Άραγε, έχουν την ίδια έννοια οι λέξεις «νοικοκυρά» και «νοικοκύρης»; Τι αλλάζει, εκτός από το γένος τους; Άραγε, οι λέξεις «ανοικοκύρευτος» και «ανοικοκύρευτη» χρησιμοποιούνται το ίδιο συχνά; Και αν ναι, φέρουν το ίδιο σημασιολογικό φορτίο;
Αναλογεί η ίδια εκτίμηση σε μια γυναίκα που ασχολείται με τις δουλειές του σπιτιού με τον θαυμασμό που απευθύνεται σε έναν άντρα όταν καταπιάνεται με αυτές;
Ακούμε συχνά από έναν άντρα τη φράση: «Ευτυχώς, με βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού»;
Πόσα «ευχαριστώ» ακούγονται για τα ομορφοπλυμένα ρούχα και πιάτα, για τα γυαλισμένα πατώματα, για τα καλομαγειρεμένα φαγητά, για τα καλοδιατηρημένα φυτά, για τις απαλλαγμένες από τη σκόνη επιφάνειες; Πόσο ορατή είναι η προσπάθεια του ενός και πόσο του άλλου σε μια συγκατοίκηση;
Απ’ ό,τι φαίνεται, η «νοικοκυροσύνη» εξακολουθεί να είναι γένους θηλυκού. Και η λέξη «νοικοκύρης» συνεχίζει να έχει την έννοια όχι της καθημερινής διακονίας, αλλά εκείνου που κατέχει, που ξέρει να διαχειρίζεται και να κατανέμει τις ευθύνες, που προΐσταται.
Ο Οδηγός της Καλής Νοικοκυράς
Ο «Οδηγός της Καλής Νοικοκυράς» δημοσιεύτηκε κάπου στα 1950. Σήμερα, εκτός από το πώς αντιλαμβάνονταν τον ρόλο της καλής νοικοκυράς όχι ως προς την επιδεξιότητά της, αλλά ως προς τον τρόπο με τον οποίο όφειλε να εκπληρώνει το πρότυπο της τέλειας συζύγου, μας δίνει και πολλές πληροφορίες γενικότερα για τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής, για τη βαριά κληρονομιά των γυναικών που διατηρείται έως σήμερα. Υπερβολές; Κάθε άλλο. Πολλές από αυτές τις αντιλήψεις, άλλοτε με διαφορετικό «μανδύα», άλλοτε απροκάλυπτα ίδιες, ζουν και βασιλεύουν.
Ας δούμε, λοιπόν, τα άρθρα του περίφημου «Οδηγού». Και παράλληλα, ανάμεσά τους, ας καταθέσουμε κάποιες σκέψεις και προβληματισμούς, ιστορικές αναφορές, αποσπάσματα από ερευνητικές εργασίες, ακόμα και στίχους τραγουδιών.
Μια Μέρα ο Λουκιανός Έγραψε για τη Μέρα Μιας Μαίρης…
Άρθρο 1. Το φαγητό να είναι πάντα έτοιμο. Να προγραμματίζετε από την προηγούμενη μέρα, ώστε όταν επιστρέφει στο σπίτι να βρίσκει έτοιμο ένα νόστιμο γεύμα. Έτσι του δείχνετε ότι τον σκεφτόσασταν και ότι σας νοιάζει να τον φροντίζετε. Οι περισσότεροι σύζυγοι πεθαίνουν της πείνας όταν επιστρέφουν στο σπίτι και η προοπτική ενός καλού γεύματος είναι μεγάλη υπόθεση για αυτούς.
↪ «Μόλις ξαπλώσει και φωνάξει “ησυχία”, μην ακούσω μες στο σπίτι τσιμουδιά,/είναι η ώρα που τελειώνω εγώ τα πιάτα και που πρέπει να διαβάσω τα παιδιά,/είναι η ώρα να διαβάσουν οι διαβόλοι για ν’ αρχίσουμε να τρέχουμε μετά/στα ιδιαίτερα του ενός και στ’ αλλουνού τα γαλλικά…»
…Κάθε Μαίρης…
Άρθρο 2. Προετοιμαστείτε πριν από την άφιξη. Ξαπλώστε ένα τεταρτάκι για να συνέλθετε λιγάκι ώστε να είστε φρέσκια όταν μπει μέσα. Φρεσκάρετε το μακιγιάζ σας, βάλτε ένα ωραίο πιαστράκι στα μαλλιά σας και γενικώς δείξτε δροσερή. Μην ξεχνάτε ότι ο σύζυγός σας πέρασε όλη τη μέρα δουλεύοντας.
↪ «Κι ενώ εγώ θα σιδερώνω και θα πλένω, ό,τι κάνει μια γυναίκα δηλαδή,/αυτός ο κύριος θα είναι αραγμένος στην ΤV…»
..που Τραγούδησε η Αφροδίτη Μάνου
Άρθρο 3. Προσπαθήστε να είστε ευχάριστη και ενδιαφέρουσα για χάρη του. Η βαρετή μέρα στη δουλειά χρειάζεται ένα πιο αναζωογονητικό φινάλε και ένα από τα καθήκοντά σας είναι να του το παρέχετε.
↪ «Κι αν γίνω έξαλλη σαν πέσω στο κρεβάτι και τον δω πως είν’ ο νους του στο κακό,/”είναι καθήκον σου” γυρίζει και μου λέει, συζυγικό».
Αυτό τραγουδούσε η Αφροδίτη Μάνου το 1982, σε στίχους και μουσική του Λουκιανού Κηλαηδόνη. Το τραγούδι «Μια Mέρα μιας Μαίρης» τραγουδήθηκε, άλλοτε σιγανά και άλλοτε δυνατά, από χιλιάδες γυναίκες της εποχής του. Στους στίχους του Λουκιανού, με διάθεση που ακροβατούσε ανάμεσα στο αστείο και το τραγικό, χωρούσε μια ημέρα της Μαίρης, κάθε Μαίρης, του τότε και, πολύ συχνά, του σήμερα.
Απλά Μαθήματα Οικονομίας
Άρθρο 4. Συμμαζέψτε το σπίτι και λίγο πριν έρθει, κάντε μια βόλτα στο σπίτι να δείτε αν όλα είναι στη θέση τους – μην αφήνετε πεταμένα πράγματα δεξιά και αριστερά. Περάστε τις επιφάνειες με ένα πανί για να μην έχουν επάνω σκόνες.
↪ Οι οικογενειακές υποχρεώσεις καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές των γυναικών, αλλά και τους όρους της εργασίας τους.
Σύμφωνα με τη μελέτη «Μαθήματα Οικονομίας: Μια Έρευνα για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό των Γυναικών στην Ελλάδα, η αθηΝΕΑ και το Women On Top, σε συνεργασία με την qed και με την υποστήριξη της Παπαστράτος, οι γυναίκες αναλαμβάνουν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό την ευθύνη της φροντίδας παιδιών, ηλικιωμένων, ασθενών και άλλων εξαρτώμενων μελών, με αποτέλεσμα να εργάζονται λιγότερες ώρες σε έμμισθη απασχόληση, να διακόπτουν για περισσότερα χρόνια την εργασία τους και να βγαίνουν πιο σύντομα στη σύνταξη σε σχέση με τους άνδρες, καθώς και να επιλέγουν δουλειές που, στην πλειονότητά τους, προσφέρουν λιγότερες προοπτικές ανταμοιβής και ανάπτυξης.
Eπίσης, σύμφωνα με την έρευνα του Ιδρύματος Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού της Αυστραλίας, οι γυναίκες περνούν περίπου 11-13 χρόνια εκτός εργασίας, φροντίζοντας την ανατροφή των παιδιών ή αναλαμβάνοντας άλλες ευθύνες οικογενειακής φροντίδας.
«Οι γυναίκες αφιερώνουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του χρόνου τους ημερησίως για τη φροντίδα του νοικοκυριού και της οικογένειας (4 ώρες και 24 λεπτά), ενώ οι άνδρες αφιερώνουν για την ίδια δραστηριότητα μόνο 1,5 ώρα».
Η Χρήση του Χρόνου
Άρθρο 5. Τα κρύα βράδια του χειμώνα, φροντίστε να έχετε αναμμένο το τζάκι για να μπορέσει να κάτσει λίγο δίπλα του και να χαλαρώσει. Τότε ο σύζυγός σας θα νιώσει ότι επέστρεψε σε έναν παράδεισο τάξης και ηρεμίας, και αυτό θα κάνει και εσάς να νιώσετε καλύτερα. Όπως και να ’χει, το να φροντίζετε την άνεσή του με κάθε τρόπο θα δώσει και σε εσάς τις ίδιες τεράστια ικανοποίηση.
↪ Σύμφωνα με έρευνα που εκπονήθηκε από το Εργαστήριο Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστήμιου και του ΚΕΘΙ (Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας), «βασική διαφοροποίηση ως προς τη χρήση του χρόνου ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες ηλικίας 20 έως 74 ετών, ανεξάρτητα από το αν είναι εργαζόμενες/-οι ή όχι, εντοπίζεται στον χρόνο που διαθέτουν ημερησίως για τη φροντίδα του νοικοκυριού και της οικογένειας. […] Οι γυναίκες αφιερώνουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του χρόνου τους ημερησίως για τη φροντίδα του νοικοκυριού και της οικογένειας (4 ώρες και 24 λεπτά), ενώ οι άνδρες αφιερώνουν για την ίδια δραστηριότητα μόνο 1,5 ώρα».
Άρθρο 6. Εξαλείψτε κάθε θόρυβο. Μην έχετε πλυντήρια, στεγνωτήρια ή σκούπες αναμμένα. Φροντίστε τα παιδιά να είναι ήσυχα.
↪ Στην ίδια έρευνα, διαβάζουμε πως «δεν υπάρχει καμία ηλικιακή κατηγορία στην οποία οι άντρες εργάζονται (συνολικά αμειβόμενη και μη αμειβόμενη εργασία) περισσότερο από τις γυναίκες. Ενώ αντίστοιχα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι άντρες σε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες εργάζονται περισσότερο όταν λαμβάνουμε υπόψη μόνο την αμειβόμενη εργασία. Καταφέρνουν όμως να εξασφαλίσουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο».
Δεν Είναι Σίγουρο…
Άρθρο 7. Να χαρείτε όταν τον δείτε.
Οι Προσδοκίες των Άλλων
Άρθρο 8. Καλωσορίστε τον με ένα πλατύ χαμόγελο και δείξτε ότι στ’ αλήθεια σας αρέσει να τον ευχαριστείτε.
↪ Στην έρευνα «Good Housekeeping, Great Expectations: Gender and Housework Norms» αναφέρεται ότι σχετικά με το γιατί οι γυναίκες κάνουν περισσότερες δουλειές ομάδα μελετητών έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι συμβαίνει επειδή τα άτομα με τα οποία αλληλεπιδρά μια οικογένεια είναι πιο πιθανό να θεωρούν τις γυναίκες υπεύθυνες για τις δουλειές του σπιτιού. Ότι οι άνδρες και οι γυναίκες συχνά «παίζουν» το φύλο τους σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων, συμπεριφέρονται με τρόπους που έχουν νόημα για τους άλλους. Οι προσδοκίες των άλλων, τις οποίες ασφαλώς γνωρίζει μια γυναίκα, αρκούν συχνά για να μετατοπιστεί η συμπεριφορά της, γεγονός που υπογραμμίζει τη δύναμη των «κανόνων φύλου» ακόμη και όταν δεν υπάρχουν ορατές συνέπειες.
Άρθρο 9. Να τον ακούτε. Μπορεί να έχετε χίλια δύο σημαντικά πράγματα να του πείτε, αλλά όχι όταν μπαίνει στο σπίτι, δεν είναι αυτή η σωστή ώρα. Αφήστε τον να μιλήσει αυτός – αυτά που έχει εκείνος να κουβεντιάσει είναι πάντα πιο σημαντικά από τα δικά σας.
↪ Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, ένας άνδρας μπορεί να αποφεύγει να κάνει πολλές οικιακές εργασίες για να μη χαρακτηριστεί λιγότερο αρρενωπός.
«Μην του κάνετε ερωτήσεις για το τι έκανε και μην αμφισβητείτε την κρίση ή την ακεραιότητά του. Μην ξεχνάτε, άλλωστε, ότι είναι ο αρχηγός του σπιτιού και ότι με αυτή του την ιδιότητα θα επιλέγει πάντα το σωστό και το δίκαιο. Δεν έχετε κανένα δικαίωμα να τον αμφισβητείτε».
Δεν Υπάρχουν Προβλήματα…
Άρθρο 10. Μην τον υποδέχεστε με παράπονα και προβλήματα.
Νοικοκυρές στη Βουλή
Άρθρο 11. Μην παραπονεθείτε αν αργήσει να επιστρέψει, ακόμα κι αν μείνει έξω όλη νύχτα. Δεν είναι και σπουδαίο παράπτωμα, αν σκεφτείτε τι τραβάει στη δουλειά κάθε μέρα.
↪ Οι βουλεύτριες του Εργατικού Κόμματος στο Ηνωμένο Βασίλειο τις δεκαετίες του 1940 και του 1950 προσπάθησαν να υπερασπιστούν τις «νοικοκυρές» της πατρίδας τους στη Βουλή των Κοινοτήτων, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με τη φορολογία, τις συντάξεις, την υγειονομική περίθαλψη, την προσφορά και το κόστος των τροφίμων. Δεν ισχυρίζονταν απλώς ότι εκπροσωπούν τις νοικοκυρές, υποστήριζαν με περηφάνια ότι ήταν οι ίδιες νοικοκυρές, αντλώντας από τις δικές τους εμπειρίες και την τεχνογνωσία στην προσπάθειά τους να αναδιαμορφώσουν την πολιτική και τη νομοθεσία προς το συμφέρον της νοικοκυράς.
Άρθρο 12. Κάντε τον να νιώσει άνετα. Βάλτε τον να καθίσει στην πολυθρόνα ή ακόμη και να ξαπλώσει λίγο στην κρεβατοκάμαρα. Έχετέ του έτοιμο ένα ζεστό ρόφημα ή ένα αναψυκτικό.
↪ Το πιο αξιοσημείωτο ήταν ότι οι γυναίκες αυτές, που είχαν διανύσει μια δύσκολη πορεία μέχρι να φτάσουν στα έδρανα του κοινοβουλίου της χώρας τους, προσπαθούσαν να «πείσουν» ότι μια γυναίκα με πολιτικό αξίωμα δεν θα παραμελούσε τα οικιακά της καθήκοντα. Η επιβεβαίωση της ιδιότητάς τους ως νοικοκυρών πρόσφερε νομιμότητα και αξιοπιστία.
Τις έκανε επίσης λιγότερο απειλητικές. Η σύνδεση με το νοικοκυριό σήμαινε ότι μπορούσαν να υπερασπιστούν τους γυναικείους σκοπούς χωρίς να εμφανίζονται πολύ ριζοσπαστικές, χωρίς να ταυτίζονται με τις «ενοχλητικές» φεμινίστριες.
Ο «Ανθός» της Λογοτεχνίας
Άρθρο 13. Φτιάξτε του τα μαξιλάρια και προσφερθείτε να του βγάλετε τα παπούτσια. Να μιλάτε με τρυφερή και χαμηλή φωνή, μη φωνάζετε.
↪ «Η μητέρα είναι εκείνη που κρατά στα χέρια της ολόκληρο το σπίτι. Αυτή φροντίζει για το νοικοκυριό, το μαγείρεμα, την καθαριότητα, ό,τι χρειάζεται μια οικογένεια. Με μια λέξη η μητέρα είναι ο στυλοβάτης κάθε οικογένειας και γενικά της κοινωνίας και του έθνους» («Ανθολογία Λογοτεχνικών Εκθέσεων», δεκαετία ’60-’70).
«…η καλή οικοκυρά είναι πολυτιμοτέρα από κάθε πλούτον και κάθε θησαυρόν».
Η Εκπαίδευση εις τα του Οίκου
Άρθρο 14. Μην του κάνετε ερωτήσεις για το τι έκανε και μην αμφισβητείτε την κρίση ή την ακεραιότητά του. Μην ξεχνάτε, άλλωστε, ότι είναι ο αρχηγός του σπιτιού και ότι με αυτή του την ιδιότητα θα επιλέγει πάντα το σωστό και το δίκαιο. Δεν έχετε κανένα δικαίωμα να τον αμφισβητείτε.
↪ Στην έρευνα «Η Εκπαίδευση “Εις τα του Οίκου” και τα Γυναικεία Καθήκοντα – Από την Ίδρυση του Ελληνικού Κράτους έως την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1929», διαβάζουμε ότι από τις σελίδες της «Εφημερίδος των Κυριών» η Καλλιρρόη Παρρέν, από τις πρώτες φεμινίστριες στην Ελλάδα, τόνιζε «την ανάγκη της πρακτικής εκπαίδευσης των κοριτσιών στα του οίκου».
[…] Στην ομιλία της το 1915, με την Ιδιότητα της γενικής γραμματέως του Πατριωτικού Συνδέσμου των Ελληνίδων, ανέφερε: «Διά τον εργατικόν, ως και διά πάντα άνθρωπον, η καλή οικοκυρά είναι πολυτιμοτέρα από κάθε πλούτον και κάθε θησαυρόν».
Ο «ωραίος φεμινισμός» της Παρρέν δεν απέβλεπε στην κατάκτηση πολιτικών ελευθεριών, αλλά «στη διεύρυνση του χώρου που παραχωρούνταν στις γυναίκες … κι αυτό προς όφελος του κοινωνικού συνόλου». Αν και αργότερα αναγνώρισε πως, χωρίς πολιτικές ελευθερίες, η γυναίκα δεν μπορούσε να διεκδικήσει κανένα από τα δικαιώματά της.
«Βλέπετε δεν είχον ζητήσει εγώ διά τας Ελληνίδας ούτε ψήφον, ούτε πολιτικά προνόμια […] Εζήτησα απλώς ό,τι oι άνδρες όλων των πολιτικών αποχρώσεων και οι μάλλον οπισθοδρομικοί ακόμη είχον πάντοτε ονειρευθή διά τας συζύγους και τας θυγατέρας των· να παραχωρηθούν εις αυτάς τα μέσα, όπως γείνουν καλαί οικοδέσποινας, καλαί οικονόμοι και διαχειρισταί του οικογενειακού πλούτου, καλοί παράγοντες της οικιακής ευημερίας και της τόσον ποθητής αρμονικής ζωής του οίκου. […] Δυστυχώς […] όμως […] άνευ ψήφου και πολιτικών προνομίων, ουδέν δύναται τις να επιτύχη εις τον τόπον μας».
Καινούργιο Φρούτο;
Άρθρο 15. Η καλή σύζυγος ξέρει πάντοτε τη θέση της.
↪ Ας επιστρέψουμε, όμως, από την Παρρέν των αρχών του 20ού αιώνα στο σήμερα και στο κίνημα TradWife (traditional wife), που συγκεντρώνει μεγάλο γυναικείο κοινό, δραστήριο στα social media. Οι TradWives υποστηρίζουν την παραδοσιακή έννοια της θηλυκότητας και δεν διεκδικούν για τον εαυτό τους τίποτα περισσότερο από το βασίλειο της οικιακής εργασίας, με ό,τι αυτό συμπεριλαμβάνει.
Υποστηρίζουν επίσης τον παραδοσιακό ρόλο του άντρα, ως προστάτη και «κουβαλητή», και συχνά υιοθετούν το ντύσιμο και τη μαγειρική της δεκαετίας του 1950, ενώ απορρίπτουν τη σύγχρονη τεχνολογία, όπως τηλεοράσεις και φούρνους μικροκυμάτων, δημιουργώντας ένα άλλο κίνημα, το #TradLife.
Μπορεί να ακούγεται καινούργιο φρούτο, ωστόσο οι ρίζες του κινήματος χρονολογούνται από τις αντιφεμινιστικές διδασκαλίες της Helen Andelin το 1963. Το βιβλίο της «Fascinating Womanhood», στον αντίποδα του φεμινισμού της εποχής, προωθούσε την άποψη πως την ευτυχία και έναν ικανοποιητικό γάμο μπορούσε να τα κερδίσει μόνο μια «ιδανική γυναίκα», εκείνη δηλαδή που θα δήλωνε πίστη στις παραδοσιακές αξίες. Το βιβλίο, με πωλήσεις που ξεπερνούν τα 2 εκατομμύρια αντίτυπα, συνεχίζει να τροφοδοτεί το κίνημα των «οικογενειακών αξιών» ακόμη και σήμερα και να αποτελεί τη «Βίβλο» των TradWives.
Η, δε, κόρη της Andelin, η Dixie Andelin Forsyth, θέλοντας να καρπωθεί το αναζωπυρωμένο ενδιαφέρον για την «trad» θηλυκότητα, στο πλαίσιο του Fascinating Womanhood ξεκίνησε «μαθήματα θηλυκότητας», τόσο διά ζώσης όσο και διαδικτυακά, στα οποία έχουν εγγραφεί πολλές χιλιάδες γυναίκες απ’ όλο τον κόσμο.
***
Τα αντιφεμινιστικά «κινήματα θηλυκότητας», που αναζωπυρώνονται συνεχώς αναμασώντας παλιούς μύθους, αγνοώντας κάθε λογικό έρεισμα, είναι επίσης μια παλιά ιστορία. Τι κι αν το πρότυπο της τέλειας νοικοκυράς και ιδανικής μητέρας έχει καταρριφθεί εδώ και δεκαετίες – φρόντισε, άλλωστε, να το εμπεδώσουμε έως και το Hollywood.
Το ξεχνάμε καμιά φορά ή, μάλλον, μπερδευόμαστε ίσως αναπολώντας τις χαρούμενες κυρίες στο «Μικρό Σπίτι στο Λιβάδι» ή υποχωρώντας μπρος στις αξιαγάπητες νοικοκυρές της τηλεοπτικής μας υποκρισίας. Δεν αρκούν, όμως, λίγες ώρες σκληρής, καθημερινής μη αμειβόμενης οικιακής εργασίας για να το ξαναθυμηθούμε;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
