ποίηση.
Η δραματουργός της παράστασης «Ερωτευμένα Άλογα» και αναπληρώτρια διευθύντρια του Εθνικού Θεάτρου Σοφία Ευτυχιάδου.
Όταν κάναμε το «Άλλο Σπίτι», ασχοληθήκαμε με κάποιες ασκήσεις. Μία από αυτές ήταν να πει ο καθένας πώς φαντάζεται το δωμάτιο των ονείρων του. Τα άτομα της τυπικής ανάπτυξης έλεγαν ότι θα έχει το τάδε ή το δείνα χρώμα κ.λπ. Τα άτομα με αναπηρία όμως… Ο Κίμωνας, για παράδειγμα, είπε: «Το δωμάτιο των ονείρων μου μοιάζει με την Ευτέρπη», κι αρχίζει να περιγράφει το σώμα της Ευτέρπης, του κοριτσιού με το οποίο είναι ερωτευμένος. Εγώ δεν θα μπορούσα ποτέ να εκφραστώ έτσι. Ή έστω, μόνο σε στιγμή μεγάλης έμπνευσης θα το κατάφερνα.
Τέτοιου τύπου ασκήσεις είναι από τις πολύ δημιουργικές διαδικασίες και ταυτόχρονα ένας τρόπος να αντιληφθούμε πώς σκέφτονται αυτοί οι άνθρωποι. Να δούμε μέσα από τα μάτια τους. Τα παιδιά με αναπηρία παίρνουν ερεθίσματα από τα τυπικής ανάπτυξης και αντιστρόφως. Επομένως υπάρχει μια ουσιαστική συνάντηση. Και, επιπλέον, να τονίσω ότι σε κάθε πρόβα λαμβάνουμε υπόψη τις ιδιαιτερότητες του καθενός, αλλά υπάρχει ίση μεταχείριση όλων των μελών, που έχει στόχο μια 100% επαγγελματική παράσταση.
Ποια είναι τα συστατικά των «Ερωτευμένων Αλόγων»;
Σ.Ε.: Λειτουργούμε στο μεταίχμιο ανάμεσα στο ντοκουμέντο, στο θέατρο της επινόησης και σε ένα θέατρο που είναι οι «Εν Δυνάμει». Αυτό σημαίνει ότι τα κείμενα των παραστάσεων συντίθενται από αληθινές ιστορίες των μελών της ομάδας, από στοιχεία της έρευνας για το πώς βιώνουν τον έρωτα και το σεξ άτομα με αναπηρία. Στην πορεία βέβαια συνειδητοποιήσαμε ότι όλοι και όλες είμαστε κάπου ανάπηροι/ες στον έρωτα.
Έχει λόγο, τραγούδι, χορό, βίντεο, χωρίς να ακολουθεί μια δραματουργία με ψυχολογικούς ή όρους στόρι. Η δραματουργία είναι σαν να βλέπεις αποσπασματικά επεισόδια διαφόρων σκηνών, τα οποία ξεκινάνε από μια πιο δυστοπική πραγματικότητα για να φτάσουν σε μια διεκδίκηση της ουτοπίας.
Ε.Δ.: Εμείς, πάντως δεν απαντάμε στα ζητήματα. Θέτουμε ερωτήματα. Ανοίγουμε ένα θέμα ταμπού (σ.σ το σεξ και ο έρωτας στα άτομα με αναπηρία) προς εξερεύνηση και το μοιραζόμαστε με το κοινό.
Σ.Ε.: Επιχειρήσαμε να κάνουμε μια συζήτηση σε έναν σύλλογο ατόμων με σύνδρομο Down και συνειδητοποιήσαμε ότι η λέξη «σεξ» είναι για πολλούς μια κακιά λέξη ή μια απωθημένη λέξη. Στις παραστάσεις προσπαθούμε πάντα να δείξουμε ένα πλέγμα γύρω από μια κατάσταση και η κίνηση, εάν θέλετε να μιλήσουμε για κάποια θέση (σ.σ. άποψη) στις παραστάσεις του «Εν Δυνάμει», είναι η γιορτή του έρωτα. Ένας καλπασμός.
Ε.Δ.: Όλες οι παραστάσεις των «Εν Δυνάμει» έχουν αυτό τον στόχο: να γιορτάσουμε τη ζωή όπως κι αν είναι. Αγάπη για τη ζωή είναι το νόημα της ομάδας, έτσι κι αλλιώς.
Πόσο δύσκολη είναι η σκηνοθεσία μεικτών θεατρικών ομάδων –αναπήρων και τυπικού πληθυσμού– και πώς αναδεικνύεται η δυνατότητα της επικοινωνίας ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους;
Ελένη Ευθυμίου: Η μεγαλύτερη δυσκολία και ταυτόχρονα ελευθερία, δουλεύοντας συγκεκριμένα με την ομάδα «Εν Δυνάμει», είναι το γεγονός ότι οι δραματουργίες μας προκύπτουν μέσα από ερευνητική διαδικασία, οπότε και χρειάζεται κάποιος σεβαστός χρόνος για να προκύψει μια ολοκληρωμένη παράσταση.
Η σκηνοθέτρια της παράστασης «Ερωτευμένα Άλογα» Ελένη Ευθυμίου.
Όσον αφορά την ίδια τη δουλειά με μια μεικτή ομάδα, δεν διαφέρει κατά πολύ από μια τυπική ομάδα επαγγελματιών ηθοποιών, τη στιγμή μάλιστα που μεταξύ μας έχει αφομοιωθεί μια κοινή γλώσσα καλλιτεχνικής και θεατρικής επικοινωνίας και συνεργασίας.
Και όπως κάθε τυπικός ηθοποιός έχει τις ιδιαιτερότητές του ούτως ή άλλως, αντίστοιχα οι ηθοποιοί με αναπηρίες, καθένας και καθεμία, έχουν την προσωπικότητά τους και τα δικά τους ταλέντα ή μειονεκτήματα. Η δυνατότητα της επικοινωνίας μεταξύ μας είναι κατακτημένη μέσα στα χρόνια δουλειάς, οπότε αναδεικνύεται φυσικά από τη δουλειά μας πάνω αλλά και πίσω από τη σκηνή.
Γιατί το σεξ είναι θέμα ταμπού για τους ανάπηρους;
Ε.Ε.: Το σεξ είναι ταμπού για την κοινωνία μας γενικά. Μιλάμε γι’ αυτό μόνο μέσα από δημιουργημένα πρότυπα –αυτά του πορνό και της κλειδαρότρυπας– και ό,τι αφορά την ουσία της συνύπαρξης, τη διαφορετικότητα της σεξουαλικής ανάγκης του καθένα και της καθεμίας μας, αλλά και την ουσία της απόλαυσης, το έχουμε κρυφό ή απωθημένο.
Οι ανάπηροι άνθρωποι ζουν στην αντανάκλαση αυτής της κοινωνικής μας ανικανότητας να αναγνωρίσουμε τον έρωτα και τη σεξουαλική επιθυμία ως μια δομικής σημασίας ανάγκη του ανθρώπου για να είναι ευτυχισμένος και ολοκληρωμένος, με αποτέλεσμα η προσβασιμότητα στον έρωτα να είναι το τελευταίο πράγμα για το οποίο θα σκεφτούμε, θα μεριμνήσουμε και θα ασχοληθούμε.
Αυτό ισχύει παντού, αλλά στη χώρα μας ακόμα περισσότερο σε σχέση με κάποιες ευρωπαϊκές χώρες όπου έχουν γίνει κάποια βήματα.
Ε.Δ.: Και οι θεατές της παράστασης αποχωρούν με την ίδια απορία και εγώ προσωπικά. Καθένας μας δίνει τη δική του απάντηση. Το μόνο που υποστηρίζω ένθερμα είναι ότι δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να απορρίψουμε καμία εκδοχή από αυτό το συναίσθημα. Γεννηθήκαμε για τον έρωτα – και όχι απαραιτήτως για τον έρωτα για έναν άνθρωπο.
Σ.Ε.: Αυτό που με απασχολούσε πάρα πολύ, ειδικά για τα «Ερωτευμένα Άλογα», ήταν να μην κάνουμε μια άτολμη παράσταση για ένα τολμηρό θέμα. Η μεγαλύτερη δραματουργική δυσκολία σε αυτό το έργο ήταν να μην είναι άτολμο, όχι ως προς το γυμνό ή το λεκτικό της περιεχόμενο, αλλά ως προς την ειλικρίνειά της.
Να πούμε δηλαδή ειλικρινά ό,τι προκύπτει από τις ιστορίες που μαθαίνουμε και από ό,τι μας έχει πληγώσει ή μας έχει κάνει να νιώσουμε ψυχική ανάταση. Είναι μια ακραία προσωπική δραματουργία, που προκύπτει μέσα από μια συλλογικότητα.
Είναι συγκλονιστικό ότι δεν έχουμε όλα τα άτομα ίση πρόσβαση στο σεξ ή στον έρωτα και μερικές φορές αυτό δεν αφορά μόνο τα ανάπηρα άτομα. Πολλές φορές βλέπουμε και στον σούπερ κόσμο που φτιάχνουμε για τα social media, ενώ όλοι μπορεί να φαίνονται υπέροχοι, να έχουν τεράστιο ψυχικό ή σωματικό έλλειμμα και να το κρύβουν πίσω από την κουρτίνα.
Αυτή την κουρτίνα προσπαθούμε να καταστρέψουμε μέσα από την παράστασή μας.
Σκηνές από την παράσταση «Ερωτευμένα Άλογα» που παρουσιάζει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά η μεικτή επαγγελματική θεατρική ομάδα «Εν Δυνάμει».
Η αλήθεια, οι «κουρτίνες», οι αποκαλύψεις είναι πολύ ρευστές έννοιες. Μπορείτε να μου δώσετε κάποια παραδείγματα σχετικά με την ειλικρίνεια που λέτε;
Σ.Ε.: Πώς ένα κορίτσι σε αναπηρικό καροτσάκι περιγράφει την ερωτική της συνεύρεση με τον αγαπημένο της. Τι φόβους έχει ένας γονιός για τη σεξουαλική ζωή του παιδιού του.
Ε.Δ.: Πώς ένας νέος θα ομολογήσει επιτέλους στους γονείς του ότι είναι ομοφυλόφιλος.
Σ.Ε.: Πόσο συχνά μπορείς να μοιραστείς με τον καλύτερο ή την καλύτερη φίλο/φίλη σου μια ερωτική σου φαντασίωση;
Ωστόσο, είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να ακούμε την αλήθεια…
Ε.Δ.: Και η Ελένη Ευθυμίου και η Σοφία Ευτυχιάδου δεν παρουσιάζουν την αλήθεια ωμά. Στην περίπτωση των «Ερωτευμένων Αλόγων» υπάρχει και η ποίηση.
Η τέχνη κάνει πιο υποφερτή τη ζωή;
Ε.Δ.: Εγώ δεν ξέρω πώς είναι να ζεις μακριά από την τέχνη.
Σ.Ε.: Δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς αυτό το στοιχείο που σε κάνει να μην περπατάς ακριβώς. Σε κάνει να αιωρείσαι.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land:
«Ερωτευμένα Άλογα»: Μια παράσταση για τον Έρωτα και την «Αναπηρία»
