Η ενεργή συμμετοχή των γυναικών στην Επανάσταση τις ενέταξε από πολύ νωρίς στο εθνικό αφήγημα. Θρυλικές ηγέτιδες, όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους, δίνουν μέρος ή και ολόκληρη την περιουσία τους στον αγώνα. Σουλιώτισσες και Μανιάτισσες αναδεικνύονται σε συνώνυμα της θυσίας, αλλά και της μαχητικότητας.
Ο γυναικείος πληθυσμός συντρέχει, τροφοδοτεί και πληρώνει βαρύ φόρο αίματος καθώς, ως άμαχος, υφίσταται τα αντίποινα.
Η Επιστολή
Τον Απρίλιο του 1825 τυπώνεται στην Ύδρα και κυκλοφορεί μία “Επιστολή Ελληνίδων τινών προς τας Φιλελληνίδας. Συντεθείσα παρά τινός των σπουδαιοτέρων Ελληνίδων”.
“Είδομεν όλαι σχεδόν ημείς μητέρας αποθνησκούσας εις τας αγκάλας των θυγατέρων των, θυγατέρας παραδιδούσας τας ψυχάς των πλησίον εις τους θνήσκοντας γονείς των, νήπια θηλάζοντα ακόμη τας νεκράς μητέρας των. Η γύμνωσις, η πείνα, το ψύχος, και ο εξ αυτών θάνατος, είναι τα μικρότερα και ελαφρότερα κακά […]˙ εχάσαμεν πολλαί αδελφούς και αδελφάς˙ εμείναμεν άλλαι ορφαναί και χωρίς καμμίαν καταφυγήν […].
Ναι, ω φιλελληνίδες, εκείνα τα δεινά είναι τωόντι μεγάλα, είναι τρομερά˙ αλλά, με την ελευθερίαν της Πατρίδος μας, η απαραδειγμάτιστος γενναιότης με την οποίαν πολλαί από τας ομογενείς μας απεφάσισαν καλύτερα να ριφθώσιν εις τας αβύσσους, να παραδοθώσιν εις τας φλόγας, να γίνωσι βρώμα των θηρίων, παλαίουσαι με την πείναν εις τας ερήμους και εις τα σπήλαια, παρά να υποφέρωσι πάλιν την απάνθρωπον των Τούρκων δουλείαν”.
Είναι η πρώτη και η μόνη φορά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης που οι γυναίκες δρουν ως πολιτικά όντα.
Οι Γυναίκες της Επανάστασης Εκφράζουν Πολιτικό Λόγο
Είναι η πρώτη και η μόνη φορά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης που οι γυναίκες δρουν ως πολιτικά όντα. Παρά το γεγονός ότι στην ιστοριογραφία καταγράφεται ως μια έκκληση για βοήθεια (και φυσικά είναι τέτοια), η επιστολή, που φέρει τριάντα μία υπογραφές, συνιστά ένα εξαιρετικό δείγμα πρώιμης διεκδίκησης συμμετοχής στα κοινά (έστω κι αν αυτό γίνεται ασυνείδητα).
Οι συντάκτριες συγκροτούν “σώμα” προκειμένου το κείμενό τους να αποκτήσει βαρύτητα και απευθύνονται εξίσου σε “σώμα” φιλελληνίδων που θεωρούν πολιτικά ενεργό και ικανό να επηρεάσει υπέρ του ελληνικού ζητήματος:
“Δεν ηξεύρομεν πώς η ιστορία θέλει περιγράψει την ακατανόητον ταύτην της Ευρώπης απάθειαν […].
Αλλά ποίαν παραμυθίαν ελάβομεν εις τας θλίψεις μας, ποίαν άνεσιν εις τα δεινά μας, όταν εμάθομεν, ότι ευρίσκονται και γυναίκες, αίτινες και εδάκρυσαν εις τας δυστυχίας μας, και εχάρησαν εις τας ευτυχίας μας, και επαρακίνησαν πολλούς εις την αγάπην του έθνους μας, και συνέτρεξαν εις την σωτηρίαν του!”.
Εμπνεύστρια της επιστολής ήταν η Ευανθία Καΐρη, συγγραφέας και λόγια της εποχής, η δράση της οποίας ταυτίστηκε, εν πολλοίς, με αυτήν του φιλοσόφου, θεολόγου και επαναστάτη αδελφού της, Θεόφιλου.
Η Συμβολή της Ευανθίας Καϊρη
Εμπνεύστρια της επιστολής ήταν η Ευανθία Καΐρη, συγγραφέας και λόγια της εποχής, η δράση της οποίας ταυτίστηκε, εν πολλοίς, με αυτήν του φιλοσόφου, θεολόγου και επαναστάτη αδελφού της, Θεόφιλου. Παρότι το έργο της την κατέταξε στις θεμελιώτριες του ελληνικού θεάτρου, η Καΐρη άφησε πίσω της γραπτά που αναδεικνύουν ανεξερεύνητες, σε μεγάλο βαθμό, πτυχές της Επανάστασης.
Διαθέτοντας εξαιρετικό εκπαιδευτικό υπόβαθρο, ασχολήθηκε σοβαρά από πολύ νωρίς με τη μόρφωση των γυναικών. Το 1820, με προτροπή του Αδαμάντιου Κοραή, με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία, η Ευανθία Καΐρη μεταφράζει από τα γαλλικά το “Συμβουλαί προς την θυγατέρα μου” του Ι. Ν. Βουίλλου (Jean-Nicolas Bouilly).
Στον πρόλογό της αναφέρει ότι “το γένος μας ευτύχησε να γεννήση όχι μόνον μεγάλους άνδρας, αλλά και νεάνιδας, και γυναίκας, (θαυμαστάς εις την αρετήν, ενδόξους εις την παιδείαν, γυναίκας,) αίτινες, εάν ήσαν πλούσιαι, ηξεύρουσαι, ότι ο πλούτος μόνον διά της σοφίας και αρετής γίνεται τωόντι επωφελής, δίκαιος, δόξης μεγάλης πρόξενος […]˙εάν δε ήσαν πτωχαί, γινώσκουσαι, ότι ‘Σοφία μόνον των κτημάτων αθάνατον’ διά της εαυτών επιμελείας εκέρδησαν τον άφθαρτον της σοφίας πλούτον, και εστέφθησαν με τον αμάραντον της ευκλείας στέφανον”.
Στο ίδιο πάντα πλαίσιο, η Ευανθία Καΐρη θα μεταφράσει επίσης από τα γαλλικά το “Περί ανατροφής των νεανίδων” του Φρανσουά Φενελόν (François Fénelon).
Παρά το γεγονός ότι η ζωή της ακολουθεί και στιγματίζεται από τα παθήματα του βίου του αδελφού της, η Ευανθία Καΐρη θα παραμείνει ως το τέλος σημείο αναφοράς και αρωγός των γυναικών που επιθυμούν να υπερβούν τα όρια που θέτουν οι κοινωνικές συνθήκες του καιρού τους.
“Σεβαστή Ευανθία”, την αποκαλεί νέα γυναίκα από την Κέα και την παρακαλεί “θερμώς να αξιώσετε και εμέ της αμέσου διδασκαλίας σας. Ναι, σεβαστή των Ελληνίδων ευεργέτις· αφ’ ου τόσα άλλα κοράσια ευτύχησαν να μορφώσουν τον νουν και την καρδίαν των υπό την άμεσον διδασκαλίαν σας, μη στερήσητε ταύτης μόνον εμέ […]˙ εγώ το δυστυχές μένω εις Κέαν εν τω μέσω σκότους της αμαθείας και των πλέον ολεθρίων διά τα κοράσια παραδειγμάτων”.
Η Ευανθία Καΐρη θα παραμείνει ως το τέλος σημείο αναφοράς και αρωγός των γυναικών που επιθυμούν να υπερβούν τα όρια που θέτουν οι κοινωνικές συνθήκες του καιρού τους.
Η Εκπαίδευση των Γυναικών και οι Αμερικανοί Προτεστάντες
Η Ευανθία Καΐρη, με τις μικρές της δυνάμεις, θα μεριμνήσει για την τύχη και την ανατροφή πολλών κοριτσιών. Από τη Σύρο, όπου διαμένει από το 1824 έως το 1839, θα καταφέρει να κινήσει το ενδιαφέρον των Αμερικανών προτεσταντών μισσιονάριων που, το 1827, θα ιδρύσουν το “Φιλελληνικό Παιδαγωγείο” στο νησί.
Έναν χρόνο αργότερα, στο σχολείο φοιτούν 250 μαθητές, εκ των οποίων 80 “κοράσια”, ενώ, το 1829, ο αριθμός τους διπλασιάζεται (στους 520 μαθητές αναλογούν 170 κορίτσια). Ο προοδευτισμός των μισσιονάριων συναντά τις διαφωτιστικές ιδέες της Καΐρη.
Είναι αρκετοί οι Αμερικανοί παιδαγωγοί που σε επιστολές ή ημερολόγια αναφέρονται στην εμφάνιση, στους τρόπους και στη μόρφωσή της, εκθειάζοντας παράλληλα την ευρύτητα της σκέψης της.
Οι χαρακτηρισθείσες απόψεις του Θεόφιλου Καΐρη ως αιρετικές από την ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία, η καταδίκη του και η φυλάκισή του στο λοιμοκαθαρτήριο της Σύρου, όπου και θα αφήσει την τελευταία του πνοή, έχουν επιπτώσεις και στο έργο της Ευανθίας. Υποχρεώνεται να εγκαταλείψει το νησί και να επιστρέψει στη γενέτειρά της, την Άνδρο, όπου θα παραμείνει μέχρι τον θάνατό της στα μέσα της δεκαετίας του 1860.
Πηγές:
Σφυρόερας Β., Καΐρη Ευανθία, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 4, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1985.
Παρνασσός, Φιλολογικόν Περιοδικόν κατά τριμηνίαν εκδιδόμενον, τ. ΙΖ, αρ. 2, Απρίλιος-Ιούνιος 1975, σ. 300-308.
Πολέμης Δ. Ι., Μονόφυλλα των εν Σύρω Μισσιοναρίων.
Πολέμης Δ., Τρεις επιστολές της Ευανθίας Καΐρη, Ερανιστής Ζ, 1969, σ. 1-11.
Ευανθία Καΐρη, Διακόσια χρόνια από την γέννησή της, 1799-1999, Πρακτικά συμποσίου, 4 Σεπτεμβρίου 1999, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, Άνδρος 2000.
Ξηραδάκη Κ., Ευανθία Καΐρη (1799-1866), Η πρώτη Ελληνίδα που κατέκτησε τη μόρφωση, Αθήνα 1956.
Παμπούκη Ε., Διανοούμενες γυναίκες της προεπαναστατικής περιόδου, Διαβάζω, τ. 36, 1980, σ. 38-40.
***
“Μικρά Τεκμήρια για το ’21”: μια πλειάδα επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων προσεγγίζει το 1821 μέσα απ’ αυτά. Γλυπτά, έγγραφα, αντικείμενα, νομίσματα και έργα τέχνης γίνονται αφορμή για να φωτιστούν πτυχές της εποχής. Η έκδοση, που θα φτάσει σύντομα στο κοινό μας αρχικά ως e-book και στη συνέχεια θα “δεθεί” σε βιβλίο, αποτελεί μία σύμπραξη της αθηΝΕΑς, των “hιστορισταί” και της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, με την ευγενική χορηγία της Eurolife FFH.
Δείτε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Το Μνημείο του Λόρδου Βύρωνα και οι Φιλέλληνες της Ελληνικής Επανάστασης
Ο Αφορισμός της Επανάστασης Και Η Εθελοδουλία
Τέχνη και Μάρκετινγκ στην Ελληνική Επανάσταση
Προκηρύξεις στην Ευρώπη το 1821: “Το Γλυκύτατον Όνομα της Ελευθερίας”
