Αισθάνομαι ότι παρακολουθούμε τους τίτλους τέλους του περιβαλλοντικού κινήματος όπως το ξέρουμε. Αυτό το συναίσθημα που σε πιάνει όταν χαιρετάς ένα φίλο από τα παλιά και, κάπως, είσαι βέβαιος ότι δεν θα τον δεις ξανά ποτέ, και ας υπόσχεσαι πως δεν θα χαθείτε πάλι για τόσο καιρό…
Το ESG, η αειφορία, πέθανε, μου είπε πρόσφατα ένας φίλος. Ξαφνικό καρδιακό. Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, φυσικά. Ακόμα και ο αγαπημένος πράσινος, ο αλλόκοτος Elon Musk, έκανε ένα tweet ότι όσο και να μην του αρέσει, πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου άμεσα. «Οι εξωπραγματικές εποχές απαιτούν εξωπραγματικά μέτρα», έγραψε. Το κάρβουνο, η σταδιακή κατάργηση του οποίου θεωρήθηκε μια από τις λιγοστές επιτυχίες της τελευταίας Παγκόσμιας Συνδιάσκεψης για το Κλίμα, άξαφνα ζει μια αναβίωση δημοτικότητας που ούτε το λόμπι των ορυκτών καυσίμων δεν την περίμενε.
Στο τελευταίο μου παιδικό παραμύθι, που κυκλοφόρησε με τη ρωσική εισβολή να μετρά ούτε δύο εβδομάδες, φαντάστηκα έναν κόσμο όπου δεν έχουμε άλλη επιλογή. Έναν κόσμο όπου ένα κορίτσι σβήνει το γράμμα Β. Ο αδερφός της ξεκινάει ένα ταξίδι με σκοπό να καταλάβει γιατί το γράμμα αυτό δεν της αρέσει καθόλου. Σύντομα διαπιστώνει ότι οι κάτοικοι της Γης συμπεριφερόμαστε σαν να έχουμε άλλο καταφύγιο πέρα από τον πλανήτη μας –έναν Πλανήτη Β–, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχουμε τη δυνατότητα να πάμε αλλού. Η Γη, ο Πλανήτης Α, είναι το μοναδικό μας σπίτι.
«This is madness», είπε χαρακτηριστικά προχθές ο Antonio Guterres, Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών. «Υπνοβατούμε προς την κλιματική καταστροφή». Αυτό ήθελα να πω στο βιβλίο, όμως ίσως δεν χρειαζόμουν τόσες λέξεις τελικά. This is madness είναι αλήθεια μια περίφημη περίληψη.
Η Γη είναι το μοναδικό Α, η αρχή της αλφαβήτας και όποιας ιστορίας ακολουθεί. Αυτή ήταν πάντα η πραγματικότητα της αειφορίας και η ουσία της.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία σίγουρα θα αλλάξει το περιβαλλοντικό κίνημα και την αντίληψη του καθενός μας. Πιθανώς, όμως, προς το καλύτερο. Η αειφορία δεν πέθανε. Η αειφορία που ήταν απλά ένας ευσεβής μακρινός πόθος, μια γραμμή στο to-do list κυβερνήσεων και εταιρειών, ίσως. Το αφήγημα αλλάζει. Τώρα συνειδητοποιούμε βιωματικά ότι η αειφορία είναι ο μοναδικός τρόπος άμεσης επιβίωσης της ανθρωπότητας.
Όπως με τον κορωνοϊό ζήσαμε μια απροσδόκητη αφύπνιση –αυτή του ότι δεν είμαστε απόλυτοι άρχοντες του πλανήτη και ότι είμαστε ιδιαίτερα ευάλωτοι σε μια παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα (για αυτό είχα γράψει εδώ)– έτσι τώρα κατανοούμε ότι η αειφορία είναι ένα με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και τη δημοκρατία. Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ είναι οδηγός ευημερίας και ειρήνης, και όχι απλή θεωρία.
Βιωματικά πλέον καταλαβαίνουμε την παραφροσύνη του να αφήσουμε τόσο καιρό να συγκεντρώνεται δύναμη στα χέρια μη δημοκρατικών ηγετών λόγω μιας παγκόσμιας εξάρτησης στο πετρέλαιο. Η επιστήμη έχει καταλήξει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ότι πρέπει να μπούμε στην αποτοξίνωση. Τριάντα χρόνια μετά, και ακόμα δυσκολευόμαστε, σαν τοξικομανείς, να αποβάλλουμε την ουσία. Και ας επιτρέπει αυτή η ουσία σε δυνάστες να χρησιμοποιούν την τιμή της –αυτή των ορυκτών καυσίμων– ως όπλο.
Η Svitlana Krakovska, επικεφαλής της ουκρανικής ομάδας επιστημόνων που συμμετέχει στη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ (IPCC), η οποία αυτή τη στιγμή δουλεύει την έκθεση που θα δημοσιευτεί στις 4 Απριλίου πάνω στους τρόπους μείωσης της υπερθέρμανσης, δήλωσε καθώς βόμβες έπεφταν στο Κίεβο στο βάθος, ότι αυτός είναι ένας «πόλεμος ορυκτών καυσίμων».
Ένας πόλεμος με τεράστιες ανθρώπινες απώλειες, αβάσταχτη δυστυχία και, δυστυχώς, περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η περιβαλλοντική καταστροφή αυτού του πολέμου θα καταστήσει περιοχές της Ουκρανίας μη κατοικήσιμες για πολλά χρόνια, πιθανόν πολλές δεκαετίες. Βομβαρδισμένα εργοστάσια, βαρέα μέταλλα σε γη και νερά, ισοπεδωμένα οικοσυστήματα – για να μην αναφέρουμε ένα –ω μη γένοιτο!– πυρηνικό ατύχημα, στο οποίο έχουμε έρθει πιο κοντά απ’ ό,τι θέλαμε ποτέ να φανταστούμε. Η καρδιά δεν μπορεί να χωρέσει τον πόνο που πρέπει να αισθάνονται οι κάτοικοι αυτής της άτυχης χώρας και τις επιπτώσεις, μεταξύ άλλων, στην υγεία τους, που θα συνεχίσουν να βιώνουν για δεκαετίες, ακόμα και με ένα τέλος του πολέμου σύντομα.
Το άυπνο βράδυ που φλεγόταν το πυρηνικό εργοστάσιο της Zaporizhzhia, άρχισα να γράφω ένα επόμενο παραμύθι. Αυτές τις μέρες, που η θλίψη για όσα συμβαίνουν με ακολουθεί σαν σκιά, επιστρέφω στις ιστορίες. Περισσότερο από ποτέ, αισθάνομαι την αλήθεια και την ανάγκη επικοινωνίας της. Την αλήθεια ότι έχουμε έναν μονάχα ευάλωτο πλανήτη, μια σφαίρα που πλέει στο διάστημα σαν διαστημόπλοιο με εμάς στο τιμόνι, και ότι δεν έχουμε έναν άλλο πλανήτη Β στον οποίο μπορούμε σύντομα να καταφύγουμε αν τελειωτικά διαλύσουμε τον τωρινό μας, και ο ένας τον άλλο. Η Γη είναι το μοναδικό Α, η αρχή της αλφαβήτας και όποιας ιστορίας ακολουθεί. Αυτή ήταν πάντα η πραγματικότητα της αειφορίας και η ουσία της, αλλά όχι κάτι που μπορούσε εύκολα να επικοινωνηθεί ευρέως και να το αισθανθεί κανείς βιωματικά. Αυτό, πιστεύω, τώρα αλλάζει.
Ανοίγω το βιβλίο μου με την κόρη μου και προσπαθώ να της εξηγήσω ότι το να σεβόμαστε τον πλανήτη μας είναι το ίδιο με το να σεβόμαστε την πολυτιμότητα της ζωής σε κάθε της μορφή, και ο ένας τον άλλο. Είναι η καλοσύνη, η ευγνωμοσύνη και η ενσυνειδητότητα.
Κάποιες αλήθειες ίσως μόνο μέσα από απλές ιστορίες μπορούμε να τις νιώσουμε. Μέσα από τις ιστορίες μαθαίνουμε και θυμόμαστε τις κοινές αξίες που μας ενώνουν ως ανθρωπότητα.
Η αειφορία δεν πέθανε. Εμείς απλά την είχαμε υποτιμήσει.
Το νέο βιβλίο της Ελένης Ανδρεάδη «Γιατί Σβήσαμε το Γράμμα Β» κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Περισσότερα άρθρα για την κλιματική κρίση στην αθηΝΕΑ:
