Από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο του 2022, οι έντονες βροχοπτώσεις στο Πακιστάν προκάλεσαν πλημμύρες και κατολισθήσεις με ρυθμό σχεδόν δεκαπλάσιο σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο των τελευταίων 30 ετών. Οι πλημμύρες έπληξαν σχεδόν 33 εκατομμύρια ανθρώπους, κατέστρεψαν 4,4 εκατομμύρια στρέμματα γεωργικής γης και σκότωσαν 800.000 ζώα.
Ως αποτέλεσμα, η άνοδος των τιμών των τροφίμων επιδείνωσε την υποσιτιστική κρίση στη χώρα. Ο αριθμός των ανθρώπων που βιώνουν έντονη πείνα έχει υπερδιπλασιαστεί μετά τις πλημμύρες: σήμερα, 14,6 εκατομμύρια Πακιστανοί είναι αντιμέτωποι με την πείνα.
Αυτή είναι η πραγματικότητα για εκατομμύρια κλιματικούς πρόσφυγες, ανθρώπους που εγκαταλείπουν το σπίτι τους και τον τόπο τους επειδή βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης. Για εκείνους που η κλιματική αλλαγή συμβαίνει τώρα.
Και ενώ οι εκτοπισμένοι λόγω της κλιματικής κρίσης μετριούνται ήδη σε εκατομμύρια, ο όρος «κλιματικοί πρόσφυγες ή κλιματικοί/περιβαλλοντικοί μετανάστες» δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως τι ακριβώς ορίζει.
Πρόσφυγες που δεν είναι… Πρόσφυγες;
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, κατά μέσο όρο 21,5 εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίζονταν βίαια κάθε χρόνο λόγω καιρικών φαινομένων –πλημμύρες, καταιγίδες, πυρκαγιές και ακραίες θερμοκρασίες– το διάστημα 2008-2016. Η κλιματική μετανάστευση αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες, με τις προβλέψεις του Institute for Economics and Peace (IEP) να προβλέπει ότι μέχρι το 2050 θα μπορούσαν να εκτοπιστούν παγκοσμίως μέχρι 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών.
Και ενώ οι εκτοπισμένοι λόγω της κλιματικής κρίσης μετριούνται ήδη σε εκατομμύρια, ο όρος «κλιματικοί πρόσφυγες ή κλιματικοί/περιβαλλοντικοί μετανάστες»–, τον οποίο πρώτη φορά χρησιμοποίησε το 1985 ο εμπειρογνώμονας του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών Essam El-Hinnawi– δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως τι ακριβώς ορίζει.
Για παράδειγμα, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί εκτοπίζονται χιλιάδες κόσμου από ένα ορατό, βίαιο φαινόμενο, όπως αυτό στο Πακιστάν που αναφέρεται στην αρχή του κειμένου. Αλλά, το φαινόμενο που επιφέρει τον εκτοπισμό δεν είναι πάντα άμεσα ορατό.
Οι κίνδυνοι από την κλιματική κρίση είναι αλληλένδετοι και προκαλούν φαινόμενα ντόμινο. Όταν οι θερμοκρασίες αυξάνονται σε μια χώρα, για παράδειγμα, αυτό μπορεί να μειώσει τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού. Να εντείνει την εξάπλωση των ασθενειών, να αυξήσει την πιθανότητα ξηρασίας που οδηγεί στην καταστροφή των καλλιεργειών, γεγονός που θα μειώσει τα εισοδήματα και τις προμήθειες τροφίμων.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι η Συρία, όπου εξαιτίας της ερημοποίησης της πρώην εύφορης γεωργικής γης κατά το διάστημα 2006-2010 οι καλλιέργειες έπεσαν κατακόρυφα, το 85% των ζώων της χώρας πέθανε και 800.000 άνθρωποι έχασαν το εισόδημά τους. Οι τιμές των τροφίμων τότε εκτοξεύθηκαν στα ύψη και 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι αναγκάστηκαν να μετακομίσουν στην πόλη για να βρουν δουλειά. Όσοι έμειναν πίσω, αντιμέτωποι με τη φτώχεια, έγιναν ένας εύκολος στόχος για στρατολόγηση από το Ισλαμικό Κράτος.
Αυτός δεν είναι ο μοναδικός λόγος, βέβαια, που οδήγησε στον πόλεμο τη χώρα. Αλλά τα κοινωνικά ζητήματα που προκλήθηκαν από την κλιματική αλλαγή επιδείνωσαν τις υπάρχουσες εντάσεις και η σύγκρουση πυροδότησε μια από τις μεγαλύτερες προσφυγικές κρίσεις στον κόσμο εδώ και δεκαετίες, με περίπου 6,6 εκατομμύρια Σύρους (περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού) να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα τους.
Άλλωστε, σύμφωνα με την έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Global Trends in Forced Displacement 2020, το 95% των εκτοπίσεων εξαιτίας συγκρούσεων το 2020 σημειώθηκαν σε χώρες ευάλωτες ή εξαιρετικά ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή.
Σίγουρα αφήνει μια χαραμάδα αισιοδοξίας το γεγονός ότι, διεθνώς, οι κυβερνήσεις αρχίζουν να αναγνωρίζουν την κλιματική μετανάστευση ως επείγον ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Τον Νοέμβριο του 2021 δημοσιεύτηκε έκθεση του Λευκού Οίκου στην οποία η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγνωρίζει επίσημα τη σύνδεση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της μετανάστευσης, η οποία μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη διεθνή ασφάλεια, στην αστάθεια, στις συγκρούσεις και στη γεωπολιτική. Και ζήτησε την ανάπτυξη στρατηγικών που θα επιτρέψουν την ανθρώπινη, ασφαλή και διαχείριση των κλιματικών μεταναστευτικών ροών. Εν τω μεταξύ, η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες είχε ήδη δημοσιεύσει νομικές οδηγίες τον Οκτώβριο του 2020 που αφορούσαν την προσφορά προστασίας σε άτομα που έχουν εκτοπιστεί από τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Οι πρόσφυγες της κλιματικής αλλαγής δεν έχουν πρόσβαση στο ίδιο καθεστώς προστασίας στο οποίο έχουν πρόσβαση άλλοι πρόσφυγες, όπως εκείνοι που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους λόγω πολέμου.
Η Κλιματική Αλλαγή Είναι Απειλή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα
Όμως, αν η αναγνώριση των ανθρώπων που εκτοπίζονται από τη χώρα τους εξαιτίας της κλιματικής κρίσης είναι το ένα μεγάλο πρόβλημα, ένα άλλο πρόβλημα, εξίσου μεγάλο και αλληλένδετο με αυτό, είναι το καθεστώς προστασίας για τους εκτοπισμένους.
Οι πρόσφυγες της κλιματικής αλλαγής δεν έχουν πρόσβαση στο ίδιο καθεστώς προστασίας στο οποίο έχουν πρόσβαση άλλοι πρόσφυγες, όπως εκείνοι που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους λόγω πολέμου.
Οι κυβερνήσεις και οι νομικοί φορείς θα πρέπει, δηλαδή, να επαναπροσδιορίσουν τις συνθήκες που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή ως «απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα» και να αναγνωρίσουν τη «θανάσιμη απειλή» που αντιμετωπίζουν οι κλιματικοί πρόσφυγες – ακόμα κι αν αυτή η απειλή δεν είναι πάντα τόσο άμεση όσο οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες που φεύγουν από τον πόλεμο.
Τον Μάρτιο του 2018, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ είχε χαρακτηρίσει τους κλιματικούς πρόσφυγες «τα λησμονημένα θύματα του κόσμου». Η απειλή, όμως, είναι ορατή εδώ και χρόνια. Οι συνέπειες επίσης. Κάποτε θα πρέπει να γίνουν ορατοί και οι άνθρωποι.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Νερό | Το Πολυτιμότερο Αγαθό σε Κίνδυνο
Έκθεση του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή: Μια «Ωρολογιακή Βόμβα» η Γη
