Ούσα φοιτήτρια Ιστορίας της Τέχνης υποσυνείδητα έπιασα τον εαυτό μου να αναζητά λογοτεχνικά βιβλία που διεισδύουν στον κόσμο της τέχνης. Το να διαβάζω για την τέχνη από λογοτεχνική σκοπιά σίγουρα «ρομαντικοποίησε» τη θέαση σε πλευρές που δεν αναδείχτηκαν με αυτό –τουλάχιστον– τον τρόπο από τις ακαδημαϊκές σπουδές και παράλληλα έριξε φως σε πτυχές της λειτουργίας του κόσμου της τέχνης οι οποίες δεν είχαν περάσει απαραίτητα από το μυαλό μου.
Ο καλλιτέχνης, για παράδειγμα, μέσα στο λογοτεχνικό περιβάλλον προσδιορίζεται ως κάτι παραπάνω από σπουδαίος χειροτέχνης, ενώ εξερευνάται περαιτέρω η ανθρώπινη φύση του. Συμβαίνει κάτι μαγικό όταν διαβάζει κανείς βιβλία με αυτό το περιεχόμενο: μια μορφή τέχνης μιλάει για το υπερώνυμό της, αναλαμβάνει την πρόκληση να προβάλλει τη σημασία των τεχνών με τον τρόπο που ξέρει καλύτερα… Γράφοντας!
«Το Κορίτσι με το Σκουλαρίκι» | Tracy Chevalier | Μτφρ. Θεοφανώ Καλογιάννη | Εκδόσεις Ωκεανίδα
«Θα σε ζωγραφίσω όπως ήσουν την πρώτη φορά που σε είδα, Χριτ. Ο εαυτός σου».
Σε αυτό το βιβλίο, η Tracy Chevalier επιχειρεί να διεισδύσει μέσα στην πραγματική ιστορία που ενέπνευσε τον ζωγράφο Vermeer να δημιουργήσει τον γνωστό και αδιαμφισβήτητα σπουδαίο πίνακα «Το Κορίτσι με το Σκουλαρίκι».
Η Χριτ, μια έφηβη Ολλανδέζα, προσλαμβάνεται ως υπηρέτρια στο σπίτι του ζωγράφου Johannes Vermeer. Η ήρεμη και οξυδερκής συμπεριφορά της προσελκύει την προσοχή του ζωγράφου, ο οποίος νιώθει πως για πρώτη φορά βρίσκει ένα άτομο με παρόμοιο τρόπο σκέψης. Έτσι, την παρασύρει σταδιακά στον κόσμο των έργων του – τις ακίνητες, ηχηρές εικόνες μοναχικών γυναικών σε οικιακά περιβάλλοντα.
Το εργαστήριο του ζωγράφου είναι ο ιερός τόπος όπου σκέφτεται, ονειρεύεται, εμπνέεται, δημιουργεί και τελικά μπορεί να αποκαλύπτει τις πραγματικές πτυχές του εαυτού του. Όσο ξεδιπλώνεται η αφήγηση, ο αναγνώστης δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν το εργαστήριο ανήκει ακόμη στον Vermeer ή στη νεαρή ακόλουθό του, που αφήνει το στίγμα της εκεί.
Σε αντίθεση με τη δουλειά της στο εργαστήριο του δασκάλου της, η Χριτ πρέπει να βρει μια θέση για τον εαυτό της σε ένα χαοτικό νοικοκυριό, που διοικείται από την ασταθή σύζυγο του καλλιτέχνη, την επιτήδεια πεθερά του και την άγρια, πιστή υπηρέτριά τους.
Ιδιαίτερα απολαυστικές είναι οι σελίδες στις οποίες τα δύο καλλιτεχνικά μυαλά μοιράζονται το όραμά τους για το επικείμενο έργο τέχνης. Στη μόνη ευκαιρία ίσως να καταπιαστεί με τον καλλιτεχνικό κόσμο, ούσα γυναίκα του 17ου αιώνα, η Χριτ αδράχνει δειλά δειλά τη δυνατότητα, λειτουργώντας ως μοντέλο και δημιουργός μαζί.
«Ο Ζωγράφος με το Νυστέρι» | Ollivier Pourriol | Μτφρ. Βάλια Νούσια | Εκδόσεις Κέδρος
«Η ζωγραφική απαιτεί το κουράγιο ενός πολεμιστή, χωρίς την ευκολία ενός αναγνωρίσιμου εχθρού ενάντια στον οποίο επιτιθέμεθα».
«Ο Ζωγράφος με το Νυστέρι» είναι από τα βιβλία που στηρίζονται στους δυνατούς χαρακτήρες, ώστε να κεντρίσει την προσοχή του αναγνώστη σε μια ιδιαίτερα αινιγματική, έξυπνη, συγκινητική ιστορία. Δύο άκρως αντίθετα και αντικρουόμενα μυαλά, ένας ζωγράφος και ένας γιατρός, θα αναγκαστούν να συγκρουστούν μεταξύ τους σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου. Ο ηλικιωμένος ζωγράφος, που νοσηλεύεται εκεί, αποδεικνύεται ένας ενδιαφέρων ασθενής για τον νεαρό, ταραχώδη και μεθοδικό γιατρό.
Λειτουργώντας περισσότερο ως φιλόσοφος παρά ως ασθενής, κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του θα αποκαλύψει τα πάντα σχετικά με το όραμά του για τον κόσμο, τη θέση του για την τέχνη της ζωγραφικής, το έργο του. Θα θυμηθεί τις σπουδαίες γυναίκες που συνάντησε και τη μία που τον πρόδωσε. Θα προσπαθήσει να προσδιορίσει την παραστατική ζωγραφική που έκανε πάντα, ένα παιδικό τραύμα, την επίδραση της πατρικής φιγούρας πάνω του… Ο γιατρός θα αναγκαστεί να βγάλει την ποδιά της εξουσίας του και να αφεθεί στη θεραπευτική λειτουργία της ζωγραφικής, ανακαλύπτοντας τη στενή σχέση της ζωγραφικής με τη χειρουργική.
«Ο Ζωγράφος με το Νυστέρι» φλερτάρει με την κατηγορία των φιλοσοφικών δοκιμίων, αλλά η αφηγηματική τεχνική και το καλλιτεχνικό λεξιλόγιό του το κρατούν στη σφαίρα της λογοτεχνίας. Διδακτικής λογοτεχνίας, αλλά λογοτεχνίας παρ’ όλα αυτά. Ένα γλυκό βιβλίο, μια ωδή στην απόλαυση του τώρα και την προσμονή του άγνωστου μετά.
«Το Άγνωστο Αριστούργημα» | Honoré de Balzac | Μτφρ. Δημήτρης Δημητριάδης | Εκδόσεις Άγρα
«Η αποστολή της τέχνης δεν είναι ν’ αντιγράφει τη φύση, αλλά να την εκφράζει».
Το διήγημα αυτό καταπιάνεται με τη θεωρία της τέχνης σε μόλις 120 σελίδες. Σχεδόν δύο αιώνες μετά την πρώτη δημοσίευσή του το 1831, «Το Άγνωστο Αριστούργημα» εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα επίκαιρο με τα ερωτήματά του περί τέχνης. Ο ευφυής πρωταγωνιστής του, Frenhofer, ασχολείται με την ουσία της τέχνης, με την πάλη ανάμεσα στην ποιητική πρόθεση και το αισθητικό αποτέλεσμα, καθώς και τη μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού σχέση. Ο Balzac εγκαινίασε, επίσης, μια συζήτηση για την ανταγωνιστική σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και εικαστικών τεχνών.
Η απήχηση του άγνωστου αριστουργήματος ήταν μεγάλη και σε καταξιωμένους ζωγράφους του 20ού αιώνα, όπως ο Paul Cezanne. Όταν διάβασε το βιβλίο, λέγεται ότι η αντίδρασή του ήταν σπαρακτική, καθώς ταυτίστηκε πλήρως με τις ανεκπλήρωτες καλλιτεχνικές φιλοδοξίες του πρωταγωνιστή. Θεωρούσε τον εαυτό του την ενσάρκωση του τραγικού ήρωα. Παρόλο που ο Balzac είχε διαμορφώσει το πρότυπο του χαρακτήρα του σκεπτόμενος τον Delacroix, ο Cezanne πρόβαλε μέσα του ως κοινό στοιχείο μεταξύ εκείνου και του Frenhofer το ότι ήθελαν να χρησιμοποιήσουν το χρώμα ως πρωταρχικό μέσο για να εκφράσουν την πραγματικότητα γύρω τους.
Η ζωή και η τέχνη ενώνονται στο βιβλίο του Balzac, ως κίνητρο και ως επίτευξη το ένα του άλλου. Οι θεωρίες του Frenhofer για την τέχνη απορρέουν από την αντίληψή του για τη σημασία της ζωής του ως ζωγράφου, ενώ οι πίνακες που δημιουργεί φιλοδοξούν να αποτελέσουν την ενσάρκωση των αισθητικών του ανησυχιών.
Μια ματιά στην ψυχοσύνθεση του καλλιτέχνη, την πάλη του με τον εσωτερικό του κόσμο προκειμένου να εκφράσει τον εξωτερικό.
«Rembrandt» | Sophie Collins | Εκδόσεις Guild of Master Craftsman Publications (σειρά Biographic)
«Ο Ρέμπραντ μπαίνει τόσο βαθιά στο μυστηριώδες, που λέει πράγματα για τα οποία δεν υπάρχουν λέξεις σε καμία γλώσσα».
Η βιογραφία του ζωγράφου Rembrandt αποδομένη με έναν πρωτότυπο τρόπο. Ένα ευχάριστο ανάγνωσμα που συνοδεύεται από περίτεχνα εικονογραφημένες σελίδες. Επικεντρώνεται στη ζωή, στο έργο και στην κληρονομιά του πασίγνωστου καλλιτέχνη δίχως να πλατειάζει με λέξεις, αλλά με εικόνες. Για όσους νομίζουν ότι οι βιογραφίες καλλιτεχνών είναι βαρετές και γεμάτες πυκνογραμμένες πληροφορίες για τη ζωή τους, αυτό το βιβλίο έρχεται να ρίξει φως στις λιγότερο γνωστές και πιο ενδιαφέρουσες πλευρές της ζωής του καλλιτέχνη.
Καθοριστικά γεγονότα, ημερομηνίες, σκέψεις, συνήθειες και επιτεύγματα του Rembrandt μεταφέρονται σε ζωντανά στιγμιότυπα μέσω infographics. Οι χρονογραμμές σκιαγραφούν τη ζωή του, ενώ παράλληλα την εντάσσουν στο πλαίσιο και στον πολιτισμό της εποχής του. Το βιβλίο θα μπορούσε να διαβαστεί από την αρχή μέχρι το τέλος, όμως είναι πιθανό ο αναγνώστης να επιλέξει τυχαία σελίδες, ακολουθώντας τη δική του διαδρομή στην αφηγηματική ροή, κάνοντας παύσεις για να μάθει περισσότερα για το θέμα.
«Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε» | Haruki Murakami | Μτφρ. Βασίλης Κιμούλης | Εκδόσεις Ψυχογιός
«Εσύ έχεις τη δύναμη να εύχεσαι για αυτά που δεν μπορείς να έχεις. Ενώ, εγώ εύχομαι μόνο γι’ αυτά τα πράγματα που μπορώ να αποκτήσω».
Η αλήθεια είναι πως τα βιβλία του Murakami δεν έχουν μόνο μια κεντρική θεματική. Ο συγγραφέας κατασκευάζει τους πιο παράξενους κόσμους, γεμάτους πνεύματα, αλληγορίες, ιδέες και σύμβολα, απλώνοντας τους ιστούς του σε κόσμους πέρα από κάθε φαντασία. Όντας χαρακτηρισμένο ως σύγχρονη ιαπωνική εκδοχή του «Μεγάλου Γκάτσμπι», ο Murakami δημιουργεί για ακόμη μια φορά την τέλεια αλληγορική υπόθεση. Ο ανώνυμος πρωταγωνιστής του αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία του: πρόσφατα διαζευγμένος, 36 ετών, ζωγράφος πορτρέτων, ζει μόνος σ’ ένα σπίτι στην κορυφή ενός βουνού και για γείτονα έχει έναν πλούσιο μεσήλικα Ιάπωνα, τον μυστηριώδη Μενσίκι.
Ο ζωγράφος περνάει τις μέρες του χωρίς να διαταράσσει την ήρεμη ρουτίνα της καθημερινότητας. Φτιάχνει ατελείωτα φλιτζάνια τσάι, κοιτάζει τους μη ολοκληρωμένους καμβάδες του και αναλογίζεται πότε η γυναίκα του άρχισε να τον απατά. Μέσα σ’ όλα αυτά, προσπαθεί απεγνωσμένα να ανακαλύψει ξανά τη δημιουργική του ιδιοφυΐα και να διαμορφώσει το δικό του, μοναδικό καλλιτεχνικό στιλ.
Η καμπή της ιστορίας έρχεται όταν θα ανακαλύψει έναν παραστατικό πίνακα στη σοφίτα του, που θα ξεδιπλώσει το νήμα. Ο Μενσίκι θα του ζητήσει μια παράδοξη χάρη, στηριζόμενος στη φιλία που χτίζουν, ενώ ο Κομεντατόρε, η «ιδέα» που περιφέρεται στο σπίτι του, θα μπορούσε να είναι ένας εσωτερικός οδηγός, ένα είδος μεταφυσικού πλοηγού, που δημιουργήθηκε για να εκφράσει τον εσωτερικό μονόλογο του ζωγράφου.
Άκρως επιτηδευμένο στην τρέλα του, ιδιαίτερα κραυγαλέο και μακροσκελές, στο βιβλίο οι λέξεις ξεχειλίζουν από τις σελίδες σαν ασυνάρτητος χείμαρρος. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει μια φοβερή αφήγηση. Μια σπουδαία ιστορία.
***
Πολλά από τα λογοτεχνικά βιβλία που έχω διαβάσει με κεντρικό θεματικό πυρήνα την τέχνη πέφτουν στην παγίδα είτε της προσπάθειας να αποκτήσουν ακαδημαϊκό χαρακτήρα είτε ξεχνούν κάπου στη μέση πως μιλούν για έναν ζωγράφο, ένα ρεύμα, μια καλλιτεχνική περίοδο, και το στοιχείο της τέχνης συναντάται ολοένα και λιγότερο προς το τέλος. Αυτή η πεντάδα βιβλίων, ωστόσο, βρίσκει την τέλεια φόρμουλα ώστε να αναδείξει τον θεματικό πυρήνα της τέχνης με απόλυτη αφοσίωση, ισορροπώντας τα υπόλοιπα ουσιώδη στοιχεία της λογοτεχνικής αφήγησης. Έτσι, αναδεικνύοντας αυτό τον καλλιτεχνικό κόσμο, προσφέρει στον αναγνώστη μια αναζωογονητική ματιά της ίδιας της ζωής.
Δείτε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ένα Νέο Εκδοτικό Φαινόμενο από τις Εκδόσεις Ίκαρος
Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2021
Εκδόσεις Key Books: Για τα πώς και τα γιατί του εαυτού και της συνύπαρξης
