Αν αφήσεις το μυαλό σου να καθοριστεί από τους ποιητές και τις ποιήτριες, σε περιμένει μια γλυκιά ανηφόρα για το υπόλοιπο της ζωής σου. Από την «Ασκητική» στην Κατερίνα Γώγου είναι μερικές σελίδες απόσταση.
Αρκετούς μήνες πριν, τον Οκτώβριο του 2021, παρακολούθησα το έργο «Κατερίνα Γώγου: Το Γαμώτο που δεν Έζησα» στην πρεμιέρα του. Στον απλό, συνεργατικό χώρο 2510 στα Εξάρχεια. Το έργο ήταν τόσο καλό, που έκανε απανωτά sold out και συνεχίζεται ακόμα και μέσα στον Ιούνιο. Είχα την τιμή να μιλήσω με τους βασικούς συντελεστές του, τον σκηνοθέτη και σεναριογράφο Ανδρέα Ζαφείρη και τους ηθοποιούς Έλενα Αϊβαλιώτου, Χαρά Νικολάου και Χάρη Γεωργιάδη.
Η παράσταση έχει συνεχόμενα sold out για μήνες. Παράλληλα, θυμάμαι ότι και το άρθρο που είχα γράψει τότε είχε «πάει» πολύ καλύτερα από άλλα «θεατρικά». Τι είναι αυτό που μας τραβάει, ως θεατές, στην Κατερίνα Γώγου σχεδόν 30 χρόνια μετά τον θάνατό της;
Ανδρέας Ζαφείρης: Τι μας τραβάει στον Dostoyevsky 140 χρόνια μετά, στον Rimbaud 130 χρόνια μετά, στον Καρυωτάκη 90 χρόνια μετά, στον Morrison 50 χρόνια μετά; Μα αυτό ακριβώς που κάνει έναν καλλιτέχνη μεγάλο: η διαχρονικότητά του. H ικανότητά του να μας μιλάει μέσα από τον χρόνο, σαν να γεννήθηκε στο τώρα, μαζί μας, μαζί με τις σκέψεις μας, τους φόβους μας, την αλήθεια μας, την αγωνία μας. Η Γώγου ζει στο τώρα, σε ένα διαρκές τώρα. Διαρκές όσο θα υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν ακόμη και την πιο μικρή αδικία σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου σαν να είναι δική τους υπόθεση. (Δεν αναφέρθηκα τυχαία στους παραπάνω ποιητές: η Γώγου «πάσχει» από την ίδια αλαφροΐσκιωτη μεγαλοφυΐα με αυτούς. Είναι η κόρη τους και η αδερφή τους.)
Έλενα Αϊβαλιώτου: Η φωνή της Κατερίνας ήταν, είναι και θα είναι πάντα επίκαιρη. Αν κοιτάξεις γύρω σου, υπάρχει παντού, θα τη βρεις στις πορείες, στα συνθήματα, στον αγώνα που κάνουμε συνεχίζοντας την πάλη για πράγματα και δικαιώματα τα οποία θα έπρεπε να είναι δεδομένα. Γιατί πάντα, ακόμα και 30 χρόνια μετά, ο στόχος παραμένει το μυαλό.
Χαρά Νικολάου: Ο βασικός λόγος που η Κατερίνα Γώγου παραμένει διαχρονική είναι το ότι ήταν η πρώτη ποιήτρια που έγραψε μπιτ λογοτεχνία στην Ελλάδα. Όπως η γενιά των μπίτνικ κατάφερε να αποδομήσει το αμερικάνικο όνειρο, η Κατερίνα Γώγου κατάφερε να αποδομήσει το ευρωπαϊκό και το ελληνικό όνειρο, που κυριάρχησε τη δεκαετία του ’80. Διαβάζοντας τους στίχους της Κατερίνας Γώγου, ξυπνάει μέσα μας αυτό που η κοινωνία καθημερινά φροντίζει να έχει σε λήθαργο.
Χάρης Γεωργιάδης: Αυτό που τραβάει κάθε θεατή είναι η προσωπικότητα Κατερίνα Γώγου, το έργο της, ο δύσκολος βίος της και το άδοξο τέλος της.
Να επιμείνω λίγο ακόμα στον Ανδρέα, καθώς έχει επιλέξει πρόσωπα όπως ο Bukowski και η Γώγου. Οι «καταραμένοι», οι «διαφορετικοί» μήπως έχουν κάτι παραπάνω να μας πουν; Ή πιο σωστά… να σας πουν και εσείς να το μεταφέρετε επί σκηνής;
Οι «καταραμένοι» και οι «διαφορετικοί» ήταν πάντα οι προνομιακοί συνομιλητές της αθέατης πλευράς της πραγματικότητας. Προφήτες ενός Αύριο που δεν έχει ακόμη χαράξει, αλλά είναι εκεί: όπως ο ήλιος πίσω από την κορυφή, λίγο πριν ανατείλει. Βλέπουν αυτή τη χαραυγή, την τραγουδάνε, ενίοτε πεθαίνουν γι’ αυτή. Αυτό είναι «το κάτι παραπάνω» που έχουν να μας πουν: μιλάνε για τη Νύχτα που μας κυκλώνει, ενώ ταυτόχρονα το βλέμμα τους διαπερνά το βουνό και με υψωμένο αμφίσημα το δάχτυλο ζωγραφίζουν τις ηλιαχτίδες που εμείς δεν βλέπουμε.
Τα μηνύματα της Γώγου είχαν αυτό που αγαπώ στους ποιητές και στις ποιήτριες. Θα το ορίσω ως μια χαρμόσυνη μελαγχολία, ως μια βαθιά γνώση της ματαιότητας, που ταυτόχρονα είναι κραυγή για ζωή. Παραμένει επίκαιρη; Δεν είναι παρελθόν σε έναν ψηφιακό, υπέροχο κόσμο;
Ανδρέας Ζαφείρης: Ειδικά στον ψηφιακό, μη υπέροχο κόσμο, στον κόσμο που η μοναξιά κρυμμένη πίσω απο τις οθόνες γιγαντώνεται, που η κοινωνική αδικία επεκτείνεται σε νεα σύνορα (γεωγραφικά και μη), αυτό που σωστά περιγράψατε σαν «κραυγή για ζωή» γίνεται ακόμη πιο επίκαιρο. Σαν τον πίνακα του Edvard Munch, σαν το «1984» του Orwell, σαν τον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» του Aldous Huxley, οι στίχοι της Γώγου επικαιροποιούνται, τραγικά, στο Τώρα.
Έλενα Αϊβαλιώτου: Δεν θεωρώ ότι το ένα αναιρεί το άλλο, το αντίθετο, μέσα από την ανάπτυξη της τεχνολογίας γίνεται πιο προσβάσιμο, ο κόσμος μαθαίνει για το ποια ήταν εκείνη, ιδίως όταν το παρελθόν είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Χαρά Νικολάου: Αυτό που λείπει από τον κόσμο είναι η αμεσότητα και η ειλικρίνεια. Να βλέπουμε, όχι να κοιτάμε, να επικοινωνούμε. Οι ψυχές μας είναι φυλακισμένες. Οι γλώσσες μας αναμασούν ό,τι ακούνε τα αφτιά από την καθημερινή πλύση εγκεφάλου σε έναν κόσμο βαθιά ακατανόητο. Όλοι –και βάζω μέσα και τον εαυτό μου– επηρεαζόμαστε από την εκάστοτε τάση και χανόμαστε μέσα σε συμβιβασμούς. Βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος. Οι ποιητές μας είναι οι συνοδοιπόροι μας. Αυτοί δεν θα μας προδώσουν ποτέ, είναι αθάνατοι, γιατί μιλούν σε εμάς μέσα από τα βιβλία. Επιβάλλεται να βρίσκουμε τον τρόπο να τους προσεγγίζουμε, επιβάλλεται να κάνουμε διάλειμμα από το χάος του σήμερα, ψηφιακό και μη.
Χάρης Γεωργιάδης: Ποτέ δεν θα είναι παρελθόν, γιατί δεν έχει παύσει να υπάρχει η κραυγή για ζωή. Όσο κι αν θέλει ο «υπέροχος ψηφιακός κόσμος» να σβήσει από τη μνήμη των ανθρώπων τους ποιητές και τις ποιήτριες που μιλάνε στην καρδιά και στο μυαλό μας, δεν θα τα καταφέρει.
Το έργο πραγματοποιεί ένα ψυχογράφημα της Κατερίνας. Από παιδάκι μέχρι το τέλος. Πότε ξεκίνησε στο μυαλό του Ανδρέα Ζαφείρη να στριφογυρίζει η ιδέα; Επίσης, θα ήθελα να μάθω αν έγινε κάποια έρευνα ή, για παράδειγμα, αν μίλησε με γνωστούς/ές της Γώγου.
Ξεκίνησε ένα μεσημέρι καλοκαιριού, στα Εξάρχεια, στην πλατεία. Περνούσα και είδα να κάθονται πάνω σε ένα παγκάκι τρία νέα παιδιά, ντυμένα στα μαύρα. Σαν μαύρα πουλιά, πάνω σε ένα σύρμα. Έτοιμα να φύγουν ή μόλις είχαν γυρίσει; Δεν έμαθα, όμως η εικόνα έμενε. Μια εικόνα που θα μπορούσε να είχε δει και η Κατερίνα, στο ίδιο ακριβώς σημείο. Πριν από 40 ή 50 χρόνια. Το ίδιο, άνυδρο, γυμνό από κάθε αυταπάτη, αστικό τοπίο. Γιατί η Γώγου δεν μιλούσε για το «γαλάζιο Αιγαίο ή για την Αμοργό», που η γενιά μας ζει σαν σπάραγμα καλοκαιρινής καρτ ποστάλ, μιλούσε για τον πραγματικό μας εαυτό, το βίωμα, αυτόν που κάνει τραμπάλα στην παράνοια της μητρόπολης. Μιλούσε για το μέλλον, το δικό μας παρόν.
Παίζοντας ένα ιστορικό πρόσωπο, και μάλιστα με τέτοια αλλαγή στην πορεία της ζωής, ο/η ηθοποιός οφείλει να μελετήσει πέρα από τον ρόλο; Να ψάξει την ηρωίδα ή τον ήρωα του έργου;
Έλενα Αϊβαλιώτου: Αυτό είναι δεδομένο στο πλαίσιο κάθε ρόλου που καλείσαι να παίξεις. Όσο πιο πολλές πτυχές του ήρωα γνωρίζεις, ψάχνοντας κάθε λεπτομέρεια στην οποία μπορεί να έχεις πρόσβαση, τόσο πιο πολύ του δίνεις χρώματα και ζωή, όχι μόνο για τη δική σου κατανόηση, αλλά για την τιμή προς το πρόσωπό του και για να το επικοινωνήσεις καθαρά με τον θεατή.
Χαρά Νικολάου: Ο ηθοποιός οφείλει όχι απλώς να μελετήσει τον ρόλο, αλλά να μελετήσει ολόκληρη την εποχή, την ιστορία, την πολιτική, την κοινωνία, το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε ο εκάστοτε ρόλος, την οικογένεια, διαφορετικά μιλάμε για μια επιφανειακή προσέγγιση που δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη της υποκριτικής, αλλά και με καμία τέχνη.
Χάρης Γεωργιάδης: Εννοείται ότι ο/η ηθοποιός οφείλει να μελετήσει τον ρόλο του σε βάθος από τη στιγμή που αναφέρεται σε υπαρκτό πρόσωπο. Το βιογραφικό του ρόλου είναι δεδομένο και υπάρχουν θεατές που το γνωρίζουν. Έτσι και ο/η ηθοποιός πρέπει να είναι πιστός στην ιστορία για να την αποδώσει ορθά.
Είναι εντυπωσιακό ότι έγραψε σε μια περίοδο που η Ελλάδα ανέτειλε, χάρη στον «πράσινο ήλιο». Η Γώγου δεν δίσταζε να καυτηριάζει την κοινωνική αδικία, τη μοναξιά (που έχει το χρώμα των Πακιστανών, όπως η ίδια περιγράφει), την Πατησίων ως απόλυτο σύμβολο μιας παράξενης παρακμής εν μέσω ακμής. Συμφωνείτε ή έχετε κάποια άλλη άποψη σε αυτό το σχόλιο;
Ανδρέας Ζαφείρης: Η «ακμή» της δεκαετίας του ’80 κράτησε 4 χρόνια και ήταν αποτέλεσμα των κοινωνικών αγώνων των προηγούμενων δεκαετιών. Την είχε ήδη πληρώσει ο ελληνικός λαός πολλές φορές και απλώς του επιστράφηκαν κάποιοι «τόκοι», σε επίπεδο κοινωνικών παροχών. Επειδή όλο αυτό όμως δεν αντιστοιχούσε σε πραγματικές κοινωνικές αλλαγές, ήταν ένα ψέμα. Ένα ψέμα που αποκαλύφθηκε πολλά χρόνια μετά. Η Γώγου, όμως, με τη διορατικότητα που χαρακτηρίζει τους μεγάλους ποιητές-προφήτες, έβλεπε κάτω από τη φτιασιδωμένη όψη.
Χαρά Νικολάου: Στη ζωή, όπως και τότε έτσι και τώρα, υπάρχουν αυτοί που κυνηγάνε τον εκάστοτε «πράσινο ήλιο», τον έχουν από κοντά, τον βαφτίζουν σωτήρα και υποτάσσονται, και υπάρχουν και αυτοί που καταλαβαίνουν τη ματαιότητα, την προδοσία και την υποκρισία και γίνονται μοναχικοί λύκοι. Η Γώγου, για τα δικά μου μάτια, ήταν ένας μοναχικός λύκος.
Χάρης Γεωργιάδης: Έχω διαφορετική άποψη επ’ αυτού. Πρώτα απ’ όλα, η Γώγου δεν έγραψε μόνο στην περίοδο που η Ελλάδα ανέτειλε, χάρη στον «πράσινο ήλιο». Είχε ξεκινήσει πριν από τη χούντα ακόμη να γράφει. Επίσης, η κοινωνική αδικία και η μοναξιά, που δεν δίστασε να καυτηριάσει η Γώγου από την αρχή της γραφής της, δεν έχουν το χρώμα των Πακιστανών. Έχουν όλων των ανθρώπων το χρώμα. Και τέλος, η Πατησίων δεν έχει σταματήσει να παρακμάζει, σε αντίθεση με την ακμή, που έχει σταματήσει εδώ και χρόνια!
Ποια είναι τα πλάνα σας μετά τις 22 Ιουνίου; Αν θυμάμαι, το έργο παίχτηκε εκτός Αθηνών. Θα κάνετε κάποια μικρή περιοδεία ή θα συνεχίσετε με τη νέα περίοδο;
Χαρά Νικολάου: Το 2023 κλείνουν 30 χρόνια από τον θάνατο της Κατερίνας Γώγου. Είναι μια παράσταση που έχει αγαπηθεί πολύ από τον κόσμο, σε Αθήνα και Κρήτη, γι’ αυτό και θα συνεχίσει την πορεία της και τη νέα σεζόν.
Και ποιες θεατρικές δουλειές έχετε στα σκαριά; Ηθοποιοί και σκηνοθέτης;
Ανδρέας Ζαφείρης: Τον Ιούνιο ετοιμάζουμε ένα μικρό-μεγάλο γεγονός: ένα Φεστιβάλ Θέατρου, με 20 ανεξάρτητες παραγωγές. Αυτό είναι το επόμενο μεγάλο στοίχημα: ένα θέατρο μη «θεσμικό», ένα θέατρο που θα αφουγκράζεται τις σύγχρονες «Πατησίων».
Χαρά Νικολάου: Εκτός από την παράστασή μας «Κατερίνα Γώγου: Το Γαμώτο που δεν Έζησα» του Ανδρέα Ζαφείρη, που παίζεται κάθε Τετάρτη στο Θέατρο 2510, με τα Αθηναϊκά Θέατρα σε συνεργασία με τις Μαγικές Σβούρες θα περιοδεύσουμε το καλοκαίρι σε όλη την Ελλάδα με την παράσταση «Δον Κιχώτης» του Miguel de Cervantes, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Αδάμη. Ευγνώμων για την ευκαιρία που μου έδωσαν αυτοί οι δύο άνθρωποι να κάνω τα πρώτα μου βήματα, λίγους μήνες αφότου τελείωσα τη Δραματική Σχολή του Πειραϊκού Συνδέσμου.
Χάρης Γεωργιάδης: Εκτός από την παράσταση που παίζω στον Χώρο 2510, σκηνοθετώ ένα δικό μου έργο στο θέατρο Εμπρός, συνεχίζω τα μαθήματα θεατρικής ξιφασκίας και σκηνικής πάλης στη δραματική σχολή που διδάσκω, του Κάλβου-Καλαμπόκη «Αθηναϊκή Σκηνή», ετοιμάζω ένα σεμινάριο θεατρικής ξιφασκίας και σκηνικής πάλης για τον Ιούνιο, το καλοκαίρι θα παίξω βασικό ρόλο στην ταινία «Μάνα» και θα σκηνοθετήσω μια μικρού μήκους, ενώ για τη νέα σεζόν θα σπαθογραφήσω και θα παίζω στην παιδική παράσταση «Η Μάσκα του Ζορό», στο θέατρο Αθηνά. Τέλος, θα συνεχίσω το θεατρικό μου εργαστήρι, περιμένω να παίξω σε κάποια τηλεοπτική σειρά, θα σκηνοθετήσω άλλα δύο δραματικά έργα στο θέατρο Εμπρός και βλέπουμε…
Μπορείτε να διαβάσετε κριτική για την παράσταση εδώ.
Συντελεστές
Κείμενο/Σκηνοθεσία: Ανδρέας Ζαφείρης | Ερμηνεύουν: Έλενα Αϊβαλιώτου, Χαρά Νικολάου, Χάρης Γεωργιάδης | Υπεύθυνη επικοινωνίας: Ελευθερία Σακαρέλη | Φωτογραφίες: QuickFilm LTD – Παναγιώτης Λουκόπουλος
Πληροφορίες
1, 8, 15, 22 Ιουνίου, στις 21:00 | Θέατρο 2510: Θεμιστοκλέους 52, Εξάρχεια, τηλ. 697 5535197, 697 4150386, 694 2962965
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Να Ακούς το Χιόνι να Πέφτει»: Slices of Life
