Στη στήλη «Φωτογράφος του Μήνα» αναζητάμε προσωπικές ματιές. Η επιθυμία μας είναι να μοιραστεί μαζί μας αγαπημένες φωτογραφίες του/της, αλλά και να αποκαλύψει τον κόσμο πίσω από τα κλικ της μηχανής του/της. Προσκεκλημένος φωτογράφος για τον Απρίλιο του 2024 είναι ο Μιχαήλ Μοσχολιός.
«Ο πατέρας μου μού έδωσε την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή (μια τηλεμετρική αναλογική Canon) όταν ήμουν 16 χρονών, αλλά περιέργως πώς δεν τράβηξα ποτέ φωτογραφίες δρόμου με αυτήν τη μηχανή. Σήμερα, ιδρυτής της BULBphotos Collective, της PhoS Street Photography Days και της κοινότητας SCP, συγγραφέας και εκδότης διαφόρων βιβλίων, θέλω να ξεπληρώσω το χρέος μου σε αυτόν και στον καλό μου φίλο Νίκο Παπαδημητρίου που ήταν μεγάλος θαυμαστής του Henri Cartier-Bresson και μου μετέδωσε τον ιό.
Η φωτογραφία δρόμου με κέρδισε γιατί είναι η φωτογραφία της ελευθερίας, της χειραφέτησης, της συνέργειας μεταξύ των ανθρώπων και ταυτόχρονα της παντελούς απουσίας τους. Είναι μια στάση ζωής απέναντι στο συνηθισμένο, μια ενστικτώδης απάντηση στο απρόβλεπτο, ένα κυνηγητό των αντιφάσεων».
Τι είναι αυτό που θα τραβήξει το βλέμμα και θα σας κάνει να σηκώσετε την κάμερα; Είναι ο φωτογράφος ένας καλλιτέχνης που φιλοσοφεί για μια στιγμή; Για όσο κρατάει ένα κλικ;
Θα σας απαντήσω με μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο μου «Τα Αντί της Φωτογραφίας Δρόμου», που θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις εκδόσεις iFocus.
«Δεν είμαστε ζωγράφοι, ούτε τεχνίτες! Άγουροι ποιητές, ίσως! Ο φωτογράφος είναι ιδιότυπος άνθρωπος. Μέσα σε λίγες μέρες, ένα απομονωμένο και κοινωνικά αδέξιο άτομο βρίσκει κάποιον τρόπο να επικοινωνήσει με τον υπόλοιπο κόσμο. Μια μέρα, μέσα από το κάτοπτρο της μηχανής, όλα τα τρισδιάστατα τέρατα μετατρέπονται σε δισδιάστατα ζωάκια συντροφιάς! Μια μέρα, χώνει όλους τους εφιάλτες του σ’ ένα μπαούλο, αλυσοδεμένους αν χρειαστεί.
Ένα πρωί ο φωτογράφος ξυπνά και αποφασίζει ότι έχει κάτι να πει. Μόνο που τα λόγια δεν αρκούν. Οι λέξεις δεν του φθάνουν, δεν μπορεί να τις αρθρώσει. Ο φωτογράφος είναι κάποιος που έχει πάψει να πιστεύει στην προφορική επικοινωνία! Ίσως ποτέ του δεν πίστεψε σ’ αυτήν!»
«Τελικά αυτοί που φωτογραφίζουν με κινητά τηλέφωνα ίσως έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να φέρουν νέες ιδέες στη σύγχρονη φωτογραφία».
Θα θέλατε να μας συστήσετε τις αγαπημένες σας φωτογραφικές μηχανές;
Ο πραγματικός φωτογράφος ή οι ρυθμίσεις, η επεξεργασία, το επανακαδράρισμα, τα πρότζεκτ.
Πρόθεσή μου ήταν να αφήσω αυτό το κεφάλαιο κενό, έτσι συμβολικά. Ωστόσο, ας εξετάσουμε με λόγια κάτι που δεν μπορεί να περιγραφεί με άλλο τρόπο και επειδή με κατηγορούν ότι είμαι υπερβολικά σύντομος.
Ρυθμίσεις για φως ημέρας, νυχτερινά κόλπα, <1600 ISO, Tv, Av, M για μάγκες, P για πονηρούς, 35mm, αγοράστε παπούτσια Nike, βάθος (άπατο) πεδίου, είναι το bracketing ηλίθιε, ρυθμίσεις LR, φίλτρα PS… Έπειτα από όλες αυτές τις ρυθμίσεις, έχετε ακόμα χρόνο να δημιουργήσετε φωτογραφίες με νόημα; Η φωτογραφική λήψη δεν είναι συνώνυμο της δημιουργικής φωτογραφίας!
Όταν βγάζουμε μια φωτογραφία δεν έχουμε πολύ διαθέσιμο χρόνο για να βάλουμε τάξη στην πληθώρα των οπτικών ερεθισμάτων που υπάρχουν γύρω μας. Αντί να χάνουμε χρόνο για την τεχνική προετοιμασία ενός κάδρου, ας χρησιμοποιούμε τη μηχανή μας σαν αυτές τις πλαστικές μιας χρήσης. Τελικά αυτοί που φωτογραφίζουν με κινητά τηλέφωνα ίσως έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να φέρουν νέες ιδέες στη σύγχρονη φωτογραφία.
«Στη φωτογραφία έχουμε να αντιμετωπίσουμε κι ένα πρόσθετο εργαλείο/εμπόδιο. Τη φωτογραφική μηχανή!»
Από την αναλογική κάμερα στην πλήρη ψηφιοποίηση. Καθώς αλλάζει ο εξοπλισμός, αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο φωτογραφίζουμε;
Υπάρχει, από τη δεκαετία του ’60, το κίνημα της «τέχνης των πενιχρών και ευτελών μέσων».
Με λίγα λόγια, μια απόλυτη ελευθερία (και απόρριψη) των υλικών, των διαδικασιών, των θεωρητικών και τεχνικών βάσεων, πράγμα που ευνοεί τη σχέση μεταξύ τέχνης και πραγματικής ζωής. Αντίστοιχα, ο φωτογράφος μπορεί να υιοθετήσει μια ριζοσπαστική στάση ενάντια στο κατεστημένο της βιομηχανίας της κουλτούρας. Συγκεκριμένα, η πολιτιστική δραστηριότητα των αστικών κέντρων μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε ένα ανοιχτό πειραματισμό.
Στη φωτογραφία έχουμε να αντιμετωπίσουμε κι ένα πρόσθετο εργαλείο/εμπόδιο. Τη φωτογραφική μηχανή! Είναι η φωτογραφία κάτι άυλο και αόρατο (Barthes); Συνδέεται η υλικότητα μιας εικόνας αδιαχώριστα με τη μηχανή, το αντικείμενο, το μέσο και τον θεατή (Derrida); Ταπεινώνουν οι αρετές των φωτογραφικών μηχανών κάθε –υποκειμενικά ή αντικειμενικά– ταλαντούχο προσωπικότητα (Calvino);
Όλα αυτά τα ερωτήματα σχετικά με τη σπουδαιότητα (ή όχι) των φωτογραφικών εργαλείων τονίζουν σαφώς την ανάγκη αντίστασης ενάντια στη μηχανική κυριαρχία, εστιάζοντας στη διαδικασία και στη δημιουργική δράση. Η μεταμόρφωση του ασήμαντου σε σημαντικό και η μετουσίωση του αδόκιμου είναι η κεντρική ιδέα της τάσης αυτής.
Ωστόσο, η αναίρεση της ταυτότητας τόσο του δημιουργού όσο και του δημιουργήματος οδηγεί αναπόφευκτα στην απουσία οιασδήποτε ιδιοποίησης και καλλιτεχνικής ιδιοκτησίας. Όλα μετατρέπονται σε νομαδικά, ακυρίευτα.
Η αναζήτηση μιας νέας οπτικής και μιας αναγνωρίσιμης υπογραφής από τον καλλιτέχνη είναι απόλυτα θεμιτή. Δυστυχώς η φωτογραφία είναι από τη φύση της μια διαδικασία αντιγραφής, μίμησης και παραποίησης και πολύ σύντομα οτιδήποτε καινοτόμο γίνεται πλεονάζον μέσω της επανάληψής του. Και κανείς δεν προσέχει τις πλεονάζουσες εικόνες.
«Η απάντηση είναι ότι σχεδόν δύο αιώνες φωτογραφίας δεν αρκούν για να μας πείσουν ότι η τελειότητα στην τέχνη είναι διαρκές “έγκλημα”».
Πολλοί αντικομφορμιστές καλλιτέχνες φλερτάρουν με τον ντανταϊσμό. Οι φωτογραφίες τους, παρά την οπτική τους σύγχυση και άρα την προκλητική τους πρώτη ανάγνωση, εμπεριέχουν διακριτά και αφηγηματικά στοιχεία του παραλόγου.
Ανήκουν σε αυτό που ο André Breton ονομάζει «σπασμωδική ομορφιά» στο μανιφέστο του υπερρεαλισμού. Το ίδιο ισχύει και για τις παραμορφώσεις του Kertesz, το βιολί του Man Ray, τις βιτρίνες του Atget. Ο ντανταϊσμός εμφανίστηκε μετά τον Α′ Παγκόσμιο Πόλεμο χέρι-χέρι με τον σουρεαλισμό ως διαμαρτυρία «ενάντια σε αυτόν τον κόσμο της αλληλοκαταστροφής». Ως κραυγή ενάντια στην τρέλα της μαζικής ανθρωποκτονίας.
Αλλά γιατί τώρα, σε περιόδους σχετικής ειρήνης, αυτή η κυκλική επανεμφάνιση της αντίθεσης και της αντίδρασης σε όλα; Γιατί αυτή η παράκαμψη της αισθητικής, παραβιάζοντας την κατεστημένη αρμονία;
Η απάντηση είναι ότι σχεδόν δύο αιώνες φωτογραφίας δεν αρκούν για να μας πείσουν ότι η τελειότητα στην τέχνη είναι διαρκές «έγκλημα». Οι προηγμένες τεχνολογίες, οι φωτογραφικές μηχανές, τα φιλμ, οι φακοί, οι αισθητήρες ήρθαν να παράσχουν εικόνες υψηλής ευκρίνειας που μπορούν να μεγεθυνθούν σε απίθανες διαστάσεις. Αλλά εμείς υιοθετούμε ευχαρίστως τα λόγια του Man Ray: «Θα προτιμούσα να φωτογραφίσω μια ιδέα παρά ένα αντικείμενο κι ένα όνειρο παρά μια ιδέα».
Επεξεργάζεστε τις φωτογραφίες σας; Η ψηφιακή επεξεργασία είναι απαραίτητη συνθήκη στη φωτογραφία σήμερα;
Πυρ κατά βούληση!
Εκτυπώνετε τις φωτογραφίες σας;
Ασφαλώς!
Σε ποιους φωτογράφους έχετε «αδυναμία»; Θέλετε να αναφέρετε τους αγαπημένους σας;
Αναπόφευκτα το έργο των μεγάλων φωτογράφων ενυπάρχει σε κάθε νέο αναδυόμενο ταλέντο. Και ακολουθώντας τον μίτο της τέχνης μπορούμε να δούμε πως οι φωτογράφοι καθοδηγήθηκαν από τα γυμνά του Brandt, τα οποία με τη σειρά τους έφεραν μέσα τους την παράγωγη φωτογραφία του Man Ray, και πάλι πίσω στα φωτεινά και απειλητικά κάδρα του Brandt, επηρεασμένα με τη σειρά τους από τις χαμηλές γωνίες λήψης του «Πολίτη Κέιν».
Αναπόφευκτα θα μεταφέρουμε μέσα μας τον Moriyama και τον d’Agata για πολλά ακόμη χρόνια.
Αναπόφευκτα, όσο περισσότερο βελτιωνόμαστε στη φωτογραφία τόσο λιγότερο θα μας βοηθούν τα εργαλεία.
Και αναπόφευκτα ο χρόνος θα μας προδώσει.
Τελικά, τι σημαίνει για εσάς η φωτογραφία; Καταγραφή και αποτύπωση της πραγματικότητας, «μεταμόρφωση» της πραγματικότητας, έκφραση, άσκηση «ύφους»;
Το «κατά προσέγγιση» όνειρο, το «περίπου» (le presque), μπορεί να είναι τρομακτικό σύμφωνα με τον Roland Barthes. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι αυτή ακριβώς η ατέλεια μπορεί να είναι και η μοναδική ελπίδα της φωτογραφίας να επιβιώσει μέσα στον κατακλυσμό των φωτογράφων και των ψηφιακών τους άθλων, των φωτογραφικών απεικονίσεων του προφανούς.
Όταν ξεκίνησα αυτό το σύντομο δοκίμιο σκέφτηκα ότι ετοιμάζομαι να κάνω άλλη μια «βλασφημία», να αμφισβητήσω και πάλι τον εαυτό μου. Διότι έπρεπε να μιλήσω για κάτι που απλά δεν καταλαβαίνω. Για τα απόκρυφα συναισθήματα που δεν μπορούν να περιγραφούν. Για τις αμέτρητες διαφορές μεταξύ ενός ψευδούς ταλέντου και μιας εμπνευσμένης απομίμησης. Ή για το πώς ο μανιερισμός (η επιτήδευση ύφους, η προσποίηση… – όπως και να το δείτε είναι το ίδιο και το αυτό) είναι ο χειρότερος εχθρός της καινοτομίας και της αλλαγής. Και συνειδητοποίησα ότι χρειάζομαι για άλλη μια φορά να αποστασιοποιηθώ από το καθιερωμένο, να πάρω διακοπές από τον εαυτό μου και από το κατεστημένο.
Τότε κάποιος μου είπε: «Σταμάτα να μιλάς και βγες για φωτογραφίες. Το να αναλύεις φωτογραφίες των άλλων δεν σε κάνει αναγκαστικά καλό φωτογράφο». Σωστά! Κι είναι ακόμα σωστότερο από τη στιγμή που η φωτογραφία είναι η εξύψωση του κοινότοπου, η ανάδειξη του τετριμμένου! Οι καλλιτέχνες είναι οι πνευματικοί δάσκαλοι του κόσμου και, για να πιάνει τόπο η διδασκαλία τους, πρέπει να είναι καταληπτή και να μη γλιστρά στο ναρκισσιστικό «η τέχνη για την τέχνη».
Εγώ από τη μεριά μου έχω να πω: αγνοήστε τις «συνταγές» και προσπαθήστε να μην αποτυπώνετε απλώς τον κόσμο που παρελαύνει μπροστά μας! Αντίθετα, προσπαθήστε να στριμώξετε τις εμμονές σας μέσα σε ένα φωτογραφικό καρέ. Σαν να φυλακίζετε τα όνειρά σας για να τα σώσετε. Διαφορετικά, τα συναισθήματα και η ένταση που θέλουμε να μεταφέρουμε δεν θα είναι ορατά. Αυτό έχω να απαντήσω (ή να ρωτήσω).
Η ματιά σας δεν πρέπει να επηρεάζεται από καμιά σχολή ή αισθητική. Η προσωπική σας ματιά πρέπει να προκύψει δουλεύοντας με το «ίδιο το θηρίο», το ίδιο το φωτογραφικό μέσο, μέσα από επιλεκτικές και αφαιρετικές ικανότητες και αναγνωρίζοντας ότι ο φωτογραφικός χρόνος δεν είναι συνεχής, αλλά αποτελείται από προσωπικές στιγμές αποκορύφωσης.
Φωτογραφίστε και στη συνέχεια παρουσιάστε τη δουλειά σας γνωρίζοντας ότι είστε ήρωας!
Διότι χρειάζεται μεγάλο θάρρος να δημοσιοποιήσετε και να μοιραστείτε τις προσωπικές σας στιγμές και τις ενδεχόμενες αποτυχίες, να δεχτείτε ότι το να είσαι καλός φωτογράφος δεν είναι ένα αιώνιο επίτευγμα.
• Περισσότερες φωτογραφίες του Μιχαήλ Μοσχολιού μπορείτε να δείτε στα:
www.moscholios.com | www.bulbphotos.eu
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Φωτογράφος του Μήνα | Αλέξης Βασιλικός
