“Η ποίηση είναι για τον πεζό λόγο ό,τι ο χορός για το περπάτημα”, είχε πει ο Γάλλος ποιητής Paul Valéry. Καθόλου άστοχο σχόλιο αν σκεφτούμε ότι το αντίθετο της ποίησης είναι ο πεζός λόγος. Έτσι, μέσα από την πεντάδα έργων που ακολουθεί, αποφάσισα να χορέψω στους στίχους των ποιημάτων, άλλων πιο κλασικών και άλλων περισσότερο καινοτόμων.
Περιέργως, ενώ οι ποιητικές συλλογές είναι συνήθως μικρότερες σε έκταση από τα μυθιστορήματα, η ανάγνωσή τους μου πήρε παραπάνω χρόνο. Ίσως η φαινομενική απλότητα των λέξεων προξενεί την πολυπλοκότητα του νου. Ίσως οι διαδρομές της ζωής αποκαλύπτονται με διαφορετικό σθένος μέσα από τη λυρικότητα της γλώσσας. Ίσως δεν διαβάζουμε αρκετά ποίηση. Ίσως θα έπρεπε να ξεκινήσουμε.
Σε Βρίσκει η Ποίηση | Τίτος Πατρίκιος | Εκδόσεις Κίχλη
“άλλοτε έρχεται σαν αμαζόνα με το σπαθί υψωμένο […] σου γεμίζει το άδειο γραμματοκιβώτιο των φιλοδοξιών […] σε πείθει σαν άπιστη ερωμένη πως είναι δική σου μόνο”
Θα αρχίσω με μια μικρή παρασκηνιακή ιστορία πίσω από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου: το πρώτο ποίημα της συλλογής μπήκε ως θέμα στις περσινές πανελλήνιες και παραδέχομαι ότι αρχικά δεν με άγγιξε ιδιαίτερα για ευνόητους λόγους.
Σχεδόν ένα μήνα μετά το πέρας των εξετάσεων, με διάθεση απελευθέρωσης αλλά και περίσσιας κούρασης, ενώ τρώγαμε πρωινό με ένα φίλο, μου έκανε “δώρο” την παραπάνω ποιητική συλλογή ως αστείο. Στην αρχή τον ευχαρίστησα μη συνειδητοποιώντας ακόμη την ειρωνεία του σκηνικού, έπρεπε να περάσει λίγη ώρα ώστε να μου θυμίσει πού το είχα ξαναδεί.
Αυτή η σύντομη αμνησία από μέρους μου, αν και ολίγον ανησυχητική, λειτούργησε θετικά ως προς την αναγνωστική εμπειρία. Σαν να το διάβαζα πραγματικά πρώτη φορά, τόσο το πρώτο ποίημα όσο και όλα όσα ακολούθησαν, άφησα τον εαυτό μου στο ποιητικό ταξίδι που απλωνόταν μπροστά μου.
Ως μια απάντηση σε αυτούς που δυσπιστούν απέναντι στην τέχνη του ποιητικού λόγου, ο Πατρίκιος περιγράφει με γλαφυρότητα και οξυδέρκεια την ίδια την ποίηση και τη σημασία της για τον άνθρωπο.
Η δύναμη της ανεπανάληπτη και η παρουσία της εξέχουσα σε μέρη που μπορεί να μην είχαμε φανταστεί. Τα σημεία εκείνα όπου διασταυρώνονται η ζωή και η ποίηση είναι ο κεντρικός πυρήνας της συλλογής: στον έρωτα, στην αλήθεια, στα όνειρα, σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Εκεί απάνω μας βρίσκει η ποίηση…
Ποιήματα | Κώστας Καρυωτάκης | Εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία
“και ακόμα δε μπόρεσα να καταλάβω πώς μπορεί να πεθάνει μια γυναίκα που αγαπιέται”
Μια ολοκληρωμένη συλλογή του εμβληματικού ποιητή από τη σειρά “Κλασική Νεοελληνική Λογοτεχνία” των εκδόσεων Μαλλιάρη. Εκτός από τα βασικά έργα του ποιητή, συμπεριλαμβάνονται και βιογραφικά στοιχεία, χρονολόγιο, γλωσσάρι καθώς και κριτικές για το έργο που βοηθούν τον αναγνώστη να αποκτήσει μια συνολική αναγνωστική εμπειρία, ταξιδεύοντας νοερά στην περίοδο συγγραφής του βιβλίου.
Η χαρακτηριστική απαισιοδοξία και το αντιδραστικό του πνεύμα, σε συνδυασμό με την αναζήτηση του πνευματικού του ταλέντου, γέννησαν σπουδαία ποιήματα που συζητούνται έως και σήμερα.
Από τις ηλεκτρισμένες από φιλήματα ατμόσφαιρες, νύχτες που μας χώρισαν απ’ όσους αγαπάμε και άλλες αξημέρωτες σε σκηνοθεσίες της απέραντης αβύσσου και την εξαγορασμένη Ελευθερία, ο πεσιμιστής καλλιτέχνης γράφει για τα πάντα και για το τίποτα.
Τα αγαπημένα του ποιήματα είναι η “Αποστροφή” από τις Σάτιρες, το “Αφιέρωμα” από τη Νηπένθη και η “Μυγδαλιά” από τον Πόνο των Πραγμάτων. Χωρίς περιττολογίες ή αισθηματισμούς, ο Καρυωτάκης γράφει για το άδοξο, το αδιέξοδο, το ανέλπιστο που εκεί που βρισκόμαστε στο χείλος της απελπισίας μας σώζει, αποκαλύπτοντας τη μορφή της δικής του ελπίδας: την ποίηση.
Εκ του Πλησίον | Οδυσσέας Ελύτης | Εκδόσεις Ίκαρος
“κάποτε πρέπει να παίρνει ανάσα ο άνεμος”
Δεν θα μπορούσαμε να μη συμπεριλάβουμε τον νεότερο γόνο της οικογένειάς του, παρ’ ολίγον χημικό, μέλος της “Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας” του πανεπιστημίου Αθηνών, ανθυπολοχαγό του πεζικού στον πόλεμο του ’40, ζωγράφο και βραβευμένο με Νόμπελ ποιητή, Οδυσσέα Ελύτη.
Επηρεασμένο από τον υπερρεαλισμό, το “Εκ του πλησίον” είναι το τελευταίο έργο του ποιητή που εκδόθηκε δύο χρόνια μετά τον θάνατό του. Αν και με μια πρώτη ανάγνωση τα μηνύματα μπορεί να είναι συγκεχυμένα, μετά από μια πιο προσεκτική ματιά διαμορφώθηκαν στο μυαλό μου δύο κύριες θεματικές ενότητες.
Πρώτον, η σχέση του ατόμου με τον εαυτό του. Η προσπάθειά του να έχει επίγνωση του εαυτού του και να εξελιχθεί. Να αντιληφθεί, μέσω των αισθήσεων, τις δυνατότητές του, να αναγνωρίσει τα αδύναμα σημεία και μέσω της ενδοσκόπησης να φτάσει στο βαθύτερο εσωτερικό του παράδεισο. Η αγάπη του προς τον συνάνθρωπο να εξασκηθεί όπως και η αντίδρασή του στις δυσκολίες της ζωής.
Δεύτερον, η αντιμετώπιση της ζωής και των μυστηρίων της. Η αδυναμία του ανθρώπου να διαχειριστεί την ελευθερία του, η ελπίδα τόσο ως κινητήριος δύναμη για το μέλλον, όσο και ως στήριγμα για το παρόν.
Η διεύρυνση των οριζόντων μας μπορεί να γίνει μόνο με “ανοιχτά πανιά” και “ανεβασμένες άγκυρες“, γράφει ο Ελύτης με σχεδόν εξομολογητικό τόνο κι έτσι γίνεται ο δικός μας πλησίον, αποκαλύπτοντας μια χαραμάδα της ψυχής του.
Είναι μαγικό πώς σε μόλις λίγους στίχους φτάνουμε να αναλογιστούμε και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ν’ αναθεωρήσουμε, θεμελιώδεις έννοιες και καταστάσεις. Κάθε φορά που γυρνάς στην επόμενη σελίδα δεν είσαι σίγουρος αν πρέπει να κρατήσεις την ανάσα σου ή να ξεφυσήσεις από ανακούφιση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι γυρνάς τη σελίδα υποκύπτοντας στη μαγεία των λέξεων του Ελύτη.
Προχωρούμε σε δύο έργα ξενόγλωσσης ποίησης:
Ο Μελαγχολικός Θάνατος του Στρειδάκη και Άλλες Ιστορίες | Tim Burton | Εκδόσεις ΟΞΥ
“Καίει όμως η φλόγα του πάθους για ένα σπίρτο κι ένα κλαδί;”
Σεναριογράφος, σκηνοθέτης, παραγωγός, τώρα και συγγραφέας, ο Tim Burton δημιουργεί μια σύντομη ποιητική συλλογή γεμάτη μαύρο χιούμορ, παράδοξα και πρωτότυπους χαρακτήρες. Οι ήρωές του είναι συνήθως αλλόκοτοι, ταλαιπωρημένα πλάσματα μπλεγμένα στα δίχτυα της μοίρας, που κυνηγούν την ευτυχία.
Η γραφή του μοιάζει κάπως απλή, με επαναλήψεις και γλωσσικά τεχνάσματα που καλύπτουν μόνο μερικές γραμμές. Παρ’ όλα αυτά οι έξυπνοι στίχοι, η σκοτεινή υφολογία του σε συνδυασμό με τα περίτεχνα σκίτσα, που έχει σχεδιάσει ο ίδιος, δημιουργούν μια σχεδόν παιχνιδιάρικη κωμικοτραγική ατμόσφαιρα.
Με μια μίξη αθώου και μακάβριου, σε κάθε ιστορία μοιάζει να πρωταγωνιστούν απόκληρα πρόσωπα που δυσκολεύονται να βρουν την αποδοχή των άλλων. Ο Κλαδάκης κάνει το λάθος να ερωτευτεί ένα σπίρτο, το αγόρι με καρφιά στα μάτια προσπαθεί να στολίσει ένα δέντρο, ο Καρπουζοκέφαλος εύχεται να πεθάνει και ο Στρειδάκης ντύνεται ως άνθρωπος για το Halloween.
Η ευρηματική μετάφραση του Βασίλη Μπαμπούρη δεν στερεί με κανένα τρόπο την πρωτοτυπία του Burton από τον αναγνώστη, ενώ παράλληλα ενισχύει το μελαγχολικό ύφος του.
Home Body | Rupi Kaur | Εκδόσεις Simon & Schuster
“I want to leave this place knowing I did something with my body other than trying to make it look perfect”
Συνεπαρμένη από τα δύο προηγούμενα έργα της (“Γάλα και Μέλι” και “The Sun and Her Flowers”) πήρα με την πρώτη ευκαιρία το καινούργιο βιβλίο της Kaur. Η συγγραφέας διεισδύει στις πιο προσωπικές της αναμνήσεις και σκέψεις, παρουσιάζοντας το ταξίδι προς την ανάκτηση του εαυτού της.
Αγάπη, απώλεια, προδοσία, αυτοεκτίμηση, θηλυκότητα, αποδοχή, μετανάστευση είναι επίμαχα θέματα που απασχολούν ολοκληρωτικά το έργο. Αποκαλύπτοντας θραύσματα από το παρελθόν και το παρόν της, τα βιβλία της Kaur είναι η επιτομή της προσωπικής ομολογίας.
Όλα τα ποιήματα είναι γραμμένα μόνο με πεζά γράμματα, ενώ το μοναδικό σημείο στίξης που χρησιμοποιείται είναι η τελεία. Αυτή η ιδιαιτερότητα στη γραφή αφορά λιγότερο την παραβίαση των γραμματικών κανόνων της αγγλικής γλώσσας και περισσότερο την επαφή της συγγραφέως με την καταγωγή της.
Βασισμένη στη γραφή Gurmukhi της μητρικής της γλώσσας, όπου όλα τα γράμματα αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο (δεν υπάρχουν κεφάλαια ή πεζά δηλαδή), αποφάσισε να κρατήσει το ίδιο μοτίβο και στην αγγλική μετάφραση, απολαμβάνοντας την απλότητα και συμμετρία των λέξεων.
Συγκριτικά με τα προγενέστερα έργα της, το συγκεκριμένο δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες μου, δυστυχώς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στερείται αξίας.
Το Project Ανάγνωσης 100 Βιβλίων Σ’ Ένα Χρόνο Συνεχίζεται…
Ήταν μια ξεχωριστή πεντάδα βιβλίων η συγκεκριμένη. Εκρηκτική, βαθυστόχαστη, ποιητική (προφανώς) και σίγουρα άξια επανάληψης και εμπλουτισμού. Η υπεροχή της ποίησης είναι αδιαμφισβήτητη.
Σαν λεξικό που μας μαθαίνει τη γλώσσα από την αρχή, επαναπροσδιορίζει τη σημασία της ή δημιουργεί καινούργιες λέξεις θα μπορούσε να αποτελέσει ξεχωριστή τέχνη από μόνη της. Δεν ξέρω αν είναι δύσκολη ή εύκολη, πολύ απλή ώστε να καταντά βαρετή ή τόσο σύνθετη που χάνεται το νόημα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δημιουργεί- ποιεί– θαύματα για όποιον μπορεί να την ακούσει.
Στην αθηΝΕΑ είμαστε πραγματικοί βιβλιοφάγοι:
Η Καλλονή: Συνέντευξη με την Κατερίνα Μπέη
Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου
“Ληστές” Από τις Εκδόσεις Polaris: Ένα Άψογα Σκοτεινό Graphic Novel
Βιβλία ή Netflix; Ιδού η Απορία
