Η λίστα με αφορμές που μπορούν να μας πυροδοτήσουν ώστε να χάσουμε τον έλεγχο είναι ατέλειωτη. Ένας φίλος που δεν απάντησε στο μήνυμά μας ακόμα, ο σύντροφός μας που, ενώ είναι στο ίδιο δωμάτιο, μας αγνοεί, τα παιδιά μας που δεν κάνουν ό,τι τους λέμε. Κάποιος που έχει διαφορετική γνώμη από τη δική μας ή κάνει κάτι με διαφορετικό τρόπο από ό,τι θα το κάναμε εμείς, ένας συνάδελφος που χρονοτριβεί ή που δεν αποδίδει όσο θα θέλαμε, ένα ραντεβού που δεν οδήγησε σε μια δεύτερη συνάντηση.
Ένας σύντροφος που ξεκίνησε μια ερώτηση με το «γιατί εσύ δεν…», ο τρόπος που μας άγγιξε κάποιος στον ώμο, μια πρόσκληση που δεν λάβαμε. Κάτι απρόσμενο που μας άλλαξε τα σχέδια τελευταία στιγμή, κάποιος που σχολίασε αρνητικά το τι φοράμε ή το πώς είναι τα μαλλιά μας…
Αυτά που μπορούν να μας πυροδοτήσουν είναι συνδεδεμένα με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας και με την προσωπική μας ιστορία. Οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει αφορμή: ένα συναίσθημα, μια ανάγκη, ένα πρόβλημα, μια γνώμη, μια επιθυμία, μια συγκεκριμένη πράξη, ένα ιδιαίτερο άγγιγμα.
Όταν κάτι μας πυροδοτήσει, νιώθουμε άβολα, πληγωνόμαστε ή θυμώνουμε και αντιδρούμε υπερβολικά επειδή δεν νιώθουμε ασφάλεια και αγάπη – ή για να νιώσουμε ασφάλεια και αγάπη.
«Ο θυμωμένος άνθρωπος θα ηττηθεί από τον εαυτό του στη μάχη αλλά και στη ζωή» (Joe Hyams, «Το Ζεν στις Πολεμικές Τέχνες»).
Πολλοί από εμάς επιμένουν ότι, εάν κάτι μας πυροδοτήσει, τα συναισθήματά μας είναι δικαιολογημένα. Και ναι, αυτό μπορεί να ισχύει. Όντως οι άλλοι άνθρωποι (ή εμείς οι ίδιοι!) θα μπορούσαν να συμπεριφέρονται καλύτερα. Για παράδειγμα, να νοιάζονται περισσότερο, να είναι πιο ευγενικοί, πιο δίκαιοι, πιο υποστηρικτικοί, με περισσότερη κατανόηση. Πιο υπεύθυνοι, πιο αποδοτικοί, πιο ευχάριστοι, πιο διασκεδαστικοί. Πιο τρυφεροί, πιο υπάκουοι, πιο ανοιχτόμυαλοι… και η λίστα συνεχίζεται.
Αλλά, ακόμα και εάν είναι αλήθεια αυτό, δεν μπορούμε να έχουμε τον έλεγχο σε ό,τι αφορά τους άλλους. Αντίθετα, μπορούμε και πρέπει να έχουμε τον έλεγχο του εαυτού μας και της συμπεριφοράς μας.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τι βρίσκεται πίσω από τις αφορμές που μας πυροδοτούν, γιατί δεν πρέπει να αφήνουμε τις αυτόματες και (συχνά) δυσανάλογες συμπεριφορές μας να πάρουν τον έλεγχο – και τι μπορούμε (και πρέπει) να κάνουμε αντ’ αυτού.
Γιατί Δεν Πρέπει να Χάνουμε τον Έλεγχο του Εαυτού μας
Ό,τι μας πυροδοτεί έχει τις ρίζες του σε παλαιότερες τραυματικές εμπειρίες. Όταν βιώνουμε έντονα αρνητικά συναισθήματα, όπως όταν νιώθουμε πληγωμένοι ή θυμωμένοι, είναι επειδή η αφορμή που μας πυροδότησε αυτά τα συναισθήματα σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο για εμάς. Με άλλα λόγια, έθεσε στην προσοχή μας γνώσεις και ερμηνείες που έχουμε αναπτύξει σχετικά με ανθρώπους, μέρη, αντικείμενα ή γεγονότα (σχήματα).
Ως εκ τούτου, βιώνουμε και πάλι έναν παλαιότερο τραυματισμό, αλλά αυτή τη φορά στο παρόν μας. Όμως δεν το γνωρίζουμε, ούτε το αναγνωρίζουμε απαραίτητα. Παρότι αυτό, το πολύ συγκεκριμένο σχήμα, έχει τις ρίζες του σε τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το πώς πρόκειται να αντιδράσουμε στο παρόν.
Στην ψυχολογία ονομάζουμε αυτές τις αντιδράσεις «δυσπροσαρμοστικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης καταστάσεων», επειδή είναι αναπτυξιακά πρωτόλειοι. Με άλλα λόγια, είναι συμπεριφορές που δεν εξελίχθηκαν με τον καιρό και, παρότι μπορούν να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση στο πώς νιώθουμε, σε βάθος χρόνου είναι επιζήμιες.
Ανάλογα με το τι σημαίνει για εμάς αυτό που μας πυροδοτεί, τείνουμε είτε να υπερπροσπαθούμε (κάνοντας το αντίθετο), είτε να παραδινόμαστε (υποκύπτοντας), είτε να αποφεύγουμε το πώς νιώθουμε σχετικά με μια κατάσταση (βρίσκοντας τρόπους να δραπετεύσουμε ή να μπλοκάρουμε).
Για παράδειγμα, μπορεί να υπερπροσπαθούμε με το να αγνοούμε, να κατηγορούμε ή να επικρίνουμε τους άλλους, με το να προσπαθούμε να τους ελέγχουμε με άμεσα μέσα (π.χ. φαγητό, σεξ, χρήματα, εκφοβισμό) για να επιτύχουμε τους στόχους μας, με το να προσπαθούμε να τραβήξουμε την προσοχή τους ή να τους εντυπωσιάσουμε, με το να επιχειρούμε να τους χειραγωγήσουμε, παρασύρουμε ή εξαπατήσουμε, με το να φαινόμαστε συνεργάσιμοι, αλλά να τους τιμωρούμε στα κρυφά με το να καθυστερούμε, κάνοντας μορφασμούς, γκρινιάζοντας, προδίδοντάς τους ή με το να μην αποδίδουμε, ή με το να προσπαθούμε σχεδόν εξαναγκαστικά να διατηρούμε αυστηρό έλεγχο, καθώς προσπαθούμε να επιτύχουμε κάτι ή για να αποφύγουμε αρνητικές συνέπειες.
Διαφορετικά, μπορεί να παραδινόμαστε με το να βασιζόμαστε στους άλλους, με το να υιοθετούμε παθητική ή υποτακτική στάση, ή με το να προσπαθούμε να τους ευχαριστούμε συνέχεια για να αποφεύγουμε συγκρούσεις.
Ή μπορεί να αποφεύγουμε με το να φαινόμαστε υπερβολικά αυτάρκεις, αποφεύγοντας να συναναστρεφόμαστε με άλλους, ή με το να ασχολούμαστε σε υπερβολικό βαθμό με μοναχικές δραστηριότητες, όπως το να βλέπουμε τηλεόραση, να ψυχαγωγούμαστε μέσω υπολογιστή, ή να δουλεύουμε μοναχικά, ή ακόμα αποσπώντας ψυχαναγκαστικά τον εαυτό μας με ψώνια, σεξ, τυχερά παιχνίδια, ή φυσική άσκηση, ή συμμετέχοντας σε αυτό-ηρεμιστικές δραστηριότητες, όπως η κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών και η υπερφαγία, ή δημιουργώντας απόσταση με κάποια ψυχολογική απόδραση, όπως άρνηση, φαντασία ή αδιαφορία.
Εν συντομία, όταν κάτι πυροδοτεί ένα άλυτο παρελθοντικό μας τραύμα, τότε χάνουμε τον έλεγχο των συναισθημάτων και των σκέψεών μας και επιτρέπουμε τον εσωτερικό μας κόσμο να γίνει όμηρος κάποιου άλλου ή κάτι άλλου. Κατά συνέπεια, αντιδρούμε μεν αυθόρμητα, αλλά αυτό καταλήγει να μας προκαλεί περισσότερη συναισθηματική δυσφορία από ό,τι αρμόζει στην τρέχουσα κατάσταση που αντιμετωπίζουμε. Αυτό επηρεάζει το νευρικό μας σύστημα και πυροδοτεί περαιτέρω τη σωματική αντίδρασή μας στο στρες. Ουσιαστικά, κάνουμε μια συμπεριφορική επιλογή που δεν μας ταιριάζει – στην πραγματικότητα, κάνουμε εντελώς το αντίθετο.
Με Ποιον Άλλο Τρόπο Μπορούμε να Αντιδρούμε;
Το να ζούμε στον αυτόματο πιλότο και να επιτρέπουμε σε αυτά που μας πυροδοτούν να μας κυβερνούν είναι ζημιογόνο και για μας και για τους γύρω μας. Όταν το συνειδητοποιήσουμε, τότε μπορεί αυτή η συνειδητοποίηση να μας κινητοποιήσει να σπάσουμε τον κύκλο και να ξανασυνδεθούμε με τον εαυτό μας. Μπορούμε να επιλέξουμε να δούμε αυτά που μας πυροδοτούν σαν ευκαιρίες που μας δίνονται για να καταλάβουμε τον εαυτό μας, να επουλώσουμε τις πληγές και να εξελιχθούμε, μαθαίνοντας να αντιδρούμε με διαφορετικούς τρόπους.
Τα Βήματα που Μπορούμε να Ακολουθήσουμε:
Βήμα 1: Να ξυπνήσουμε την αντίληψή μας
Μπορούμε να ξεκινήσουμε με το να αναγνωρίσουμε ότι η συμπεριφορά μας έχει τις ρίζες της στο παρελθόν μας. Δεν είναι πάντα εύκολο να κάνουμε αυτή τη σύνδεση. Αλλά μπορούμε να αρχίσουμε να προβληματιζόμαστε σχετικά με το πώς μεγαλώσαμε, το τι μας συνέβη και το τι σχέση έχει αυτό με τη συμπεριφορά μας στο παρόν. Μπορούμε να ψάξουμε να βρούμε τι μας πυροδοτεί και να ερευνήσουμε το πώς μας κάνει να σκεφτόμαστε, να νιώθουμε και να αντιδρούμε.
Βήμα 2: Να συνεχίσουμε να παρατηρούμε και να αναπνέουμε
Μόλις αντιληφθούμε ότι η συμπεριφορά μας καθοδηγείται από το πώς σκεφτόμαστε και νιώθουμε, μπορούμε να ξεκινήσουμε να της δίνουμε περισσότερη προσοχή. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αποφύγουμε να παρασυρόμαστε ξανά και ξανά από τις αυτόματες καθημερινές αντιδράσεις μας.
Τα έντονα συναισθήματά μας είναι το σύνθημα. Μπορούμε να σταματήσουμε και να αναρωτηθούμε: γιατί νιώθω έτσι, τι με προκάλεσε να νιώσω έτσι; Τι σκέψεις έχω και πώς αυτές μου επιβάλλουν αντιδράσεις; Στη συνέχεια μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας να αποβάλει την ενέργεια και την ένταση που έχουν συσσωρευτεί στο σώμα μας με το να πάρουμε μερικές βαθιές ανάσες ή με το να κάνουμε μια άσκηση χαλάρωσης με τα δάχτυλα των ποδιών μας (δηλαδή, να καθίσουμε ίσια και, ενώ παίρνουμε βαθιές ανάσες διάρκειας 3 δευτερολέπτων, να τεντώνουμε τα δάχτυλα των ποδιών μας προς το ταβάνι και στη συνέχεια να εκπνέουμε και να τα χαλαρώνουμε).
Βήμα 3: Να ενεργοποιήσουμε τη συμπόνια μας
Όταν οι άλλοι μας πυροδοτούν, μπορούμε να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας πόσο επιρρεπείς στα λάθη και ατελείς είμαστε όλοι οι άνθρωποι. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να θυμηθούμε τα καλά χαρακτηριστικά τους και τι μας αρέσει σε αυτούς. Αυτή είναι μια σκέψη που μπορεί να μας βοηθήσει να συνδεθούμε ο ένας με τον άλλο, γιατί μας επιτρέπει να ταυτιστούμε μέσα από την κοινή ανθρώπινη ατέλειά μας. Αυτό μας βοηθάει να ενεργοποιήσουμε τη συμπόνια μας ούτως ώστε να δείχνουμε περισσότερη κατανόηση. Όσα μας πυροδοτούν μπορούν να γίνουν μια ευκαιρία για να αρχίσουμε να υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλο.
Σημείωση: μπορούμε να εφαρμόσουμε την ίδια τακτική και απέναντι στον εαυτό μας, όταν κάτι μας έχει πυροδοτήσει και έχουμε εμπλακεί σε δυσλειτουργικές προσωπικές πεποιθήσεις (για παράδειγμα, όταν νιώθουμε ντροπή επειδή η απόδοσή μας σε κάτι δεν ήταν ικανοποιητική). Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας ότι κανείς δεν είναι τέλειος και ότι έχουμε άλλα θετικά στοιχεία έτσι ώστε να γίνουμε πιο ευγενικοί και υποστηρικτικοί με εμάς τους ίδιους.
Βήμα 4: Να αποφασίσουμε πώς θα αντιδράσουμε
Σε αυτό το σημείο έχουμε τρεις επιλογές για το πώς θα αντιδράσουμε: να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε, να το αποδεχτούμε, ή να το προσπεράσουμε. Το ποιο από αυτά θα αποφασίσουμε εξαρτάται από το τι μας πυροδότησε την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε, καθώς και από τις προσωπικές μας ανάγκες.
Φυσικά και δεν είναι εύκολο να αντιδράσουμε με έναν από αυτούς τους τρόπους. Ανάλογα με το πώς θα επιλέξουμε να αντιδράσουμε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και άλλες τεχνικές για να μας βοηθήσουν, αλλά αυτές δεν εξυπηρετούν τον σκοπό του παρόντος άρθρου.
Επίλογος
Το να υπερπροσπαθούμε, να παραδινόμαστε ή απλώς να αποφεύγουμε μια κατάσταση δεν είναι οι καλύτερες επιλογές. Αντιθέτως, είναι καλύτερα να στρεφόμαστε στον εαυτό μας όταν κάτι μας πυροδοτεί και να χρησιμοποιούμε την πυροδότηση αυτή ως μια ευκαιρία για να επουλώσουμε τις δικές μας πληγές. Το να δώσουμε στον εαυτό μας τον χρόνο και τον χώρο που χρειαζόμαστε για να αποκτήσουμε τον έλεγχο των συναισθημάτων μας και των σκέψεών μας, καθώς και τη δυνατότητα να αυτορρυθμιστούμε, μπορεί να μας προσφέρει περισσότερες επιλογές για το πώς θα αντιδράσουμε.
Ακολουθώντας αυτά τα βήματα καταλήγουμε στο να συνδεθούμε και πάλι με τον εαυτό μας, επουλώνουμε τις πληγές μας, εξελισσόμαστε και γινόμαστε περισσότερο ανθεκτικοί.
Με το να θεραπεύουμε τον εαυτό μας και να γινόμαστε λιγότερο αντιδραστικοί συμμετέχουμε στην κοινή προσπάθεια να φτιάξουμε έναν κόσμο με περισσότερη κατανόηση, ευγενικότερο και ασφαλέστερο για όλους, συμπεριλαμβανομένων και εμάς των ίδιων.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
