Μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος και ηθοποιός. Πολυγραφότατος, πολυάσχολος, μονίμως (εξωτερικά τουλάχιστον) ήρεμος και ευγενής. Οι περγαμηνές του περιλαμβάνουν διακρίσεις στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, με την «Κυρά της Ρω» (που εξακολουθεί να παρουσιάζεται στις θεατρικές σκηνές του τόπου) το γνωστότερο ίσως δημιούργημά του.
Πέρα από βραβεύσεις και αναγνώριση ωστόσο, η πένα του Γιάννη Σκαραγκά είναι άξια να χαράζει στη μνήμη του αναγνώστη τη σημασία του «ασήμαντου». Κι αυτό μπορεί να είναι το πιο σημαντικό.
Είτε καταπιάνεται με πραγματικά πρόσωπα, στα οποία δίνει μυθιστορηματική διάσταση, είτε γράφει για φανταστικά πρόσωπα με «πραγματική» ζωή, ακόμη κι όταν όλα είναι σκοτεινά και θλιμμένα, βρίσκει τρόπο να μας ανακουφίζει από την αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι μας.
Αφορμή για τη συνέντευξή μας στάθηκε το θεατρικό του «Αυτοί που περπατούν στα σύννεφα», ένα έργο που παιζόταν έως τις 9 Ιανουαρίου στο θέατρο Olvio. Η κουβέντα όμως διευρύνθηκε και στην πολύκροτη «Κυρά της Ρω», που έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία και αυτό το Σαββατοκύριακο παίζεται στο θέατρο Arroyo, αλλά και στα βιβλία του, που έχουν ως κοινό παρονομαστή την εξαιρετική επιλογή του συγγραφέα να δίνει σημασία στο ασήμαντο.
Ας αρχίσουμε με μια ενημερωτική ερώτηση: ποια θεατρικά σου έργα παρουσιάζονται αυτή την περίοδο σε αθηναϊκές σκηνές ή σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και ποιες είναι οι προγραμματισμένες για το άμεσο μέλλον καλλιτεχνικές σου δραστηριότητες;
Στο θέατρο παίζονται δύο έργα μου, το «Αυτοί που περπατούν στα σύννεφα» στο θέατρο Olvio, σε σκηνοθεσία της Νατάσας Παπαμιχαήλ (σ.σ. οι παραστάσεις ολοκληρώθηκαν στις 9/1/2022), και «Η κυρά της Ρω» στο θέατρο Arroyo, σε σκηνοθεσία του Σταύρου Λίτινα. Στη νέα χρονιά θα κυκλοφορήσει το νέο μου βιβλίο από τις εκδόσεις Κριτική και την άνοιξη θα ξεκινήσουν τα γυρίσματα της ταινίας «Road Narrows» της Φαίη Λέλιος, για την οποία έγραψα το σενάριο, με την Έμα Τόμσον και τον Τζορτζ Πελεκάνος μεταξύ των παραγωγών.
Ποιοι λόγοι σε έκαναν να αποφασίσεις να ασχοληθείς στο θεατρικό σου έργο «Αυτοί που περπατούν στα σύννεφα» με τον Άγγλο ποιητή και στρατιώτη στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Ρούπερτ Μπρουκ;
Μου αρέσει να χρησιμοποιώ ως αφορμή ανθρώπους, ζωές και ιστορίες που αισθάνομαι ότι άφησαν ένα μεγάλο μέρος τους ανερμήνευτο –κουβαλώντας επίσης το ανερμήνευτο κομμάτι της εποχής τους. Μου αρέσει να αναβιώνω την ιστορία των ανθρώπων και των τόπων τους, να εμβαθύνω στο μυστήριο του χαρακτήρα, αλλά και στους μικρούς τους άθλους – σε όλα εκείνα που συνθέτουν το ειδικό βάρος της πανανθρώπινης συναισθηματικής εμπειρίας.
Δεν ψάχνω διδάγματα, αλλά την αποκατάσταση της χαμένης ανθρωπιάς. Δεν είμαι αρχαιολόγος, αλλά φωνογράφος όσων πέρασαν και δεν ακούστηκαν καθαρά.
Πρόκειται, όπως τουλάχιστον τον περιγράφεις, για έναν πανέμορφο νεαρό άνδρα, σπουδαίο ποιητή, διφορούμενη προσωπικότητα, θύτη και θύμα, αν θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω αυτούς τους χαρακτηρισμούς. Αναρωτιέμαι σε τι χρησιμεύει η παρουσίαση ενός ήρωα (και) με μελανά χρώματα;
Το άγχος μου στην ιστορική μυθοπλασία δεν είναι αν θα ωραιοποιήσω ή θα ξεγυμνώσω ηθικά έναν άνθρωπο που άφησε τα ίχνη του στο παρελθόν. Είναι κυρίως να ανασυνθέσω τον κόσμο του με βάση αυτά τα ίχνη. Με νοιάζει να πω την ιστορία που εγώ αισθάνομαι ότι θέλει να μου πει, να βυθιστώ σε όλες εκείνες τις στιγμές που λατρεύτηκε, ταπεινώθηκε, διαψεύστηκε, να βάλω σε μια σειρά αυτά που δεν είπε, που δεν τόλμησε, ή που εμείς δεν μάθαμε ποτέ. Γράφω ιστορίες για βίους που μοιάζουν γνωστοί –όχι για τη νοσταλγία, αλλά για τη μαγεία– για να δείξω πόσο συναρπαστικό είναι το παρελθόν όταν το κοιτάξεις από τις σωστές γωνίες, πόσο αναπόσπαστο είναι από το δικό μας το παρόν. Δεν ψάχνω διδάγματα, αλλά την αποκατάσταση της χαμένης ανθρωπιάς. Δεν είμαι αρχαιολόγος, αλλά φωνογράφος όσων πέρασαν και δεν ακούστηκαν καθαρά.
Δεν γεννιέσαι ήρωας. Γίνεσαι από κάποια αφορμή, που όλοι οι υπόλοιποι θα αποσιωπήσουν στο όνομα της λογικής και της αυτοσυντήρησής τους.
Ο Ρούπερτ Μπρουκ θέλησε να πολεμήσει και να γίνει ήρωας, αλλά τελικά πέθανε από το τσίμπημα ενός κουνουπιού. Τι σημαίνει για σένα ηρωισμός;
Το περίσσευμα μιας ανθρωπιάς σε πείσμα του κυνισμού μας. Δεν γεννιέσαι ήρωας. Γίνεσαι από κάποια αφορμή, που όλοι οι υπόλοιποι θα αποσιωπήσουν στο όνομα της λογικής και της αυτοσυντήρησής τους.
Ο θάνατος, η αυτοθυσία είναι ηρωική πράξη ή μια απέλπιδα προσπάθεια αναγνώρισης;
Η αυτοθυσία είναι μια συγκλονιστική πράξη γενναιοδωρίας, που πάντα θα με συγκινεί. Ο θάνατος, από την άλλη, ανεξάρτητα από την ερμηνεία του, είναι πάντα το ίδιο οδυνηρός και ισοπεδωτικός.
Προς το τέλος της παράστασης ακούγεται η φωνή μιας πόρνης, η οποία με απίστευτο χιούμορ και άλλη τόση πίκρα μιλά, διακωμωδεί σχεδόν, για τον έρωτα, την αγάπη, τον ηρωισμό, την ελπίδα, τον καθωσπρεπισμό… Μόνο οι άνθρωποι του περιθωρίου έχουν τη δύναμη ή τη δυνατότητα να λένε μεγάλες αλήθειες;
Είναι επίτηδες ένας συνδυασμός περιθωρίου και ποίησης. Για μένα, η αλήθεια δεν εξαρτάται από το επίκεντρο ή το περιθώριο των πραγμάτων, αλλά από το μέγεθος της καρδιάς.
Η «Κυρά της Ρω» είναι η επιτυχημένη θεατρική παράσταση που επαναλαμβάνεται με αμείωτο ενδιαφέρον εδώ και χρόνια και βασίζεται στην ομώνυμη νουβέλα σου. Τι σε παρακίνησε να ασχοληθείς με τη Δέσποινα Αχλαδιώτη;
Η ψυχή του απεγνωσμένου με συγκίνησε. Το κομμάτι της βαριάς μοναξιάς ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να αλλάξει ούτε τον κόσμο ούτε τη μοίρα του, αλλά μπορεί να γίνει ο ίδιος ένα σύμβολο ανθρωπιάς και πίστης. Το βρήκα εξαιρετικά επίκαιρο, ιδίως στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.
Τι σε συγκίνησε περισσότερο ψάχνοντας πληροφορίες για τη ζωή αυτής της γυναίκας;
Η αντοχή της στην απώλεια και στην απομόνωση. Τόσο το βιβλίο όσο και το θεατρικό έχουν να κάνουν με την απλή γυναίκα και τη ζωή της στη σιωπή. Έψαχνα να βρω το είδος της γλώσσας και του λόγου που θα μπορούσαν να αποδώσουν αυτή τη σχέση με τη σιωπή. Πίστευα ότι ένας ποιητικός λόγος με αφορμή τα μικρά και ασήμαντα ήταν ο πιο δίκαιος τρόπος να συνθέσεις την ψυχή μιας τέτοιας γυναίκας και της εποχής της.
Ο ηρωισμός σχετίζεται με την πίστη;
Έτσι νομίζω. Σέβομαι το είδος της πίστης που αναδεικνύει τα ευγενή χαρακτηριστικά του ήρωα, τη θαυμάζω αφάνταστα. Δεν μπορώ να φανταστώ μια ερμηνεία –κάθε είδους ηρωισμού– χωρίς κάποια βαθύτερη αίσθηση της επένδυσης στο καλό.
Η κόψη του ξυραφιού μπορεί να σε μεταμορφώσει όταν δεν έχεις καμία άλλη επιλογή ή τρόπο για να ξεφύγεις.
Υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στους ήρωες; Θα μπορούσες, για παράδειγμα, να βρεις κοινά στοιχεία ανάμεσα στον Ρούπερτ Μπρουκ και τη Δέσποινα Αχλαδιώτη;
Υπάρχουν τα κοινά χαρακτηριστικά που θέλω να έχουν οι χαρακτήρες με τους οποίους καταπιάνομαι, και αυτό σίγουρα είναι η επένδυση στο ασήμαντο. Οι χαρακτήρες μου δεν προσπερνούν τις λεπτομέρειες αυτού του κόσμου χωρίς να δοκιμάσουν το εξαντλητικό τους βάρος στις πλάτες τους. Έτσι επιλέγω και τις ιστορικές φυσιογνωμίες για τις ιστορίες μου. Όταν υποπτεύομαι ότι κάποιος ταλαιπωρήθηκε για αυτό το ακόμα πιο βαθιά, ακόμα πιο μέσα, νιώθω συγγένεια. Οι χαρακτήρες των ιστοριών μου τα παίρνουν όλα πολύ στα σοβαρά γιατί ο κόσμος τους πονάει στο κάθε τους κύτταρο.
Στο μυθιστόρημά σου «Ο ουρανός που ονειρεύτηκες» τοποθετείς τη δράση στην Τιχουάνα του Μεξικού, που βρίσκεται μια ανάσα από την αμερικανική Καλιφόρνια. Στο «Πριν κοιμηθείς με τον Διάβολο» μιλάς για την Αθήνα του 1930 και ενώ ο απόηχος του αμερικανικού κραχ και της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη είναι ακόμη βροντερός. Στο «Αυτοί που περπατούν στα σύννεφα» γράφεις για έναν ποιητή/στρατιώτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και στην «Κυρά της Ρω» για μια γυναίκα που έζησε όλη της τη ζωή σε μια απομακρυσμένη ελληνική βραχονησίδα. Πόσο ενδιαφέρον έχει για σένα ή κόψη του ξυραφιού ή ίσως το μεταίχμιο;
Δεν έχει μόνο ενδιαφέρον, αλλά και τεράστια σημασία. Στη δεκαετία της οικονομικής κρίσης η ζωή μου άλλαξε πολύ και η αλλαγή αυτή δεν ήρθε ανώδυνα. Η κόψη του ξυραφιού μπορεί να σε μεταμορφώσει όταν δεν έχεις καμία άλλη επιλογή ή τρόπο για να ξεφύγεις. Φυσικά και με ενδιαφέρει αυτό το μεταίχμιο, ο κόσμος της πτώσης όταν δεν ξέρεις την κατάληξη, όταν όλα μοιάζουν τόσο σκοτεινά που δεν σου έχει μείνει καμία πίστη και καμία ελπίδα. Είναι μια μαγική μεταμορφωτική διαδρομή και στη μυθοπλασία αλλά και στην πραγματική ζωή.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
«Ο Τυχαίος Θάνατος Ενός Αναρχικού» στο Θέατρο Γκλόρια
«Το Μυστήριο της Μαρί Ροζέ» του Edgar Allan Poe στο Θέατρο Δρόμος
