Hιδέα του «Λεξικού» γεννήθηκε μαζί με το μηνιαίο newsletter της αθηΝΕΑς για την έμφυλη ισότητα, το Νο Man’s Land. Και εμπλουτίζεται με λέξεις που ανακύπτουν από τους προβληματισμούς μας στο «εργαστήρι» αυτό.
Η λέξη του Φεβρουαρίου είναι η «Ξανθιά».
Πάνδημος και ουράνια μαζί ήταν η αρχαία θεά που ξεπρόβαλλε ομορφοστεφανωμένη και παιχνιδοβλέφαρη, καθώς λένε οι ποιητές, από τον αφρό της θάλασσας.
Πάνδημος γιατί ο έρωτας είναι γήινος, ανθρώπινος, γονιμοποιός της ύλης. Και ουράνια, γιατί ο έρωτας είναι γονιμοποιός του υπερβατικού για να γεννιούνται οι υψηλές ιδέες και η ευγενής δράση.
Χρυσέη Ἀφροδίτη την είπε ο Όμηρος. Με ολόχρυσα μαλλιά την απεικόνισε ο Botticelli. Ένα αρχέτυπο η Αφροδίτη, η γυμνή αναδυομένη και για πάντα εδραιωμένη στο φαντασιακό σύμπαν του κόσμου μας σαν εκείνη που ταιριάζει στα μέτρα της χάρης και της σεξουαλικότητας, σαν εκείνη που γεννά και πολλαπλασιάζει.
Όμως τα πιο όμορφα χρυσαφένια μαλλιά σε όλο τον κόσμο τα είχε, λένε, η γυναίκα του Θωρ, θεά των Σκανδιναβών, η Σιφ. Έμοιαζαν σαν αγρός με ώριμα στάρια, έτοιμα για θερισμό, γεννήματα κι αυτά, απόδειξη της δύναμής της.
Στη Ρώμη, βέβαια, δεν ήταν οι θεές, ήταν οι εταίρες που ξεχώριζαν με τα ξανθά τους μαλλιά, όπως όριζε ο νόμος για τα κορίτσια εκείνα. Μα και οι Ρωμαίες που λογίζονταν αμέμπτου ηθικής δεν μπόρεσαν τελικά να αντισταθούν στις ξανθές αλογοουρές των κοριτσιών που έφερναν μαζί οι λεγεώνες τους από τη Γαλατία και ζητούσαν από τις σκλάβες αυτές να θυσιάσουν για χάρη τους ακόμα και τα μαλλιά τους.
Χρυσόσκονη, γύρη, κατσικίσιο λίπος, τέφρα οξιάς, σαφράν, καρποί, ασβέστης, θειικό οξύ… Άλλοτε αθώα και άλλοτε επικίνδυνα προσπαθούσαν να μοιάσουν οι θνητές με τις ξανθές θεές. Και όλο προσπαθούσαν να ανακαλύψουν το μεγάλο μυστικό που κάνει τα μαλλιά εύκολα κι ακίνδυνα να χρυσίζουν.
Δεν είχαν αρχίσει να ζωγραφίζουν τις ξανθές μαντόνες τους ο Tiziano και ο Jan van Eyck και ο κλήρος έκανε λόγο για μαλλιά-πειρασμό. Αλλά ακόμα και τότε, ο πειρασμός συνυπήρχε με την ομορφιά, την αγνότητα, την καλοσύνη και το υπερβατικό, γιατί ούτε οι άγγελοι ούτε οι άσπιλες ηρωίδες του ιπποτικού ρομαντισμού έπαψαν να απεικονίζονται με χρυσά μαλλιά.
Ο Chrétien de Troyes γέμισε τις ιπποτικές μυθιστορίες του με ξανθές, με τα κυματιστά τους μαλλιά και τα πρασινογάλαζα μάτια τους, όπως η Γκουίνεβιρ, και ήταν τότε που περιέγραφαν την ξανθιά Ιζόλδη ως την «πιο όμορφη γυναίκα από εδώ μέχρι την Ισπανική Μαρκία». Σύμβολα αγνότητας και εγκαρτέρησης, όχι όπως η Catherine-Rosalie Gerard Duthé, η διάσημη Γαλλίδα εταίρα, σύντροφος των βασιλιάδων και των αριστοκρατών, «η πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη χαζή ξανθιά» της ιστορίας.
Κι έτσι κυλούσαν τα χρόνια, με τα χρυσαφένια μαλλιά πότε απαγορευμένο καρπό και πότε καρπό της αγνότητας, της αρμονίας και της υπέρβασης, αλλά και της ελαφρότητας και της ανοησίας.
Μέχρι που ο «Ξανθός Πειρασμός» μας σύστησε τη θεότητα Jean Harlow, το κορίτσι blonde bombshell, με τα μαλλιά που κατέστρεφε λίγο λίγο κάθε εβδομάδα με νιφάδες σαπουνιού, χλωρίνη και αμμωνία. Η Monroe ήταν μόλις πέντε ετών, δεν είχε φανταστεί ακόμα πως κάποτε θα γινόταν η Λορελάι Λι στο «Οι Άντρες Προτιμούν τις Ξανθές» και πως θα τραγουδούσε «Diamonds are a Girl’s Best Friend» δείχνοντας πόσο διασκεδαστικές και ελαφρόμυαλες είναι οι ξανθές. Ούτε η Veronika Lake είχε λανσάρει ακόμα την peek-a-boo ξανθιά μπούκλα της που αντέγραφαν μετά μανίας τα κορίτσια της εποχής.
Γυναίκες πολύτιμα αγαθά, σύμβολα της επιτυχίας των αντρών, γυναίκες μεταξύ σεξουαλικής υποταγής και απελευθερωμένης έκφρασης. Γυναίκες που τολμούσαν και πλήρωναν κάποτε γι’ αυτή την τόλμη ακριβά.
Κι όταν οι βαφές Clairol έκαναν τις ξανθές μπούκλες οικιακή υπόθεση, με τις καμπάνιες της Shirley Polykoff που έμελλαν να καταγραφούν για πάντα στην ιστορία της διαφήμισης –«Είναι αλήθεια ότι οι ξανθές διασκεδάζουν περισσότερο;» ή «Αν έχω μόνο μια ζωή, άφησέ με να τη ζήσω ως ξανθιά!»–, το ξανθό έπαυε πια να είναι εικόνα, γινόταν τρόπος ζωής. Τρόπος να σκέφτεσαι και να ενεργείς, διαθλασμένη μέσα από πρίσματα που καλλιεργούσαν ματαιοδοξία και υπακοή, μέσα από βλέμματα που επιζητούσαν και κατακεραύνωναν ταυτόχρονα.
Η υλική πραγματικότητα διαμορφώνει τις ιδέες και οι ιδέες την υλική πραγματικότητα και σε αυτή τη σχέση αλληλεπίδρασης, σε μιαν άλλη περιοχή του πλανήτη μας, κάπως μακρινή από εκείνη που δημιουργούσε με χρυσόσκονη και πηλό τον μύθο της σεξοβόμβας, οι ξανθές γίνονταν σύμβολα της φυλετικής καθαρότητας και της πολιτισμικής υπεροχής. Γυναίκες παιδοποιητικές μηχανές, δυναμικές και ταυτόχρονα υποταγμένες στα «τρία Κ»: Kinder, Küche, Kirche (=Παιδιά, Κουζίνα και Εκκλησία). Οι γυναίκες-πρότυπα στο ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ.
Έτσι επέζησε, έτσι ζει και βασιλεύει μέχρι σήμερα ο μύθος της ξανθιάς, ως μια διαρκής υπενθύμιση, μια διαρκής διάκριση, μια ισοπεδωτική πολιτισμική εμμονή απέναντι στη μοναδική, πολυδιάστατη και πολύπλευρη φύση της.
Η ψυχρή ξανθιά, η ξανθιά βόμβα, η χαζή ξανθιά. Η μοιραία γυναίκα, η γυναίκα-πειρασμός, η ανόητη και ασήμαντη όμορφη. Γυναίκες με συγκεκριμένες προσδοκίες και ικανότητες. Γυναίκες που τάχθηκαν να φωτίσουν με τα μαλλιά τους τη θλίψη ενός κόσμου που επιβιώνει στο σκοτάδι της άγνοιας, της προκατάληψης, του φαρισαϊσμού, της παραγνωρισμένης ομορφιάς.
• Το Γλωσσάρι της Έμφυλης Ισότητας συνεχίζεται με περισσότερες λέξεις εδώ.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
10 Γυναίκες που Άλλαξαν… το 2023
Η Κακούργα Πεθερά Πρωταγωνιστεί, o Κακούργος Πεθερός Απουσιάζει
