Κάθε χρόνο η ανακοίνωση των Βραβείων Νόμπελ αποτελεί πόλο έλξης δημοσιότητας και ανήκει στην κατηγορία της ειδησεογραφίας που αγαπάει ιδιαίτερα να παρακολουθεί το κοινό. Ειδικά το Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι ίσως το πιο συζητημένο βραβείο από όλες τις κατηγορίες και πολλές φορές μετατρέπεται σε μήλον της έριδος, αφού πυροδοτεί σκάνδαλα και ίντριγκες, κουβαλάει συχνά ένα βαρύ παρασκήνιο, προκαλεί σωρεία συζητήσεων, γίνεται ακρογωνιαίος λίθος επικών λογοτεχνικών και συγγραφικών «διαξιφισμών», χαίρει αμφισβήτησης και προβληματισμού και όλα αυτά σε συνδυασμό με μια θεαματική εκτόξευση των πωλήσεων, είτε το Νόμπελ απονεμηθεί σε έναν δημοφιλή συγγραφέα είτε σε έναν λιγότερο γνωστό στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
Κάθε χρονιά, τα Νόμπελ σε όλες τις κατηγορίες απονέμονται μόνο σε υποψήφιους που είναι εν ζωή και συνοδεύονται από ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Η Σουηδική Ακαδημία μαζί με το φετινό Βραβείο Λογοτεχνίας πρόσφερε στον μεγάλο νικητή, εκτός από τη σπουδαία τιμητική διάκριση, που τον συνοδεύει ακόμα και μετά θάνατον, ένα «χρυσό φλουρί» αξίας 964.000 ευρώ.
Έλληνες Νομπελίστες
Στην ιστορία του θεσμού, για τα ελληνικά γράμματα ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι βραβεύσεις του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη.
- Γιώργος Σεφέρης. Το 1963 απέσπασε το Νόμπελ Λογοτεχνίας ο Γιώργος Σεφεριάδης, «για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες». Πενήντα χρόνια μετά, το 2003 που ανοίχτηκε ο φάκελος των υποψηφιοτήτων της ακαδημίας, αποκαλύφθηκε πως ήταν επίσης υποψήφιος για το βραβείο του 1955 και του 1961. Ο Σεφέρης είναι ο πρώτος Έλληνας που κατάφερε από την έναρξη του θεσμού να κερδίσει αυτό το βραβείο, αντιμετωπίζοντας άλλους 80 υποψήφιους από κάθε γωνιά του πλανήτη. Οδήγησε τη φωνή της Ελλάδας μέσα από τα ποιήματά του σε όλο τον κόσμο. Δυστυχώς, αν και η διάκριση αυτή ήταν πολύ σπουδαία, στο εσωτερικό της χώρας δεν αναγνωρίστηκε όπως της άρμοζε και έτσι κατά την επιστροφή του από τη Στοκχόλμη κανένας πολιτικός εκπρόσωπος δεν βρέθηκε στο αεροδρόμιο για να τον υποδεχτεί.
- Οδυσσέας Ελύτης. Το 1979 βραβεύτηκε ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, «για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία». Την ίδια χρονιά, ο Οδυσσέας Ελύτης ήταν συνυποψήφιος με τον Γιάννη Ρίτσο. Αν και τους έγινε η πρόταση από τη Σουηδική Ακαδημία να μοιραστούν το βραβείο, εκείνοι συμφώνησαν μεταξύ τους να αρνηθούν. Ο «Ποιητής του Αιγαίου» δέχτηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, τα πυρά των επικριτών του, αλλά και του Τύπου. Αξίζει να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι ο Ρίτσος ήταν ξανά προτεινόμενος για το βραβείο το 1971. Ο έξοχος Χιλιανός ποιητής Pablo Neruda, που κέρδισε εκείνη τη χρονιά το Νόμπελ Λογοτεχνίας, δήλωσε κατά την απονομή του ότι «υπάρχει ένας άλλος ποιητής που αξίζει πολύ περισσότερο από μένα αυτή την τιμή, ο Γιάννης Ρίτσος».
Τα Αντίπαλα Στρατόπεδα
Κάθε Οκτώβριο, δημιουργούνται αντίπαλα στρατόπεδα που υποστηρίζουν με σθένος διαφορετικούς συγγραφείς, όπως είχε γίνει το 1933, κατά τη διαδικασία επιλογής του πρώτου Ρώσου λογοτέχνη. Η μάχη δόθηκε ανάμεσα στον Ivan Alekseyevich Bunin, που απέσπασε τελικά την τιμητική διάκριση, και τον σπουδαίο Alexei Maximovich Peshkov (Maxim Gorky).
Ακόμα μεγαλύτερος όμως σάλος προκαλείται κάθε φορά που η Ακαδημία αποφασίζει να απονείμει το βραβείο σε συγγραφείς που δεν ανήκουν στον σκληρό πυρήνα των κυρίαρχων λογοτεχνικών ειδών: της πεζογραφίας και της ποίησης. Δύσκολα μπορεί να περάσει στη λήθη η βράβευση του φιλόσοφου Henri Bergson, το 1927, του Βρετανού πρωθυπουργού Winston Churchill, το 1953, της διακεκριμένης δημοσιογράφου Svetlana Alexievich, το 2015, και φυσικά του Αμερικανού δημοφιλούς τραγουδιστή και μουσικοσυνθέτη Bob Dylan, το 2016.
Από την πρώτη βράβευση του ποιητή Sully Prudhomme, το 1901, μέχρι και τη φετινή απονομή στη Γαλλίδα συγγραφέα Annie Ernaux έχουν πραγματοποιηθεί συνολικά 115 απονομές Νόμπελ Λογοτεχνίας σε 119 αποδέκτες. Μόνο κατά τη διάρκεια της μαύρης περιόδου του Α′ και Β′ Παγκοσμίου Πολέμου δεν πραγματοποιήθηκαν οι απονομές.
Στην ιστορία του θεσμού, ο μόνος που αρνήθηκε να παραλάβει αυτό το βραβείο ήταν ο Jean-Paul Sartre, το 1964. Ο νεότερος συγγραφέας που κέρδισε το λογοτεχνικό Νόμπελ ήταν ο Rudyard Kipling, το 1907, μόλις στα 41 του χρόνια, ενώ η Doris Lessing έλαβε δικαιωματικά, αν και στην προχωρημένη ηλικία των 88 ετών, αυτό το σπουδαίο βραβείο, το 2007. Συνολικά 17 γυναίκες συγγραφείς έχουν κερδίσει μέχρι σήμερα το Νόμπελ της συγκεκριμένης κατηγορίας. Τον δρόμο άνοιξε η Selma Louisa Lagerlof, το 1909.
Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022
H Γαλλίδα συγγραφέας Annie Ernaux κέρδισε φέτος το πολυπόθητο βραβείο «για το θάρρος και την κλινική οξύτητα με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, τις αποξενώσεις και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης». Στο άκουσμα της επιλογής της δεν έλειψαν φυσικά και εκείνοι, οι λίγοι, που εκφράζοντας την απορία «Ποια είναι πάλι αυτή;», διερωτώμενοι αν τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και τρέχοντας ταυτόχρονα στο κοντινότερο βιβλιοπωλείο για να βρουν κάποιο έργο της να διαβάσουν.
Ο πρωθυπουργός της Γαλλίας, Emmanuel Macron, μόλις έγινε η ανακοίνωση από την Ακαδημία δήλωσε: «Η Annie Ernaux γράφει, εδώ και 50 χρόνια, το μυθιστόρημα της συλλογικής και οικείας μνήμης της χώρας μας. Η φωνή της είναι η φωνή της ελευθερίας των γυναικών και των ξεχασμένων του αιώνα. Συμμετέχει με αυτή τη διάκριση στον μεγάλο κύκλο των Νόμπελ της γαλλικής λογοτεχνίας».
Τα περισσότερα από τα έργα της είναι αυτοβιογραφικά και τα διακρίνει το στοιχείο της προσωπικής εμπειρίας, της μνήμης και της κοινωνικής καταγραφής. Τα χιλιόμετρα που μετράει η Annie Ernaux, χωμένη βαθιά στη λογοτεχνία, είναι πάρα πολλά. Αν και η κατεύθυνση που επέλεξε να ακολουθήσει ήταν δύσκολη και επίπονη, η συνέπειά της στον δρόμο της συγγραφής που χάραξε από τα πρώτα της κιόλας βήματα της έχει εξασφαλίσει ευρεία αποδοχή στο αναγνωστικό κοινό. Είναι ίσως μία από τις πιο σημαντικές συγγραφείς στη Γαλλία. Σήμερα, πάνω από 20 βιβλία της διδάσκονται ως πανεπιστημιακά συγγράμματα-αναφοράς σε διάφορα προγράμματα σπουδών.
Το πρώτο της μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 1974, με τίτλο «Les Armoires Vides» («Cleaned Out»). Η διεθνής αναγνώριση όμως θα έρθει πολύ αργότερα, το 2008, με την κυκλοφορία του βιβλίου της «Les Années» («The Years/Τα Χρόνια»), το μόνο που γράφεται σε τριτοπρόσωπη αφήγηση.
Παραμένει μια συγγραφέας ασυμβίβαστη, που δεν διστάζει να μιλήσει ανοιχτά για θέματα που οι περισσότεροι δεν τολμούν καν να υπαινιχτούν. Περιγράφει με γλώσσα απλή και κατανοητή την ντροπή, την ταπείνωση, τη ζήλια. Χρησιμοποιώντας τη φεμινιστική της φωνή, μέσα από την κοφτερή της πένα και λαμβάνοντας διαφορετικές οπτικές γωνίες από την καθημερινή ζωή, κάνει στα βιβλία της αναφορά σε θέματα ταμπού, όπως είναι η σεξουαλικότητα, η έκτρωση, τα παιδικά τραύματα, οι σχεσιακές αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσει το άτομο με τους γονείς του, οι έντονες ανισότητες που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το φύλο, τη γλώσσα αλλά και την κοινωνική τάξη.
Στο βιβλίο της, για παράδειγμα, «La Place» («The Place/Ο Τόπος»), του 1983, επικεντρώνεται στη σχέση που είχε με τον πατέρα της, στο «Shame» («Ντροπή»), του 1997, μιλάει για μια τραυματική εμπειρία που είχε κατά τη διάρκεια των παιδικών της χρόνων και στο «L’ Événement» («Το Γεγονός») για μια απαγορευμένη έκτρωση. Το βιβλίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη και κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας 2021.*
Ο Anders Olsson, πρόεδρος της επιτροπής Νόμπελ Λογοτεχνίας, δήλωσε ότι η Ernaux «δεν φοβάται να αντιμετωπίσει τις σκληρές αλήθειες» και αν λάβουμε υπόψη μας τη θέση που υποστηρίζει πως η επιλογή της Σουηδικής Ακαδημίας κάθε χρόνο δίνει και το στίγμα για τις αναγνωστικές τάσεις, τότε ο δρόμος της αλήθειας ίσως είναι το λογοτεχνικό στάδιο της επόμενης μέρας.
- Όλα τα βιβλία της Anne Ernaux που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη, ενώ παλιότερες εκδόσεις είχαν κυκλοφορήσει από τους οίκους Πάπυρος και Χατζηνικολή.
- Το ντοκιμαντέρ «Les Années Super 8» προβλήθηκε στο Festa del Cinema di Roma, στο οποίο ήταν προσκεκλημένη η συγγραφέας, τον Οκτώβριο του 2022. Περιλαμβάνει ιδιωτικό υλικό και καλύπτει τη χρονική περίοδο 1972-1981, δηλαδή το διάστημα κατά το οποίο κυκλοφόρησαν και τα πρώτα της βιβλία.
Video: https://www.youtube.com/watch?v=C_zKW0P8D6o&t=121s
- Περισσότερα για την ταινία θα βρείτε εδώ: https://a8inea.com/gegonos-paranomes-ektrosis-sti-gallia-tou-chthes/
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Δέκα Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Μαριαλένα Σεμιτέκολου
Ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για Παιδιά και Εφήβους
Παλαιοβιβλιοπωλεία στα Εξάρχεια: Αφήστε Μας Εκεί!
