Η εικόνα έχει ως εξής: ένα ζευγάρι κάθεται απέναντι από έναν –ή μία– σύμβουλο οικονομικών σε κάποιο ευάερο και ευήλιο γραφείο.
Το ανδρόγυνο έχει αποφασίσει να επενδύσει τα χρήματά του, αλλά δεν ξέρει πώς και πού. Η σύζυγος απευθύνεται στον σύμβουλο κοιτώντας τον κατάματα: «Θα θέλαμε να μας πείτε ποια επενδυτικά προϊόντα μας προτείνετε». Στον σύμβουλο ξεφεύγει ένα ελαφρύ υπομειδίαμα και, με επαγγελματικό ύφος, στρέφει την προσοχή του στον σύζυγο της κυρίας: «Θα μπορούσαμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο επένδυσης σε μετοχές εταιρειών εισηγμένων στο χρηματιστήριο και πιο συγκεκριμένα…».
Η κυρία, έχοντας κάνει την προετοιμασία της, θέτει ξανά και ξανά, με αξιοθαύμαστη υπομονή και επιμονή, τα ερωτήματά της στον σύμβουλο. Εκείνος, ξανά και ξανά, απευθύνεται στον σύζυγό της. Όταν κάποια στιγμή, εξουθενωμένη, τον διακόπτει και τον ρωτά γιατί απαντάει στις δικές της ερωτήσεις μιλώντας στον άνδρα της, η απάντηση είναι αποστομωτική. «Οι άνδρες είναι πιο κατάλληλοι για να ασχολούνται με τα πράγματα αυτά».
Τα Στερεότυπα Καλά Κρατούν
Ο συγκεκριμένος διάλογος μπορεί να είναι φανταστικός, όμως η πεποίθηση περί καταλληλότητας, ακόμη κι αν φαντάζει «ρετρό», είναι πέρα για πέρα αληθινή και καταγράφεται μάλιστα στη μεγάλη πρόσφατη έρευνα για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των γυναικών στην Ελλάδα, που πραγματοποίησε το Women On Top και η αθηΝΕΑ, σε συνεργασία με την qed και με τη χρηματοδότηση της Παπαστράτος. Συγκεκριμένα, το 45% των ανδρών και το 35% των γυναικών εκφράζει την άποψη ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο κατάλληλες για την ενασχόληση με χρηματοοικονομικά θέματα.
Αντίστοιχα, στοιχεία που προκύπτουν από πλήθος ερευνών διεθνώς καταδεικνύουν πως η ποιότητα των χρηματοοικονομικών συμβουλών που λαμβάνουν οι γυναίκες φαίνεται να επηρεάζεται συχνά από τα στερεότυπα που επικρατούν στην ευρύτερη κοινωνία.
Για παράδειγμα, έρευνα της Bank of America το 2020 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, όταν ετερόφυλα ζευγάρια επισκέπτονται κάποιον/α οικονομικό/ή σύμβουλο, ο συνομιλητής τους θεωρεί εκ προοιμίου ότι ο άνδρας εξακολουθεί να παίρνει τις αποφάσεις, χωρίς μάλιστα να συνειδητοποιεί ότι επηρεάζεται από αυτές τις ασυνείδητες προκαταλήψεις. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες σύμβουλοι δείχνουν να επικεντρώνονται οπτικά στον άνδρα της οικογένειας για πάνω από το 60% του χρόνου τους, ενώ σε κάθε 30 λεπτά συνομιλίας με ένα ζευγάρι πελατών οι οικονομικοί σύμβουλοι κάνουν, κατά μέσο όρο, δέκα σεξιστικά σχόλια.
Δεν υπάρχει μία, καθολικά αποδεκτή, απάντηση στο ερώτημα για το αν οι γυναίκες χρειάζονται πρώτα περισσότερες χρηματοοικονομικές γνώσεις για να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους ή περισσότερη αυτοπεποίθηση για να αφομοιώσουν και να τολμήσουν να εφαρμόσουν τις γνώσεις αυτές.
Άλλη έρευνα, που πραγματοποιήθηκε σε εταιρείες παροχής χρηματοοικονομικών συμβουλών στις ΗΠΑ το 2012, έδειξε ότι οι σύμβουλοι αρνούνταν πιο συχνά να εξυπηρετήσουν γυναίκες προτού εκείνες μεταφέρουν τις επενδύσεις τους στην εκάστοτε συμβουλευτική εταιρεία.
Γνώση Δεν Σημαίνει Αυτοπεποίθηση
Στην έρευνά μας για την ελληνική πραγματικότητα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού επισημαίνεται ότι τα κοινωνικά στερεότυπα και οι προκαταλήψεις για το τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει μια γυναίκα επηρεάζουν και τις αντιλήψεις για τη σχέση των γυναικών με το χρήμα και τις επενδύσεις.
Ενώ λοιπόν διαπιστώνουμε ότι το ποσοστό των οικονομικά εγγράμματων Ελλήνων είναι ακριβώς το ίδιο (43%) και για τους άνδρες και για τις γυναίκες, αναδεικνύεται ότι, για παράδειγμα, οι γυναίκες θα δυσκολεύονταν περισσότερο να βρουν τον κατάλληλο άνθρωπο για να τους δώσει συμβουλές για αυτά που δεν γνωρίζουν.
Επίσης, σε ό,τι αφορά την οικονομική συμπεριφορά, οι γυναίκες φαίνεται να υπολείπονται στις πιο «τεχνικές» πλευρές της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι γυναίκες όλων των κοινωνικοοικονομικών τάξεων και μορφωτικών επιπέδων δηλώνουν σημαντικά μικρότερη χρήση πιο σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων, όπως ασφάλειες (24% έναντι 35% των ανδρών) και επενδύσεις (5% έναντι 18% των ανδρών).
Μελετήσαμε, ακόμα, κατά πόσο το κοινό στην Ελλάδα θεωρεί ότι μπορεί να χειριστεί αποτελεσματικά καταστάσεις ή να πάρει σωστές αποφάσεις για οικονομικά θέματα, ώστε να δημιουργήσουμε έναν δείκτη χρηματοοικονομικής αυτοπεποίθησης. Ένα ενδιαφέρον εύρημα που προέκυψε είναι ότι πολλές γυναίκες δείχνουν μικρή αυτοπεποίθηση, παρότι έχουν επαρκείς γνώσεις χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού!
Η χαμηλή αυτοπεποίθηση των γυναικών σε θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού πιθανώς να διαιωνίζεται και από τη γλώσσα που τείνουμε να χρησιμοποιούμε, η οποία περιέχει δυσανάλογα πολλούς όρους που, στερεοτυπικά, παραπέμπουν σε ανδρικές συμπεριφορές και προσδοκίες συμπεριφοράς και συνδέονται συχνά με την επιθετικότητα, το παιχνίδι, την ταχύτητα, τον αθλητισμό και την κυριαρχία, αποξενώνοντας έτσι ιδιαίτερα τις μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες.
Κάποια ακόμα ευρήματα που αξίζουν την προσοχή μας:
- Σε ό,τι αφορά την κατανόηση της γλώσσας των οικονομικών, οι γυναίκες επιδεικνύουν σημαντικά λιγότερη αυτοπεποίθηση (45% έναντι 54% των ανδρών), ενώ διευρυμένο είναι το χάσμα ανδρών-γυναικών και σε ό,τι αφορά την αυτοπεποίθηση για την επιλογή μελλοντικών επενδύσεων (39% έναντι 49% των ανδρών) – στα δύο πιο τεχνικά αντικείμενα, δηλαδή. Το χάσμα υφίσταται, όμως, και στο πεδίο της εξοικονόμησης χρημάτων και της κάλυψης των οικονομικών υποχρεώσεων.
- Στην ομάδα των γυναικών που αναλαμβάνουν οι ίδιες την οικονομική διαχείριση του νοικοκυριού τους χωρίς την παρουσία κάποιου άνδρα, η αυτοπεποίθηση για τα οικονομικά θέματα είναι μεγαλύτερη. Το χάσμα ανάμεσα σε αυτές και τους άνδρες παύει να υπάρχει.
- Συνδυάζοντας τα ευρήματα της έρευνας που αφορούν την αυτοπεποίθηση με εκείνα που αφορούν τις πεποιθήσεις, βλέπουμε ότι η χαμηλή αυτοπεποίθηση των ατόμων συνδέεται με μεγαλύτερη καχυποψία και αποστροφή σε ό,τι αφορά την ενασχόληση με τα οικονομικά. Η τάση αυτή εμφανίζεται ιδιαίτερα ενισχυμένη στις γυναίκες.
Τι Φταίει;
Με δεδομένο ότι γνώσεις-αυτοπεποίθηση-δεξιότητες είναι παράλληλες πορείες που συχνά δεν συναντώνται, εξαιτίας των προκαταλήψεων ανδρών και γυναικών, αντιλαμβανόμαστε ότι οι διαμορφωμένες πεποιθήσεις για την ικανότητα ανδρών αλλά και γυναικών να διαχειρίζονται τα οικονομικά τους στηρίζονται περισσότερο στις συνθήκες που επικρατούν παρά σε εγγενείς διαφορές. Έτσι, η έλλειψη τριβής και εξοικείωσης αποτελεί συχνά τον πιο καθοριστικό παράγοντα για τη δημιουργία χάσματος.
Δεν υπάρχει μία, καθολικά αποδεκτή, απάντηση στο ερώτημα για το αν οι γυναίκες χρειάζονται πρώτα περισσότερες χρηματοοικονομικές γνώσεις για να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους ή περισσότερη αυτοπεποίθηση για να αφομοιώσουν και να τολμήσουν να εφαρμόσουν τις γνώσεις αυτές.
Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι, συνήθως, είναι πολύ δύσκολο να γεφυρωθεί το χάσμα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού αν πρώτα δεν αντιμετωπιστεί το ζήτημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης των γυναικών στα θέματα που σχετίζονται με αυτόν. Μια χαμηλή αυτοεκτίμηση που έχει τις ρίζες της στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης μιας γυναίκας, όπως προκύπτει από τη σχετική βιβλιογραφία. Δεν είναι τυχαίο ότι τα κορίτσια αρχίζουν από την ηλικία ήδη των 6 ετών να παρουσιάζουν μειωμένη αυτοπεποίθηση σε σχέση με τα αγόρια σε στόχους που απαιτούν «εξυπνάδα».
- Τα στοιχεία αυτά προέκυψαν στο πλαίσιο της έρευνας που πραγματοποίησε το Women On Top και η αθηΝΕΑ, σε συνεργασία με την qed και με τη χρηματοδότηση της Παπαστράτος, για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των γυναικών στην Ελλάδα, την οποία θα βρείτε εδώ.
Διαβάστε στην αθηΝΕΑ για τις χρηματοοικονομικές έννοιες και δεξιότητες:
Γνώσεις Οικονομικών: Πες Μου το Φύλο Σου να Σου Πω τι Ξέρεις
