Σας άρεσε και μας το ζητήσατε, οπότε «Μουσικές που όλο κάτι μας θυμίζουν, αλλά δεν ξέρουμε τι – Μέρος Β′».
Και για όσες και όσους… έλειπαν στο προηγούμενο μάθημα, να εξηγήσω πως αυτό που ακολουθεί είναι μια λίστα από διάσημες συνθέσεις κλασικής μουσικής ιδιαίτερα αγαπητές και οικείες στα αυτιά μας, ωστόσο, όταν έρχεται η ώρα να τις αναγνωρίσουμε, ίσως να δυσκολευόμαστε.
Συγκέντρωσα λοιπόν άλλες δέκα θαυμάσιες μελωδίες και τις συνδύασα με κάποια… πικάντικα σχόλια, που μπορεί να μας βοηθήσουν ώστε να τις ανακαλούμε ευκολότερα στη μνήμη μας. Ομολογώ πως έμαθα κι εγώ κάποια επιπλέον στοιχεία που δεν γνώριζα και, σίγουρα, απόλαυσα τη διαδικασία. Ελπίζω κι εσείς!
Infernal Gallop | Jacques Offenbach
Γράφτηκε το 1858 για τη σατιρική οπερέτα «Ορφέας στον Κάτω Κόσμο». Η διάσημη μελωδία ακούγεται δύο φορές μέσα στο έργο, με πιο χαρακτηριστική εκείνη όπου οι ηθοποιοί, υποδυόμενοι τους θεούς του Ολύμπου, χορεύουν τρελά χοροπηδώντας πάνω στη σκηνή.
Και κάπως έτσι, η σύνθεση αυτή έφτασε να συνδέεται άρρηκτα –και ενίοτε να μπερδεύεται η ονομασία της– με τον σκανδαλώδη και τολμηρό χορό των παρισινών καμπαρέ του 19ου αιώνα, το καν καν!
Wiegenlied «Lullaby» Op. 49, No. 4 | Johannes Brahms
«Παίζει» σε παιδικά παιχνίδια, σε μουσικά κουτιά ή σε μόμπιλο που στριφογυρνούν πάνω από τις παιδικές κούνιες και χαλαρώνουν τα πιτσιρικάκια. Το εμπιστεύεται ο Tom (o άσπονδος φίλος του Jerry, ντε!) αλλά και τα Minions.
Υπάρχει όμως μια τρυφερή ιστορία αγάπης πίσω από το πανέμορφο lied (λυρικό τραγούδι) του Brahms. Την έλεγαν Bertha Faber, ήταν μέλος της χορωδίας την οποία διηύθυνε ο συνθέτης και ο μεγάλος έρωτας της ζωής του. H φλογερή τους σχέση δεν κράτησε, ο έρωτας όμως ναι. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Brahms την ξανασυναντά, παντρεμένη και έγκυο στο δεύτερο παιδί της. Τότε γράφει το περίφημο «Νανούρισμα» και της το αφιερώνει ως δώρο για τη γέννηση του γιου της.
Στην πραγματικότητα όμως, το τραγούδι αποτελεί ένα μυστικό «παιχνίδι» μεταξύ τους, αφού η σύνθεση θυμίζει και μπορεί να παιχτεί παράλληλα με το «S’Is Anderscht», ένα τραγούδι που αγαπούσε να τραγουδά η Bertha τα χρόνια της σχέσης τους. Για την ιστορία, η Bertha ονόμασε τον δεύτερο γιο της Johannes.
William Tell Overture Finale | Gioachino Rossini
Η όπερα «Γουλιέλμος Τέλλος» είναι η τελευταία σύνθεση του Rossini και βασίστηκε στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Friedrich Schiller που είναι αφιερωμένο στον θρυλικό λαϊκό «εθνικό ήρωα» της Ελβετίας, Γουλιέλμο Τέλλο.
To φινάλε της ουβερτούρας που ακούγεται στην τέταρτη πράξη της όπερας λέγεται και «Εμβατήριο των Ελβετών Στρατιωτών». Θριαμβευτικό και άκρως ξεσηκωτικό, περιγράφει τη νίκη των Ελβετών και την απελευθέρωση της χώρας από τον αυστριακό ζυγό.
Χάρη στη συναρπαστική του ενέργεια έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές σε διαφημίσεις, σειρές κινουμένων σχεδίων, ταινίες κ.λπ., με γνωστότερη χρήση στους τίτλους της σειράς «Μοναχικός Καβαλάρης» («The Lone Ranger») στα ’50s.
Night on Bald Mountain | Modest Mussorgsky
Τελετές μαγισσών, σκοτάδι, τρόμος και διαβολική ενέργεια στη σύνθεση του Mussorgsky. Ένα ζοφερό μουσικό σκηνικό βασισμένο στη ρωσική λαϊκή παράδοση που εκτυλίσσεται στην κορυφή ενός «φαλακρού» βουνού.
Ο συνθέτης γράφει μανιωδώς το συμφωνικό αυτό ποίημα μέσα σε 12 μέρες και το ολοκληρώνει στις 23 Ιουνίου 1867, γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Κλήδονα (που συνδέεται με λαϊκούς θρύλους και δοξασίες), γι’ αυτό και συχνά ονομάζεται και «St. John’s Night on the Bald Mountain».
Δυστυχώς ο ίδιος ο Mussorgsky δεν άκουσε ποτέ το έργο του να παίζεται ζωντανά. Πέντε χρόνια μετά το θάνατό του, ο Nikolai Rimsky-Korsakov διασκεύασε τη σύνθεση και την παρουσίασε επίσημα, ενώ το 1940 ο Leopold Stokowski έκανε μια διασκευή-της-διασκευής για την εμβληματική ταινία «Fantasia» του Disney. Οι δύο μορφές είναι και αυτές που έχουν επικρατήσει μέχρι σήμερα.
L’Αmour est un Οiseau Rebelle/Habanera | Georges Bizet
Η ιδιαίτερα δημοφιλής όπερα «Carmen» του Γάλλου συνθέτη αφηγείται την ιστορία του στρατιώτη Δον Χοσέ που καταστρέφεται εξαιτίας του έρωτά του για τη φλογερή τσιγγάνα Carmen. Έκανε πρεμιέρα στο Παρίσι το 1875 χωρίς να βρει ιδιαίτερη απήχηση στο κοινό. Μάλιστα, πριν ολοκληρωθούν οι προγραμματισμένες παραστάσεις, ο Bizet πέθανε ξαφνικά, χωρίς τελικά να απολαύσει την επιτυχία που γνώρισε το έργο του αργότερα.
Λέγεται πάντως πως προέκυψε ένα «θεματάκι» με τη θρυλική άρια «Ο έρωτας είναι ένα Ανυπότακτο Πουλί» (ή αλλιώς «Ηabanera» –χορός με καταγωγή από την Κούβα– λόγω του χαρακτηριστικού ρυθμικού της μοτίβου). Ο Bizet μάλλον (παρα)εμπνεύστηκε από το τραγούδι «El Arreglito» του Βάσκου συνθέτη Sebastián Yradier, γεγονός που έκανε τους εκδότες του να ζητήσουν από τον Bizet χρήματα για τα πνευματικά δικαιώματα της μουσικής.
Διάλεξα επίτηδες το συγκεκριμένο βίντεο. Πρώτον επειδή η Κάλλας ως «Carmen» είναι ανεπανάληπτη, αλλά κι επειδή από την αρχή μέχρι το 2.08 ακούγεται ένα άλλο εκπληκτικό και πασίγνωστο θέμα από την ίδια όπερα, το «Prelude».
Swan Lake Theme | Pyotr Ilyich Tchaikovsky
Μια στοιχειωμένη ερωτική ιστορία, δράμα, συγκίνηση, υπέροχες χορογραφίες, καταπληκτική μουσική και κύκνοι… πολλοί κύκνοι στο αριστουργηματικό έργο του Tchaikovsky.
Ωστόσο το 1877, στην πρεμιέρα της στο θέατρο Μπολσόι της Μόσχας, η παράσταση αποδοκιμάστηκε έντονα. Ακόμη κι ο ίδιος ο συνθέτης δυσκολεύτηκε να αναγνωρίσει το έργο του. Και αυτό επειδή ο χορογράφος Reisinger είχε αυθαίρετα αλλάξει την αυθεντική παρτιτούρα, θεωρώντας την υπερβολική για χορό.
«Υπερβολική» ή ανατρεπτικά καταπληκτική; Προφανώς το δεύτερο. Το 1895 η «Λίμνη των Κύκνων» ξαναπαρουσιάστηκε με νέα χορογραφία των Petipa και Ivanov, βασισμένη στην αυθεντική μουσική, τη σύλληψη και το όραμα του Tchaikovsky. Έκτοτε, η ιστορία του Ζίγκφριντ και της Οντέτ έχει χορογραφηθεί αρκετές φορές, ακόμη και με happy end (!), κι έχει λατρευτεί για το μεγαλείο και την ομορφιά της.
Το θρυλικό μουσικό θέμα το οποίο πρωτοακούγεται στο τέλος της πρώτης πράξης επανέρχεται σε διάφορα σημεία, με αποκορύφωμα το συναρπαστικό φινάλε.
The Flight of the Bumblebee | Nikolai Rimsky-Korsakov
O Ρώσος συνθέτης έγραψε το κομμάτι αυτό σαν ιντερλούδιο (μεταβατική σύνθεση) για την όπερα «Το Παραμύθι του Τσάρου Σαλτάν». Ακουγόταν στο σημείο της πλοκής κατά το οποίο ένας κύκνος-μάγος μεταμορφώνει τον γιο του τσάρου σε αγριομέλισσα ώστε να πετάξει και να επισκεφθεί τον πατέρα του χωρίς εκείνος να τον αναγνωρίσει.
Ιδιαίτερα δημοφιλής αυτή η «ζουζουνιστή» ξέφρενη μελωδία, που ανεβοκατεβαίνει κλίμακες και αλλάζει εντάσεις, έχει διασκευαστεί σε ροκ, ποπ, jazz, ακόμη και thrash metal εκδοχές. Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε διαφημίσεις και video games, στην ταινία «Ο Χρυσοθήρας» του Charlie Chaplin, ενώ στην ταινία «Shine» o πιανίστας David Helfgott (Geoffrey Rush) παίζει το κομμάτι στο πιάνο ενός μικρού μπαρ αφήνοντας έκπληκτους τους θαμώνες με τη δεξιοτεχνία του.
Boléro, Op. 19 | Maurice Ravel
Ravel: Έχω εμπνευστεί μια σύνθεση περίπου 15 λεπτών. Το ταμπούρο παίζει κομβικό ρόλο. Κρατάει σταθερά ένα ίδιο ρυθμικό μοτίβο.
Τυμπανιστής: Α, μεγάλη μου τιμή!
Ravel: Το κάθε μοτίβο αποτελείται από 24 χτύπους…
Τυμπανιστής: Ωπ! Ναι; Θα τα καταφέρω!
Ravel: Και επαναλαμβάνεται 169 φορές…
Τυμπανιστής: (γλουπ!)
Ο φανταστικός –προφανώς χιουμοριστικός– διάλογος περιγράφει τον αιφνιδιασμό του τυμπανιστή που έμελλε να παίξει τα 4.056 (!) χτυπήματα στην πρεμιέρα του Boléro. Λέγεται μάλιστα πως εκείνη τη βραδιά, μια γυναίκα από το κοινό φώναξε δυνατά «ο Ravel είναι τρελός!». Ατάραχος ο συνθέτης, απάντησε «αυτή η γυναίκα κατάλαβε τέλεια το έργο μου!».
Το Boléro γράφτηκε το 1928 και θεωρείται το διασημότερο έργο του Ravel. Εμμονικό, υπνωτιστικό και άκρως αισθησιακό, θα μπορούσε να θεωρηθεί και «trip-hop» για την εποχή του. Έχει διασκευαστεί πολλάκις για σόλο όργανα ή μικρά σύνολα και έχει χορογραφηθεί επανειλημμένως για χορό ή καλλιτεχνικό πατινάζ.
Τη σύγχρονη εποχή η φήμη του απογειώθηκε όταν ακούστηκε στη ρομαντική κομεντί «10» με τον Dudley Moore και την Bo Derek, ενώ ο Patrice Leconte το 1992 αφιέρωσε ένα μικρού μήκους ταινιάκι στον τυμπανιστή της σύνθεσης.
Αξίζει να σημειωθεί πως λίγο καιρό αφότου έγραψε το Boléro, ο Ravel παρουσίασε συμπτώματα άνοιας – κάτι που κατά τους μελετητές του ίσως εξηγεί την έντονη επανάληψη του μοτίβου και τη δομή της σύνθεσης.
The Entertainer | Scott Joplin
Να και κάτι όχι ακριβώς «κλασικό». Η πιο διάσημη μελωδία του πατέρα της «ragtime» μουσικής. (Θα πρέπει να ετοιμάσω ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στη ragtime, τι λέτε;)
Γράφτηκε για solo πιάνο το 1902 και βασίζεται στον χαρακτηριστικό «ανάποδο» ρυθμικό τονισμό των rags. Αρχικά παρουσιάστηκε μόνο ως παρτιτούρα και «κύλινδρος» που έπαιζε σε πιανόλες (αυτόματα πιάνα που λειτουργούν βάσει μηχανισμού).
Το «Entertainer» ηχογραφήθηκε επίσημα το 1928, όμως αγαπήθηκε και «απογειώθηκε» σε αναγνωρισιμότητα το 1973, όταν χρησιμοποιήθηκε ως μουσική υπόκρουση στη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία «The Sting», στη διασκευή του συνθέτη και πιανίστα Marvin Hamlisch. Από τότε μέχρι σήμερα, ακούγεται ευρέως σε τηλεόραση, ασανσέρ και τηλεφωνικές αναμονές… Scott Joplin, συγχώρεσέ μας…
* Bonus!
Ωδή στη Χαρά | Ludwig van Beethoven
Το συγκεκριμένο απόσπασμα από την εμβληματική Συμφωνία Ν.9 του Beethoven δεν χρειάζεται συστάσεις. Είναι πασίγνωστο και πολυαγαπημένο. Ωστόσο το αναφέρω γιατί δεν μπορεί να λείπει από μια τέτοια λίστα. Επίσης, αξίζει να ακούσετε αυτό το πανέμορφο flashmob που κλέβει τις καρδιές μας εδώ και 10 χρόνια…
* Περισσότερες πληροφορίες για τη Συμφωνία Ν.9 και την Ωδή στη Χαρά μπορείτε να διαβάστε στο αφιέρωμα που θα βρείτε παρακάτω.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μουσικές Που… Όλο Κάτι μας Θυμίζουν, Αλλά δεν Ξέρουμε Τι!
