Όταν ρωτήσαμε τον Μανώλη Νανούρη στο 17 γιατί σκέφτηκε να ανοίξει το βιβλιοπωλείο του, μας απάντησε πως τα μόνα που γνώριζε καλά και του δημιουργούσαν «μια ελάχιστη έστω ευχαρίστηση ήταν τα βιβλία και ο κινηματογράφος». Οπότε στο τσακ άνοιξε «βιβλιοπωλείο κι όχι… σινεμά».
Eίναι γεγονός ότι σε όσους αρέσουν τα βιβλία, αρέσουν και τα βιβλιοπωλεία. Ακόμα περισσότερο τα μικρά, εκείνα στα μέτρα του αναγνώστη που του αρέσει να ψάχνει, να ξεφυλλίζει, να ανακαλύπτει, αλλά όχι να χάνεται. Και, αν έχει όρεξη, να συζητά με τους ανθρώπους τους, να λέει ένα αστείο, μια παρατήρηση, μια ιστορία, μια ανάμνηση, ένα μυστικό, να χαρίζει ακόμα και ένα φτερό παγονιού… Εντάξει, να συζητά και για βιβλία, φυσικά.
Τα βιβλία, έτσι κι αλλιώς, είναι πάντα οι αφορμές που μας κάνουν να στεκόμαστε απέναντι – στον εαυτό μας και στους άλλους. Ή, όπως λέει ο Μανώλης, «είτε διαβάζεις φιλοσοφικά δοκίμια είτε κάτι πολύ πιο εύπεπτο, νομίζω, τη θέση σου μες στον κόσμο διαπραγματεύεσαι».
Φέτος συμμετείχες, εκπροσωπώντας την Ελλάδα, στο 10ο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποίησης Σλαμ στην Αμβέρσα. Περνώντας λίγο ο καιρός, ποιο είναι το αποτύπωμα μέσα σου από αυτή την εμπειρία. Και τι είναι αυτό που πιστεύεις ότι θα θυμάσαι για πάντα από αυτή;
Για πάντα δεν ξέρω, αλλά για πολύ καιρό θα θυμάμαι σίγουρα την κουβέντα με τον Αλεξάντερ για τον Kusturica και την Αντιγόνη του Σοφοκλή μες στα χιόνια, τη live performance του Αμπίσο στο μικρό θεατράκι, τα τσιγάρα έξω από το hostel με τη Βερονί και τον Ντένις, το κλείσιμο στο ασανσέρ, το νευρικό γέλιο πριν από τον ύπνο, και την αγκαλιά του Μάκη μόλις είπα το ποίημα, τον χορό με τη Μάμα Φιέρα και την Τάνια, τη στήριξη της Μισέλ, του Ντινίδη και της Μαρίας που ήρθαν από την Ελλάδα για να με δουν, το μήνυμα της μάνας μου, την ποιητική συλλογή που μου χάρισε ο Ίγκορ, την αλληλοενθάρρυνση ανάμεσα στους ποιητές λίγο πριν ξεκινήσει ο διαγωνισμός, το ποίημα, την ερμηνεία και το νεύμα του Μιθάγκο πριν ανέβω στη σκηνή, την απελευθέρωση που ένιωσα όταν τελικά ανέβηκα, και τα λόγια που άκουσα μετά, το χέρι της Ρόμπιν να κρατάει το χέρι μου. Μπα, κανένα αποτύπωμα δεν μου ’χει αφήσει.
Σε τι διαφέρει η σλαμ από τη γραπτή ποίηση; Μύησέ μας στα βασικά…
Η δομικότερη διαφορά είναι ότι ένα ποίημα σλαμ το γράφεις για να το πεις, όχι για να διαβαστεί. Επομένως αυτό επηρεάζει και το ύφος της γραφής σου. Δηλαδή, υπάρχει έντονη προφορικότητα ώστε το κείμενο να είναι πιο άμεσο και να μπορέσει ο θεατής να παρακολουθήσει την αφήγησή σου. Είναι μεγαλύτερης έκτασης απ’ ό,τι ένα μέσο ποίημα. Και το πιο σημαντικό για μένα είναι ότι αποτελεί προϊόν συνεργασίας ανάμεσα στον ποιητή και το κοινό, κάθε φορά που το λες αναδημιουργείται μέσα από την ενέργεια και τις αντιδράσεις όσων είναι εκεί και σ’ ακούνε.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα να ανοίξεις τη Σελίδα 17, το βιβλιοπωλείο σου, πώς τοποθετούσες τη «ζωή» σου μέσα σε αυτό, τι θα ήθελες να δημιουργήσεις με αυτό;
Θα μιλήσω ανοιχτά. Πριν από τρία χρόνια είχα κατάθλιψη κι έπρεπε να κάνω κάτι δραστικό για ν’ αλλάξει η καθημερινότητά μου. Τα μόνα που γνώριζα καλά και μου δημιουργούσαν μια ελάχιστη έστω ευχαρίστηση ήταν τα βιβλία και ο κινηματογράφος. Οπότε στο τσακ άνοιξα βιβλιοπωλείο κι όχι… σινεμά! [γέλια]
Κάθε όραμα είναι ρευστό, αλλά η ραχοκοκκαλιά του δικού μου είναι η δημιουργία μιας κοινότητας από συγγραφείς και αναγνώστες που θα ανταλλάσσουν ιδέες, χωρίς να αποκλείει καμία και κανέναν. Ένα δίκτυο δρώντων, μια συλλογικότητα.
Σημαίνει κάτι ο αριθμός 17;
Είχα γνωρίσει μια κοπέλα ένα καλοκαίρι στη Νάξο με την οποία συνδεθήκαμε αρκετά. Ε, τον πρώτο καιρό, επειδή είχα μόλις τελειώσει μια διπλωματική στο Πάντειο σχετικά με τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα λογοτεχνικά κείμενα και στους αναγνώστες τους, μου ’χε κολλήσει να κάνω διαρκώς αναφορές σε βιβλία. Κάποια στιγμή λοιπόν με ρώτησε εκείνη: «Καλά, τα ’χεις διαβάσει όλα αυτά τα βιβλία που αναφέρεις»; «Όχι, της λέω, απλώς τα ανοίγω πάντα στη σελίδα 71 κι απομνημονεύω το πιο πιασάρικο απόσπασμα» [γέλια].
Εν τω μεταξύ, όταν πήγα για να δω το φυσικό κατάστημα για πρώτη φορά, πρόσεξα ότι ήταν στην οδό Παναγή Κυριακού 17, ε, οπότε λέω «και τι πειράζει να αλλάξω σειρά στα ψηφία για να ’χει και μια δεύτερη σημασία»; Κάπως έτσι γεννήθηκε.
«Κάθε όραμα είναι ρευστό, αλλά η ραχοκοκκαλιά του δικού μου είναι η δημιουργία μιας κοινότητας από συγγραφείς και αναγνώστες που θα ανταλλάσσουν ιδέες, χωρίς να αποκλείει καμία και κανέναν. Ένα δίκτυο δρώντων, μια συλλογικότητα».
Αλήθεια, ποιες είναι οι δυσκολίες αλλά και ποια τα πλεονεκτήματα της λειτουργίας ενός «μικρού» βιβλιοπωλείου;
Η δυσκολία είναι ο ανταγωνισμός, πόσο δε μάλλον όταν πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, οπότε το να αγοράσουν ένα βιβλίο μοιάζει πολυτέλεια. Οι οικονομικές συνθήκες λοιπόν είναι το αγκάθι. Αλλά ξέρεις τι; Το ’χει αγκαλιάσει σε τέτοιο βαθμό η γειτονιά και οι φίλοι μου, που καταφέρνω να βιοπορίζομαι από τον πρώτο κιόλας χρόνο.
Επίσης να πω ότι δεν εργάζομαι μόνο εγώ στο βιβλιοπωλείο. Το δουλεύουμε μαζί με τη Μαριάννα. Και ειλικρινά νιώθω πολύ τυχερός. Τώρα, όσον αφορά τα πλεονεκτήματα ενός συνοικιακού βιβλιοπωλείου, το βασικότερο είναι η προσωπική επαφή που χτίζεις με τους πελάτες σου. Κάνουμε υπέροχες συζητήσεις. Και όχι μόνο. Ένας κύριος τις προάλλες μου έφερε φτερά από το παγόνι του. Να πάρω ένα βάζο να τα βάλω, τώρα που το θυμήθηκα.
«Δεν πιστεύω πως η πλειονότητα διαβάζει τόσο, όπως λέγεται, για να αποδράσει από την καθημερινότητά της όσο για να τη μετασχηματίσει».
Τι βιβλία προτιμά να διαβάζει ο κόσμος; Ποιες ηλικίες διαβάζουν περισσότερο; Έχει φύλο η αγορά βιβλίου;
Οι άνθρωποι προτιμούν να διαβάζουν εκείνα τα βιβλία που φαντάζονται ότι θα συμβάλουν στην ανασυγκρότηση της ατομικής και συλλογικής τους ταυτότητας. Είτε διαβάζεις φιλοσοφικά δοκίμια είτε κάτι πολύ πιο εύπεπτο, νομίζω, τη θέση σου μες στον κόσμο διαπραγματεύεσαι. Δεν πιστεύω πως η πλειονότητα διαβάζει τόσο, όπως λέγεται, για να αποδράσει από την καθημερινότητά της όσο για να τη μετασχηματίσει.
Το αναγνωστικό κοινό είναι συνήθως από 30 μέχρι 60 ετών και αποτελείται κυρίως από γυναίκες. Όπως το σχολείο, οι σπουδές, η εργασία, οι καθημερινές πρακτικές, οι διακρίσεις, έτσι και η αγορά του βιβλίου έχει φύλο.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση στην έκδοση παιδικών βιβλίων. Όντως υπάρχει ανάλογη ανταπόκριση και στις πωλήσεις;
Τεράστια ανταπόκριση, κι αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Και για τους γονείς που συνήθως τα επιλέγουν και για τη φαντασία των παιδιών που βουτάνε μέσα τους.
Το βιβλιοπωλείο βρίσκεται απέναντι από ένα σχολείο, οπότε ίσως έχεις λιλιπούτειους επισκέπτες. Έχουν άποψη τα παιδιά για τα βιβλία που θα ήθελαν να διαβάσουν;
Βέβαια. Τα παιδιά ξέρουν πολύ καλά τι τους αρέσει. Σίγουρα επηρεάζονται από τους γονείς, αλλά πολλές φορές συμβαίνει και το αντίστροφο. Κι εγώ δηλαδή τον πρώτο καιρό πρότεινα αποκλειστικά τα βιβλία που άρεσαν στην ανιψιά μου. Αρκετά μετά άρχισα να διαμορφώνω προσωπική άποψη για τα παραμύθια.
Ποιο ή ποια βιβλία έχουν σταθερή ζήτηση;
Θα σου μιλήσω για τα ενήλικα που ’ναι το πάθος μου. Η αλήθεια είναι πως, λόγω της σχέσης εμπιστοσύνης που έχω αναπτύξει με τους πελάτες του βιβλιοπωλείου, αυτά που προτείνω περισσότερο είναι και αυτά που έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση.
Οι «Καθρέφτες» του Galeano, ο «Πρώτος Έρωτας» του Becket, ο «Φύλακας στη Σίκαλη» του Salinger, το «Κουτσό» του Cortazar, η «Αναταραχή Φύλου» της Butler, το «Εγκώμιο για τον Έρωτα» του Badiou, ο «Ξένος» του Camus, το «Μονόγραμμα» του Ελύτη, οι «Σημειώσεις ενός Πορνόγερου» του Bukowski, ο «Τρυποκάρυδος» του Robbins, το «Βιβλίο της Ανησυχίας» του Pessoa, οι «Φυλακές της Παιδικής μας Ηλικίας» της Miller, το «Σύμπλεγμα του Τηλέμαχου» του Recalcati, το «Αυτό δεν είναι Πίπα» του Foucault, το «Στο Δρόμο» του Kerouac, το «Κιβώτιο» του Αλεξάνδρου, το «Φαρενάιτ 451» του Bradbury, η «Ώρα του Αστεριού» της Lispector, η «Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι» του Kundera ο «Λύκος της Στέπας» του Hesse, η «Επιστροφή στη Ρενς» του Eribon, η «Καρδιά του Σκύλου» του Bulgakov, το «Εγκώμιο της Απραξίας» του Jullien, το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» του Yalom, το «Μαγικό Βουνό» του Mann.
Και τώρα καταλαβαίνω γιατί με χώρισε η κοπέλα απ’ τη Νάξο. [γέλια]
Διοργανώνεις βραδιές σλαμ ποίησης στη Σελίδα 17; Τι άλλο συμβαίνει στο βιβλιοπωλείο; Πώς μπορούμε να μαθαίνουμε γι’ αυτά;
Όχι αμιγώς. Προς το παρόν τουλάχιστον. Αλλά διοργανώνω παρουσιάσεις βιβλίων και κόμικ, που σε κάποιες περιπτώσεις έχουν συνοδευτεί από σλαμ ποίηση και από live μουσική. Κι ενώ πάντα με άγχωνε να είμαι οικοδεσπότης, σιγά σιγά όχι απλώς το συνηθίζω, αλλά το απολαμβάνω κιόλας. Για να ενημερώνεστε για όλες τις εκδηλώσεις μπορείτε να ακολουθήσετε στο facebook είτε τη Σελίδα 17 είτε εμένα.
Τελειώνοντας, θα μας αναφέρεις τα 5 ευπώλητα βιβλία του βιβλιοπωλείου για τον Φεβρουάριο 2024.
Αυτοί που είχαν και τη μεγαλύτερη ζήτηση τον Φεβρουάριο (βιβλία που έτσι κι αλλιώς προτείνω) έτυχε να είναι όλοι ελληνικοί τίτλοι. Έχουμε και λέμε λοιπόν: η «Πολεμική Μηχανή» του Χάρη Καλαϊτζίδη, τα «Ημερολόγια Μελισσιού» της Δήμητρας Αγγέλου, τα «Πράγματα που Σκέφτεται η Παρθένος Μαρία Καπνίζοντας Κρυφά στο Μπάνιο» της Αλεξάνδρας Κ*, το «Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση» του Άρη Χατζηστεφάνου και το «Μιλώντας στον Πατέρα μου – Μια Εισαγωγή στην Τεχνοφεουδαρχία» του Γιάνη Βαρουφάκη. Καλή ανάγνωση!
• Το Βιβλιοπωλείο 17 βρίσκεται στην οδό Π. Κυριακού 17 (κάθετη στη Λ. Αλεξάνδρας), τηλ. 210 6450841 | Facebook
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μικρά Βιβλιοπωλεία | Καφεδάκι με τον «Σαίξπηρ» στη Νέα Σμύρνη
Μικρά Βιβλιοπωλεία | Ας Γνωρίσουμε τον «Μεσιέ Σαρλό»
Μικρά Βιβλιοπωλεία | Ας Γνωρίσουμε τον Σπόρο
