Ήδη από τον παράξενο τίτλο «Η Λέξη Πρόοδος στο Στόμα της Μητέρας μου Ηχούσε Πολύ Φάλτσα» αρχίζεις να «ψάχνεσαι» για το τι πρόκειται να δεις στο θέατρο «Μπέλλος» στην Πλάκα. Το έργο του Ρουμάνου Matei Vizniec είναι ένα αντιπολεμικό μανιφέστο που ακουμπάει, όπως κάθε πόλεμος, νεκρούς και ζωντανούς.
Ο πόλεμος είναι πάντα επίκαιρος. Με αφορμή την αιματηρή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο συγγραφέας καταπιάνεται με το ξερίζωμα από τις εστίες, με την εκμετάλλευση ακόμα και των λειψάνων, με το δράμα των λαών που δεν έχουν την ευχέρεια να κλάψουν τους νεκρούς τους, αγαπημένο θέμα άλλωστε και των αρχαίων πολιτισμών.
Στο «Η Λέξη Πρόοδος…», ο Βίγκαν και η Γιάσμινσκα επαναπατρίζονται στο χωριό τους μετά τη λήξη του Εμφυλίου προσπαθώντας να βρουν τη σορό του Βίμπκο, του χαμένου τους γιου, που ήταν στρατιώτης στο μέτωπο. Η τοπική κοινωνία τους αντιμετωπίζει με καχυποψία αναζητώντας τρόπους να εκμεταλλευτεί οικονομικά το πένθος τους.
Ο γείτονας και η γειτόνισσα εμφανίζονται ως καρικατούρες, ανελέητοι, καιροσκόποι, εμφανώς αντιπαθείς. Ο Βίμπκο προσπαθεί να «συνομιλήσει» με τους γονείς του, φέρνει μέσα σε άδεια ρούχα τα νεκρά φιλαράκια του από το δάσος που είναι θαμμένοι. Το χώμα του δάσους, ένα παλίμψηστο νεκρών όλων των εθνικοτήτων και όλων των πολέμων που διαδραματίστηκαν στην ιστορία του τόπου.
Στη σκηνή θα εμφανιστεί και η Ίντα, η αδερφή του Βίμπκο, pole dancer και πόρνη, που «εργάζεται κάπου στην Ιταλία» (αυτό γνωρίζουν οι δικοί της) και αποτελεί τη μοναδική πηγή εσόδων της οικογένειας. Η Ίντα εξευτελίζεται από πελάτες, συναδέλφους, μαστροπούς και τσατσάδες. Η ζωή της, άλλωστε, κοστίζει κάπου μεταξύ 200-300 κούτες τσιγάρα.
Μια παρένθεση εδώ. Το θέμα δεν είναι να σας πω μόνο τι θα δείτε και αν οι ηθοποιοί είναι καλοί στην ερμηνεία τους. Συνεχίζω να θεωρώ τη θεατρική διαδικασία κάτι «μαγικό» σε έναν απομαγεμένο κόσμο. Στο έργο, ο πρωταγωνιστής υποδύεται τον νεκρό. Ξέρουμε καλά ότι στην πραγματικότητα δεν είναι νεκρός, όπως και οι ηθοποιοί, εν προκειμένω οι γονείς του επί σκηνής. Ως θεατές, κάνουμε στην άκρη το λογικό και μπαίνουμε, καθένας με τη συναισθηματική του σκευή, σε μια συνθήκη που ούτε η ανάγνωση βιβλίων ούτε ο κινηματογράφος καταφέρνουν να μας βάλουν, ίσως γιατί δεν είναι κάτι που συμβαίνει εκείνη την ώρα μπροστά μας. Στο συγκεκριμένο έργο η συνθήκη αυτή είναι επιτυχημένη!
Την ώρα, λοιπόν, που παρακολουθείς νεκρούς και ζωντανούς, το μυαλό σου κάνει τα παιχνίδια του, τους συνειρμούς του. Αλλιώς θα δεις το έργο αν έχεις πάει στρατό, αν σε έχουν πει «πουτάνα», αν έχεις παιδί ή το έχεις χάσει, αν έχεις δουλέψει σε σκληρές δουλειές. Τη μαγική, ψυχοθεραπευτική διαδικασία του θεάτρου, γενικά, δεν τη συναντάμε εύκολα αλλού.
Η ομάδα «The Young Quill» καταπιάνεται με το «Η Λέξη Πρόοδος στο Στόμα της Μητέρας μου Ηχούσε Πολύ Φάλτσα» 20 χρόνια αφότου γράφτηκε, επικαιροποιεί το ερώτημα και αναρωτιέται τι είναι η «πρόοδος». Μια γειτονιά «ξένη»; Ένας δορυφόρος που μπορεί να εντοπίζει πτώματα; Το να μαίνεται ο πόλεμος και να γίνονται οι γυναίκες και τα λείψανα των νεκρών εμπόρευμα;
«Και για πες, παίζουν καλά;», «Θα σ’ τα πω αλφαβητικά»! Ο Αλέξανδρος Βάρθης σε πέντε ρόλους, αν δεν κάνω λάθος, ήταν καθηλωτικός. Οι αλλαγές στη φωνή, στις κινήσεις, άλλοτε αυστηρές, άλλοτε κωμικές και νευρωτικές, ήταν ένα μικρό σεμινάριο πολλαπλών ρόλων σε 100 λεπτά έργου. Ο Τάσος Λέκκας ως νεκρός γιος μου θύμισε έντονα το παίξιμο του Adrien Brody στον «Πιανίστα» του Polanski. Είχε την ηρεμία του νεκρού, τον σωστό τόνο του ανθρώπου που πια δεν πονάει, δεν φοβάται και το μόνο που ζητάει είναι να του μιλήσουν οι ζωντανοί, ενώ η εμφάνισή του στον μικρό ρόλο της «Καρολίνας» ήταν πολύ δουλεμένη.
Η Μάνια Παπαδημητρίου δεν με εξέπληξε τόσο ως μάνα, όπου ήταν μέσα στον ρόλο, ολοφάνερα «τρελή» από το χαμό που βίωνε, όσο ως «τσατσά» με τρομερή κίνηση και μπρίο. Ο Δημήτρης Πετρόπουλος, παραδομένος στο να ψάχνει ένα δάσος, λιγομίλητος, έρμαιο στα χέρια των άλλων για ένα λείψανο και μια φυσαρμόνικα, με συγκίνησε, όπως όταν ο Θανάσης Βέγγος έπαιζε δραματικούς ρόλους. Οι δυο τους, ως ζευγάρι, δούλεψαν όμορφα, έχουν άλλωστε μεγάλη εμπειρία. Τέλος, η Ελίζα Σκολίδη έπρεπε να συνδυάσει τις χορευτικές κινήσεις μιας pole dancer, και το έκανε σαγηνευτικά, με τα λίγα λόγια ενός κοριτσιού που έχει γίνει… εμπόρευμα. «Απασφάλισε» λεκτικά και ερμηνευτικά, στον ρόλο της γειτόνισσας, βομβαρδίζοντας τον «δυστυχή» Βίγκαν που έψαχνε τον γιο του.
Βρήκα πανέξυπνες τις σκηνογραφικές ιδέες, το κομμένο τραπέζι, με το τρίτο πιάτο του απόντα που σπάει, τα ιπτάμενα κενά σακάκια των νεκρών στρατιωτών, αλλά και τη διαχωριστική γραμμή που είχε πολλαπλή χρήση. Τρομερή επίσης η κινησιολογία/χορογραφία των Παπαδημητρίου και Βαρθή στη σκηνή στο πορνείο. Ακόμα, η εναρκτήρια σκηνή με τις διπλές μάσκες, τα κοστούμια και τα διπλά παπούτσια προκάλεσε μια «mindfuck» κατάσταση, ενώ και η τελευταία σκηνή με τα χρήματα να ρέουν αντί του νερού τα είπε όλα.
Τέλος, να πω ότι ο Matei Vizniec γεννήθηκε το 1956 στη Ρουμανία και έζησε όλη την παράνοια του καθεστώτος Τσαουσέσκου μέχρι να φύγει, το 1987, για τη Γαλλία. Οι Ανατολικοί της Ευρώπης… ξέρουν. Έχουν δει πράγματα, έχουν δει πόλεμο και φτώχεια, πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε στην Ευρώπη. Καλό είναι να τους ακούμε και να τους βλέπουμε, μήπως αποτρέψουμε την επόμενη φρίκη!
Το έργο αξίζει! Σκηνοθετικά ρέει μια χαρά, έχει εξάρσεις αλλά όχι παύσεις. Ένα σκοτεινό έργο θέλει μια σκοτεινή προσέγγιση για να βγάλει στην επιφάνεια τα άγρια ένστικτα του ανθρώπου. Το συναίσθημα είναι εκεί χωρίς να γίνεται μελούρα, ενώ οι ηθοποιοί υποστηρίζουν άψογα όσα –πραγματικά ωραία– είχε στο μυαλό της η σκηνοθέτις Αικατερίνη Παπαγεωργίου, κάνοντας τη βόλτα μέχρι το «Μπέλλος» να είναι ψυχωφέλιμη! Τι να είναι τελικά η λέξη πρόοδος αν όχι ένα έργο που σε κάνει να σκεφτείς;
Συντελεστές
Κείμενο: Matei Vizniec | Μετάφραση: Έρση Βασιλικιώτη | Σκηνοθεσία: Αικατερίνη Παπαγεωργίου | Σκηνικά: Μυρτώ Σταμπούλου | Κοστούμια: Ειρήνη Γεωργακίλα | Πρωτότυπη μουσική: Μαρίνα Χρονοπούλου | Χορογραφίες: Χρυσηίς Λιατζιβίρη | Χορογραφία pole dancing: Μέλλω Διανελλάκη | Σχεδιασμός φωτισμού: Κωστής Μουσικός | Βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξάνδρα Μαρτίνη | Βοηθός ενδυματολόγου: Ίρις Μυρσίνη Σιδέρη | Ραφή κοστουμιών: Francesco Infante | Ειδικές κατασκευές ενδυματολογικού/Κατασκευές μασκών: Κωνσταντίνος Χαλδαίος | Ειδική κατασκευή παπουτσιών: D. Andrioti Shoes | Περούκες: Θωμάς Γαλαζούλας | Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή | Γραφιστική επεξεργασία: Indigo Creative | Επικοινωνία: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου | Art Ensemble | Διεύθυνση παραγωγής: Φάνης Μιλλεούνης
Ερμηνεύουν: Αλέξανδρος Βάρθης, Τάσος Λέκκας, Μάνια Παπαδημητρίου, Δημήτρης Πετρόπουλος, Ελίζα Σκολίδη
Πληροφορίες
Τρίτη-Πέμπτη-Παρασκευή-Σάββατο στις 21:00 και εκτάκτως Κυριακή 7 Ιανουαρίου στις 18:00 | Θέατρο Μπέλλος: Κέκροπος 1, Πλάκα, τηλ. 210 3229889
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Ελέφας»: Όταν η Μνήμη Εκδικείται
Είδαμε το «Μιστέρο Μπούφο» στο Άβατον | Βαθύ και Ανθρώπινο Θέατρο
