Πώς θα ορίζατε την αγάπη στη σημερινή εποχή; Αναρωτιέστε με ποιον τρόπο την επικοινωνούμε και γιατί; Η σύγχρονη αγάπη βρίσκεται συχνά αντιμέτωπη στο πολύπλοκο έδαφος της ψυχρής οικειότητας, ένα παράδοξο φαινόμενο της εποχής και του σύγχρονου κόσμου μας.
Με αφορμή αυτές τις σκέψεις παρακολούθησα την ομαδική έκθεση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Modern Love – η Αγάπη στα Χρόνια της Ψυχρής Οικειότητας» σε επιμέλεια της καλλιτεχνικής του διευθύντριας Κατερίνας Γρέγου. Εκεί, γνώρισα την Κατερίνα Ζαχαροπούλου, η οποία μας ξεναγεί στον κόσμο της τέχνης και μέσα από την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκπομπή της «Η Εποχή των Εικόνων». Την ακολούθησα σε ένα μοναδικό περίπατο, ακροβατώντας μεταξύ ψυχρών και ζεστών συναισθημάτων.
Μετά την περιδιάβαση στην έκθεση, βρεθήκαμε γι’ αυτήν τη συνέντευξη. Κοινή επιθυμία ήταν η διά ζώσης συνάντηση. Σε μια εποχή που ορίζεται από εικονικές συνδέσεις, η ζεστασιά της γνήσιας ανθρώπινης επαφής επιβεβαίωσε την επιλογή μας.
Μπορείτε να μας πείτε για την έμπνευση πίσω από την έκθεση «Modern Love» στο ΕΜΣΤ;
Η συμμετοχή του κόσμου έδωσε στην έκθεση μεγάλη διάρκεια και σε εμένα τη δυνατότητα να κάνω τις ξεναγήσεις όλο αυτό το διάστημα, κάθε Πέμπτη και Σάββατο, με χρόνο διάρκειας ως τις 5 Νοεμβρίου. Δεν είναι ακριβώς ξεναγήσεις, αλλά περίπατοι που έχουν ένα χαρακτήρα, ας πούμε, πιο κοντά στο story telling και με πρόθεση να εξοικειώσουν το κοινό περισσότερο με τον σύγχρονο κόσμο που φωτίζουν τα έργα, όχι μόνο σε γνωσιακό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο βιωματικό και συναισθηματικό.
Ιδέα της Κατερίνας Γρέγου, που επέλεξε και τον τίτλο της έκθεσης, «Η Μοντέρνα Αγάπη στα χρόνια της Ψυχρής Οικειότητας», ήταν να ορίσει με μία φράση περί τίνος πρόκειται. Η ψυχρή οικειότητα είναι μια συγκλονιστική δυάδα λέξεων – ένα ζευγάρι ασύλληπτα αντιθετικό. Η μοντέρνα αγάπη παίρνει εντελώς άλλη μορφή από αυτή που εννοούσαμε κάποτε, ως κλασική ή ρομαντική αγάπη.
Ποια θέματα ή συναισθήματα ελπίζατε να προκαλέσει η έκθεση; Ποιες ήταν οι πρώτες αντιδράσεις του κόσμου;
Στη σύγχρονη τέχνη, το πρώτο πράγμα που βιώνεις είναι μια αίσθηση οφθαλμική, ένας προθάλαμος που καθορίζει αρχικά το πώς θα προσλάβει ο νους την ιστορία. Αλλά αυτή η αίσθηση είναι ο μισός δρόμος από το τι συμβαίνει πραγματικά, είναι η επιφάνεια.
photo credits: Θανάσης Ταμβακίδης για την Crux Gallery
Η κοινωνία θέλει χρόνο για να επικοινωνήσει με αυτό που θα αφουγκραστεί και θα αισθανθεί από μια έκθεση. Στην πορεία της έκθεσης παρατηρήθηκε έντονο ενδιαφέρον του κόσμου από έργο σε έργο, θέλησαν να ακούσουν τι συμβαίνει πραγματικά, είτε οι εικόνες ήταν προκλητικές είτε όχι.
Αυτό που επηρεάζει αισθητά την προσοχή του κόσμου ή τη δική μου αφήγηση είναι η επιμέλεια της έκθεσης. Σε μεγάλες καλοδουλεμένες εκθέσεις όπως αυτή, η αλληλουχία των έργων και το πώς ακριβώς παρουσιάζονται σε βοηθούν ώστε να εξιστορείς μέσα από ενδιαφέρουσες συνδέσεις.
Ως εικαστικός, ποιες νομίζετε ότι είναι οι αποχρώσεις της ψηφιοποιημένης αγάπης στη σύγχρονη τέχνη αλλά και στη μοντέρνα ζωή; Έχει όντως ψυχρανθεί το συναίσθημα; Αυτό που μοιράζεται ένα ζευγάρι ή αυτό που εννοεί ο κόσμος γενικότερα ως έννοια.
Κάθε διεθνής έκθεση δεν σημαίνει ότι εκφράζει ό,τι συμβαίνει σε όλη την κοινωνία, αντιθέτως εκφράζει μια στιγμή και μια περιοχή της, πλην όμως ισχυρή στην παρουσία της τη δεδομένη χρονική στιγμή. Οπότε αυτό που διαφαίνεται τώρα σε μεγάλο ποσοστό είναι μια αλήθεια, χωρίς να σημαίνει ότι είναι η μοναδική.
Οι άνθρωποι μπορεί να αγαπούν και με άλλους τρόπους, πέρα από την ψηφιακή επικοινωνία. Πολύ συχνά ακούμε από γνωστούς να μιλάνε για τις εφαρμογές γνωριμιών. Αυτό που δεν γνωρίζουμε όμως είναι αν οι σχέσεις αυτές εξελίσσονται σε πραγματικές και ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις. Μακάρι, ενδεχομένως και να συμβαίνει…
Οι αποχρώσεις ή αλλιώς έννοιες είναι πολλές και ισχυρές στην έκθεση. Το έργο της Κυριακής Γονή εστιάζει σε ζητήματα που σχετίζονται με την εικόνα μας στα social media, με το πώς ερμηνεύεται η σωματική συμπεριφορά μέσω της τεχνολογίας.
«[…] η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης έχει αδιαμφισβήτητα θορυβήσει. Μπορεί άραγε στο μέλλον να μας απειλήσει ή να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο αγαπάμε;»
Από τη μια, υπάρχει ένας περίεργος εγωτισμός-ναρκισσισμός, που έχει να κάνει με το Ιnstagram και την ευτυχία που πλασάρουν εκεί τα υποθετικά ζευγάρια. Από την άλλη μεριά, το έργο του Gabriel Abrantes καθρεφτίζει μέσα από τον ξεριζωμό των ανθρώπων, στην περίπτωση των μεταναστών και των προσφύγων, το πώς νιώθουν μακριά από τον τόπο τους.
Αποχρώσεις του «Modern Love» που δεν διαφέρουν πολύ από τις αποχρώσεις που βλέπουμε στην κοινωνία.
Πόσο ενσυναισθητικοί είμαστε με τη χρήση της τεχνολογίας; Τι γίνεται όταν αυτό κατακερματίζει τον χρόνο και τις σχέσεις μας;
Πιστεύω ότι η έκθεση, αν πραγματικά τη συναισθανθείς και την κατανοήσεις, μπορεί να συμβάλλει στην αφύπνιση. Μας προτρέπει να αναθεωρήσουμε το πώς βλέπουμε τα πράγματα σε πιο ανθρωπιστικού περιεχομένου θέματα, όπως η σεξεργασία και το πώς αυτή ορίζεται στις μέρες μας.
Υπάρχει ένα έργο της Candice Breitz στην έκθεση που εστιάζει στη Νότια Αφρική και στις γυναίκες του αγοραίου έρωτα, όπως λέγαμε παλιά. Τώρα λέγονται σεξεργάτριες/ες. Κάτι ριζικά έχει αλλάξει εκεί σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και το πώς αντιμετωπίζονται, ανάλογα βέβαια και με το νομικό πλαίσιο κάθε χώρας.
Επιπροσθέτως, η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης έχει αδιαμφισβήτητα θορυβήσει. Μπορεί άραγε στο μέλλον να μας απειλήσει ή να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο αγαπάμε;
Θεωρείτε ότι επηρεάζονται οι καλλιτέχνες από τα συναισθήματά τους; Και να ναι, έχει αυτό αντίκτυπο στα έργα τους; Εσάς σας επηρεάζουν τα θέματα αγάπης στην εικαστική σας ζωή;
Σε αυτή την έκθεση όλα τα έργα συνδέονται με την αγάπη, κάποια υπαινικτικά, άλλα πιο βίαια ή πιο ρομαντικά. Πιο συγκεκριμένα, το θέμα των ΛΟΑΤΚΙ+ κοινοτήτων είναι αρκετά έντονο μέσα στην έκθεση. Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης με το πρώτο έργο της έκθεσης μας υποδέχεται με τα μαλακά ερείπια, ένα έργο συσχετισμού δημόσιου χώρου και ερωτικών συνευρέσεων.
Τώρα, πιο προσωπικά μιλώντας, διαμορφώθηκα καλλιτεχνικά μέσα από διαφορετικές ψυχικές εμπειρίες, διότι προέρχομαι από εντελώς διαφορετική γενιά στην οποία τα ψηφιακά περιβάλλοντα ήταν άγνωστα. Η δουλειά μου, μέσα σε συγκεκριμένες ενότητες, εκφράζει κατά καιρούς ζητήματα γύρω από την αγάπη, είτε με την έννοια του τραύματος είτε άλλοτε εκφρασμένα μέσα σε θεσμικά πλαίσια, στην οικογένεια, στη μνήμη, στις παραδόσεις.
«Η γνώση βοηθάει να εξελιχθείς, να αποκτήσεις επαγγελματική τεχνογνωσία ή κατάρτιση, μα δεν αρκεί. Η επαφή με την τέχνη, για να έχει ουσία, χρειάζεται ένα επιπρόσθετο συστατικό που θα σε ωθήσει σε εσωτερική εξέλιξη, με αποτέλεσμα να γίνεις ένας πιο συνειδητοποιημένος άνθρωπος».
Η ερωτική αγάπη δεν με απασχολεί αποσπασμένη από το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργείται. Επιπλέον, δίνω έμφαση στη θηλυκή πλευρά του ανθρώπου, ανεξάρτητα από το φύλο. Η έκφραση της αγάπης μέσα σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες έχει τη θέση της και στις δικές μου αφηγήσεις. Είναι μέσα στην έρευνά μου για τα ρεμπέτικα τραγούδια συγκεκριμένων γυναικών που πόνεσαν από έρωτα και τραγούδησαν σπαρακτικά. Αυτή η πλευρά της αγάπης, που γεννιέται ή επιβιώνει στον ξεριζωμό, εμφανίζεται και στην έκθεση «Modern Love».
Το έργο του φωτογράφου Istvan Zsiros, με ένα ζευγάρι να φιλιέται με πάθος μέσα στη σκηνή ενός καταυλισμού προσφύγων, είναι κάτι συγκλονιστικό. Ενώ εκείνοι βρίσκονται σε μια χαοτική στιγμή της ζωής τους, η αγάπη υπερισχύει.
Ποια η σημασία των ξεναγήσεων για εσάς; Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο;
Έπειτα από χρόνια εμπειρίας στην τηλεόραση, σε εκπαιδευτικά προγράμματα, σε εκδόσεις βιβλίων αλλά και καλλιτεχνικού έργου, μπορώ να πω με σχετική ασφάλεια ότι υπήρχε πάντα εκ μέρους μου η ανάγκη για επικοινωνία με το κοινωνικό σύνολο.
Οι ξεναγήσεις που κάνω εντάσσονται σε αυτή την ανάγκη. Η γνώση βοηθάει να εξελιχθείς, να αποκτήσεις επαγγελματική τεχνογνωσία ή κατάρτιση, μα δεν αρκεί. Η επαφή με την τέχνη, για να έχει ουσία, χρειάζεται ένα επιπρόσθετο συστατικό που θα σε ωθήσει σε εσωτερική εξέλιξη, με αποτέλεσμα να γίνεις ένας πιο συνειδητοποιημένος άνθρωπος.
Προς αυτή την κατεύθυνση με ενδιαφέρουν οι ξεναγήσεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι εκπομπές, ακόμη και η παραγωγή του καλλιτεχνικού μου έργου.
Ποιος είναι ο στόχος για το μέλλον;
Όλες οι τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές μου εκπομπές, από το 1995 έως σήμερα, ψηφιοποιήθηκαν, τεκμηριώθηκαν και ταξινομήθηκαν, ως το πρώτο στην Ελλάδα διεθνές οπτικοακουστικό αρχείο για τη σύγχρονη τέχνη, με το όνομα «Save the Dates-Ένα Οπτικοακουστικό Αρχείο για τη Σύγχρονη Τέχνη».
Χρησιμοποιείται ως εργαλείο έρευνας και δημιουργικής εκπαιδευτικής αξιοποίησης στη βιβλιοθήκη της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και σύντομα ακολουθεί το ΕΜΣΤ. Στόχος είναι το αρχείο να αποκτήσει κοινωνικό χαρακτήρα, ως ένα δημόσιο αγαθό, μέσα από διαλέξεις, παρουσιάσεις καλλιτεχνών, έρευνα και διατήρηση της μνήμης, και όχι μόνο ως ένα τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό πρόγραμμα.
Ποιοι/ες ήταν οι καλλιτέχνες που επέδρασαν στην προσωπικότητά σας;
Στον 20ό αιώνα, καλλιτέχνες που δούλεψαν πολύ δυναμικά και θαρραλέα με ενέπνευσαν και μου έδωσαν κουράγιο με το έργο τους, όπως οι: Louise Bourgeois, Marina Abramovic, Γιάννης Κουνέλης, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Kiki Smith, Kara Walker, Barbara Kruger.
Αυτοί οι καλλιτέχνες είναι και θα είναι εμβληματικοί. Θα τους ονόμαζα «οι κλασικοί σύγχρονοι» Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν νεότεροι εξαιρετικοί καλλιτέχνες που συχνά συναντώ σε μεγάλες διοργανώσεις, όπως στην τελευταία Μπιενάλε της Βενετίας με θέμα το «Milk of Dreams», το 2022, η οποία αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι της έκθεσης στη γυναικεία δημιουργικότητα και έκφραση.
Υπήρξαν αρκετοί καλλιτέχνες που δεν γνώριζα και με εξέπληξαν, παλαιότεροι και νεότεροι.
«Η συμφιλίωση. Αυτή η λέξη σημαίνει πολλά. Να συμφιλιωθούμε με ό,τι υπάρχει γύρω μας και διαφαίνεται διαφορετικό. Η συμφιλίωση με την ύπαρξή μας και με το αποτύπωμα που θα αφήσουμε ως άνθρωποι».
Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι για την Ελληνίδα εικαστικό να ισχυροποιηθεί στον ελληνικό εικαστικό χώρο και ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει;
Νομίζω ότι σήμερα οι συνθήκες είναι καλύτερες από τότε που ξεκίνησα εγώ. Και είναι εμφανές ότι υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών που συμμετέχει στις διεθνείς και όχι μόνο εκθέσεις. Σε αυτό ίσως συμβάλλει η ανάγκη για το διαφορετικά ειπωμένο βίωμα και συνεπώς το πιο ενσυναισθητικό έργο.
Να μη μείνουμε όμως στο ποσοστό, αλλά να εστιάσουμε στη δουλειά που προσφέρει και εκφράζει ο καλλιτέχνης ανεξάρτητα από το φύλο του. Ας μην ξεχνάμε πως είμαστε στην εποχή κατά την οποία τα φύλα αλλάζουν ταυτότητες.
Ποιο είναι το δικό σας μότο ως γυναίκα, ως εικαστικός, ως άνθρωπος;
Η συμφιλίωση. Αυτή η λέξη σημαίνει πολλά. Να συμφιλιωθούμε με ό,τι υπάρχει γύρω μας και διαφαίνεται διαφορετικό. Η συμφιλίωση με την ύπαρξή μας και με το αποτύπωμα που θα αφήσουμε ως άνθρωποι.
Χωρίς αυτό να σημαίνει την έλλειψη κρίσης όταν υπάρχει λόγος να αντιδράσουμε, όμως η ποιότητα της αντίδρασης είναι μεγάλης αξίας. Το καλλιτεχνικό έργο, το έργο τέχνης, αν θέλετε, κρίνεται και για αυτή του την ποιότητα.
Κατερίνα Ζαχαροπούλου, σε ευχαριστώ πολύ!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μαρία Σαμπατακάκη: «Αρχειογραφείο Σημαίνει Μικρά, Ευέλικτα και Ορατά Αρχεία»
Φωτογράφος του Μήνα | Χάρης Παπαδημητρακόπουλος
Ο Υπέροχος Κόσμος των Encardia με Αφηγητή τον Κώστα Κωνσταντάτο
