Λίγο πριν τα εγκαίνια της φετινής, 83ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, και εν αναμονή της ομιλίας του πρωθυπουργού, ανατρέχουμε στο παρελθόν. Από αυτά που είπαν -κι εκείνα που δεν είπαν- 4 πρωθυπουργοί της χώρας όταν οι κυβερνήσεις τους ήταν σε αποδρομή, υπάρχουν πολλά που μπορούμε να μάθουμε.
Βρισκόμαστε 6 μήνες πριν τις εκλογές του Μαρτίου 2004, που έφεραν τη ΝΔ ξανά στην εξουσία μετά από 11 χρόνια, στις οποίες το ΠΑΣΟΚ έχασε με 5 μονάδες. Η ομιλία του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ειδωμένη απ’ την οπτική γωνία του σήμερα, μοιάζει να απευθύνεται σε μιαν άλλη Ελλάδα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αναφορά του στη σημαντικότερη, κατά τον ίδιο, αλλαγή των τελευταίων ετών, μέσα απ’ τα επιτεύγματά της κυβέρνησής του, τα οποία, όπως είθισται στις πρωθυπουργικές ομιλίες στη ΔΕΘ, απαριθμεί εξαντλητικά. Πρόκειται για την “ανάκτηση της εθνικής μας αυτοπεποίθησης […] μιας νέας εθνικής αυτοπεποίθησης, την οποία αισθάνεται και στην οποία είναι κοινωνός κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα, κάθε ηλικία και κάθε γενιά”.
Συγκριτικά πάντως με το πόσο ψηλά βρίσκονται οι τόνοι της αντιπαράθεσης μεταξύ κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης σήμερα, ο τρόπος με τον οποίο υπογραμμίζει τις διαφορές του δικού του οράματος και αυτού της ΝΔ φαντάζει ήπιος. Ως βασική διαφορά μεταξύ των δύο αναφέρεται “η πίστη μας ότι μόνο μια ισχυρή κοινωνική προστασία απελευθερώνει τη δημιουργικότητα των ατόμων, που αλλιώς θα οδηγούνταν στον κοινωνικό αποκλεισμό”.
Στο μήκος κύματος της κοινωνικής δικαιοσύνης κινούνται κι οι παροχές στις οποίες υποπίπτει – ένα τεράστιο πακέτο κοινωνικών μέτρων, το οποίο κατατέθηκε λίγο αργότερα στη Βουλή. Παρά ταύτα, ο Σημίτης της ομιλίας αυτής μοιάζει να κάνει τον απολογισμό του. Δεν διαφαίνεται η διάθεση να αγωνιστεί με ένταση στις κάλπες που έρχονται. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγους μήνες μετά, τον Ιανουάριο του 2004, ανακοινώνει την παραίτησή του απ’ την προεδρία του ΠΑΣΟΚ, δίνοντας το δαχτυλίδι στο Γιώργο Παπανδρέου και αφήνοντάς τον τελευταίο να δώσει τη μάχη των εκλογών.
Κώστας Καραμανλής: Τα Σύκα Σύκα
Σεπτέμβριος 2009, 74η ΔΕΘ
Ο Κώστας Καραμανλής έχει μόλις προκηρύξει πρόωρες εκλογές, για δεύτερη φορά στη θητεία του ως πρωθυπουργός. Όμως, στην τελευταία ομιλία του στη ΔΕΘ, ένα μήνα πριν τις εκλογές του 2009, στις οποίες η ΝΔ έχασε με 10,5 μονάδες, ακολουθεί άλλη συνταγή απ’ την ενδεδειγμένη. Αποφασίζει να μιλήσει ειλικρινά στους Έλληνες και να μη “χαϊδέψει αυτιά”.
“Ακολουθούν δύο πολύ δύσκολα χρόνια […] Αν δεν δράσουμε άμεσα και αποφασιστικά, οι κίνδυνοι θα είναι μεγάλοι.” Οι στρατηγικές επιλογές, όπως εξηγεί, είναι δύο: “είτε θα υποκύψουμε στο λαϊκισμό, είτε θα τολμήσουμε δύσκολες αποφάσεις”. Σε ό,τι αφορά τα μέτρα άμεσης εφαρμογής που αναφέρει, κάθε άλλο παρά κοινωνικά εύπεπτα δεν θα τα χαρακτήριζε κανείς. Πάγωμα προσλήψεων, συντάξεων και μισθών, δεσμεύσεις για “κανένα νέο επίδομα”…
Ο Καραμανλής του φθινοπώρου του 2009 όμως κοντεύει να κλείσει 5 χρόνια στην εξουσία, έτσι οι νουθεσίες του κινδυνεύουν ν’ ακουστούν υστερόβουλες. Φωτογραφίζει λοιπόν ως ενόχους για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα δύο δράστες. Αφενός, τη διεθνή οικονομική κρίση, που ενέτεινε τις πιέσεις στην ελληνική οικονομία. Αφετέρου το ΠΑΣΟΚ, το οποίο “αντιτάχθηκε -και αντιτάσσεται- σε όλες τις διαρθρωτικές αλλαγές”, δημιουργώντας “ένα σαθρό κρατικό τομέα, με νοοτροπίες και δομές που απέκτησαν βαθιές ρίζες και δεν ξεριζώνονται εύκολα”.
Γιώργος Παπανδρέου: Ο Απελπισμένος Ναυαγός
Σεπτέμβριος 2011, 76η ΔΕΘ
“Είμαι εδώ για να πετύχουμε μαζί. Και σας υπόσχομαι ότι μαζί θα πετύχουμε.” 2 μήνες μετά τη Θεσσαλονίκη, ο Γιώργος Παπανδρέου παραιτείται από πρωθυπουργός και τα ηνία της χώρας αναλαμβάνει η κυβέρνηση Παπαδήμου. Διαβάζοντας την ομιλία του σήμερα, ξυπνούν αναμνήσεις πιο δύσκολων στιγμών στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης.
Μοιάζει να προσπαθεί να πείσει τον ίδιο του τον εαυτό ότι θα καταφέρει να εξέλθει απ’ την απίστευτη καταιγίδα στην οποία έχει παγιδευτεί, ενώ κάνει μια -μάταιη όπως αποδείχθηκε- προσπάθεια να υποστηρίξει ότι ο δύσκολος δρόμος στον οποίο βαδίζει είναι και ορθός.
Άλλο ένα εντυπωσιακό στοιχείο: δεν κατονομάζει τη ΝΔ ούτε μία φορά. Ναι, δίνει τη δική του ερμηνεία για την κρίση, αναφέροντας την εκτόξευση των ελλειμμάτων ιδιαίτερα την περίοδο 2004-2009 ως καταλυτικής σημασίας. Λείπει όμως απ’ τις λιγοστές αυτές αναφορές η ένταση. Όσο για τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά, που τον αντιπολιτεύονταν τότε σφοδρά με τη σημαία του αντιμνημονίου, αρκείται να πει “πολλά ακούσαμε για μαγικές λύσεις”. Η επιλογή του δεν είναι τυχαία – επεδίωκε τότε τη συναίνεση.
Για παροχές, ούτε κουβέντα. Στο ζενίθ της κρίσης οι δανειστές δεν άφηναν πολλά περιθώρια ευελιξίας. Έτσι, ο Παπανδρέου δίνει την έμφαση στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις και σε πιο γενικόλογες δεσμεύσεις – με μόνη ίσως εξαίρεση τη διάθεση άνω των 3,5 δισ. ευρώ σε κάποιες κατηγορίες ανέργων.
Αντώνης Σαμαράς: Η Ελλάδα σε Σταυροδρόμι
Σεπτέμβριος 2014, 79η ΔΕΘ
Σε αντίθεση με όλους τους προαναφερθέντες, οι οποίοι, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μοιάζει να ήταν συμφιλιωμένοι με την ιδέα ότι η παραμονή τους στην εξουσία όδευε προς το τέλος της, η ομιλία του Αντώνη Σαμαρά στη ΔΕΘ το 2014, 4 μήνες πριν έρθει στην εξουσία η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, ξεχωρίζει για τη μαχητικότητά της.
“Η Ελλάδα δεν κοιτάει πια πίσω, στο χθες, που τόσο μας πλήγωσε. Η Ελλάδα κοιτάει πλέον μπροστά! Στο αύριο, στη Νέα Ελλάδα που χτίζουμε βήμα-βήμα.” Ο Σαμαράς υπερηφανεύεται για τα πεπραγμένα του, υποβαθμίζει λάθη και αστοχίες, επιτίθεται σφοδρά, επανειλημμένα και σε όλα τα επίπεδα στο αντίπαλο δέος που πλησιάζει.
Όταν οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οδεύεις προς την έξοδο, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω.
Επιμένει αισιόδοξα σε ό,τι αφορά τη ΝΔ, δεν διστάζει όμως να ζωγραφίσει μια ζοφερή εικόνα για την Ελλάδα αν πέσει στα χέρια του ΣΥΡΙΖΑ. Παρουσιάζει μια χώρα που είναι έτοιμη να γυρίσει σελίδα, αν δεν έρθει στην εξουσία “ό,τι πιο αντιδραστικό, πιο οπισθοδρομικό, πιο αρτηριοσκληρωτικό και εχθρικό υπάρχει για την αληθινή πρόοδο της χώρας”.
Παρά το γεγονός ότι ο ανασχηματισμός που είχε προηγηθεί έδινε εντελώς διαφορετική εντύπωση σε ό,τι αφορά τις προθέσεις του, ο Σαμαράς στην ομιλία του είναι ιδιαίτερα προσεκτικός – τα περιθώρια άλλωστε απ’ την πλευρά των δανειστών παραμένουν στενά. Γίνεται παραδείγματος χάριν αναφορά στη μελλοντική μείωση του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων, επιχειρηματικών κερδών, ΦΠΑ, ακόμη και του ΕΝΦΙΑ – “όλα αυτά, όμως, γίνονται σταδιακά, προσεκτικά”, επισημαίνει.
Όταν Έρχεται η Ώρα Σου
Πίσω στο σήμερα. Τι θα ακούσουμε απ’ τον Αλέξη Τσίπρα το Σάββατο; Ποιο θα είναι το μίγμα παροχών και φοροελαφρύνσεων που θα υποσχεθεί; Ποιο το προεκλογικό στίγμα που θα δώσει; Μένει να το δούμε. Όμως, στην αναδρομή αυτή, είδαμε τέσσερις πρωθυπουργούς να ακολουθούν τέσσερις διαφορετικές στρατηγικές και να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα.
Είτε μοιράζεις χρήματα σε μια επίπλαστα ευημερούσα Ελλάδα, χτίζοντας την υστεροφημία σου, όπως ο Κώστας Σημίτης. Είτε, όπως ο Κώστας Καραμανλής, με την οικονομία υπό εκτροχιασμό, δίνεις μαθήματα υπευθυνότητας. Είτε επιδιώκεις τη συναίνεση και μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας, την ώρα που η δική σου ναυαγεί, όπως ο Γιώργος Παπανδρέου ή τη σύγκρουση, όπως ο Αντώνης Σαμαράς. Όταν οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οδεύεις προς την έξοδο, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Ίσως δε αυτό να συνδέεται με την ιστορική εμπειρία του εκλογικού σώματος στη χώρα μας, που θέλει τους Έλληνες, κατά βάσιν, να καταψηφίζουν.
Tο άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» την Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου.
