Πόσες και ποιες φορές το Νόμπελ Λογοτεχνίας δόθηκε σε γυναικεία χέρια; Στο Ex Libris δεν πιστεύουμε πως η λογοτεχνία έχει «φύλο». Ούτε η έμπνευση, ούτε η έκφραση, ούτε η ανάγνωση.
Ωστόσο είμαστε ανοιχτοί σε ιδέες και προτάσεις, όπως στην πρόταση και επιθυμία φίλου του Ex Libris χάρη στην οποία γράφτηκε το κείμενο αυτό που, ναι, έχει «άρωμα γυναίκας».
Έτσι, συγκεντρώσαμε όλες τις γυναικείες πένες που βραβεύτηκαν με Νόμπελ Λογοτεχνίας, από το ξεκίνημα του θεσμού μέχρι σήμερα. Έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε πως, από τα 119 βραβεία, έχουν απονεμηθεί σε γυναίκες μόνο τα 17 (14.28%). Επίσης, σχεδόν τα μισά από αυτά συγκεντρώνονται μόλις τα τελευταία δεκαοκτώ χρόνια.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως οι περισσότερες βραβευμένες γυναίκες προέρχονται από την Ευρώπη, με πιο πρόσφατη την Annie Ernaux το 2022, ενώ η μόνη μαύρη γυναίκα που έχει τιμηθεί με το βραβείο μέχρι σήμερα είναι η Αμερικανίδα μυθιστοριογράφος Toni Morrison.
Ας τις γνωρίσουμε καλύτερα, λοιπόν, μέσα από 17 μικρά «πορτρέτα».
2022 | Annie Ernaux – Γαλλία
Πρόκειται για την πρώτη Γαλλίδα που τιμάται με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας «για το θάρρος και την κλινική οξύνοια με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, την αποξένωση και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης». Τα γραπτά της είναι κυρίως αυτοβιογραφικά και αποτελούν εξαιρετικές μελέτες ανθρώπων των οποίων τη ζωή καθορίζουν έντονες ανισότητες όσον αφορά το φύλο, τη γλώσσα και την κοινωνική τάξη.
Must reads: «Τα Χρόνια», «Ο Τόπος»
2020 | Louise Glück – HΠΑ
Η παιδική ηλικία αποτελεί την κύρια έμπνευση της Αμερικανίδας ποιήτριας, η οποία ξεκίνησε να γράφει σε νεαρή ηλικία. Βραβεύτηκε «για την αψεγάδιαστη ποιητική της φωνή που, με λιτή ομορφιά, καθιστά την ατομική ύπαρξη οικουμενική». Σύμφωνα με την ίδια, «εκτός από όταν είναι τρελά εύκολο, το γράψιμο παραμένει άπιαστο. Εξακολουθώ πάντα να είμαι κάποια που λαχταράει να γίνει ποιήτρια, να κάνει κάτι που δεν έχει ξανακουστεί, να βγει από τον εαυτό της. Το ότι συνέβη αυτό είναι ένα θαύμα».
Must reads: «Averno», «Πιστή κι Ενάρετη Νύχτα»
2018 | Olga Tokarczuk – Πολωνία
Σπούδασε ψυχολογία, την κέρδισε η λογοτεχνία. Φεμινίστρια, οικολόγος, υπέρμαχος των δικαιωμάτων των ζώων, η Tokarczuk χρησιμοποιεί τη γραφή για να σκεφτεί –αλλά και να προκαλέσει σκέψεις– γύρω από τον κόσμο του σήμερα. Βραβεύτηκε «για την αφηγηματική της φαντασία που με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναπαριστά την υπέρβαση των συνόρων ως τρόπο ζωής».
Must reads: «Τα Βιβλία του Ιακώβ», «Το Αρχέγονο και Άλλοι Καιροί»
2015 | Svetlana Alexijevich – Ουκρανία
Η Λευκορωσίδα συγγραφέας ξεκίνησε να γράφει ποιήματα και άρθρα για σχολικές εφημερίδες από μικρή ηλικία. Σπούδασε δημοσιογραφία, εξού και η λογοτεχνική γραφή της κινείται στα όρια μεταξύ ρεπορτάζ και μυθοπλασίας. Βραβεύτηκε «για τα πολυφωνικά γραπτά της, μνημεία του πόνου και του θάρρους στην εποχή μας».
Must reads: «Ο Πόλεμος δεν Έχει Πρόσωπο Γυναίκας», «Οι Μολυβένιοι Στρατιώτες»
2013 | Alice Munro – Καναδάς
Χαρακτηρίστηκε από τη Σουηδική Ακαδημία ως «μετρ του σύγχρονου διηγήματος που, διαβάζοντάς την, μαθαίνεις πάντα κάτι που δεν είχες ποτέ σκεφτεί», αφού μέσα στη σύντομη λογοτεχνική φόρμα του διηγήματος καταφέρνει να παρουσιάσει τη μυθιστορηματική πολυπλοκότητα. Ξεκίνησε να γράφει από την εφηβεία της. Βασικά θέματα του έργου της είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, οι ηθικές συγκρούσεις και η μνήμη.
Must reads: «Μ’ Αγαπάει δεν μ’ Αγαπάει», «Πάρα Πολλή Ευτυχία», «Ακριβή μου Ζωή»
2009 | Herta Müller – Ρουμανία/Γερμανία
Η Müller μεγάλωσε στη Ρουμανία του Νicolae Ceaușescu, σε οικογένεια με έντονη πολιτική δράση, άρα ευάλωτη κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος, κάτι που αποτυπώνεται ξεκάθαρα στη ζωή και στο λογοτεχνικό έργο της. Το γράψιμο αποτέλεσε την προσωπική της αντίσταση στην καταπίεση και την πολιτική τρομοκρατία που βίωσε, ώστε τελικά να βραβευτεί επειδή «με την πυκνότητα της ποίησής της και την ειλικρίνεια της πρόζας της σκιαγραφεί το σύμπαν των μη-ευνοημένων».
Must reads: «Ο Άγγελος της Πείνας», «Μετέωροι Ταξιδιώτες»
2007 | Doris Lessing – Ηνωμένο Βασίλειο
«Ω Θεέ μου!» ήταν η επική απάντηση της Lessing όταν, επιστρέφοντας από τα ψώνια της, έμαθε από δημοσιογράφους που την περίμεναν έξω από το σπίτι της ότι κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ελεύθερη, αντισυμβατική, δοκίμασε πολλές φόρμες αφήγησης και ασχολήθηκε με διαφορετικές θεματικές, πάντα με ένταση και αμεσότητα. Βραβεύτηκε τελικά ως «εμβληματική αφηγήτρια της γυναικείας εμπειρίας, που με σκεπτικισμό, φλόγα και ενορατική δύναμη ερευνά έναν διχασμένο πολιτισμό».
Must reads: «Χρυσό Σημειωματάριο», «Αγάπη Ξανά»
2004 | Elfriede Jelinek – Αυστρία
Το συγγραφικό της έργο περιλαμβάνει έργα για θέατρο, πεζογραφία και ποίηση. Έχει χαρακτηριστεί σκληρή κριτικός της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας, καταγγέλοντας κρυφές μορφές σεξισμού, πατριαρχίας και άλλες παθογένειες των σύγχρονων κοινωνιών. Η Σουηδική Ακαδημία τη βράβευσε «για τη μουσική ροή των φωνών και των αντι-φωνών της σε μυθιστορήματα και θεατρικά έργα που με εξαιρετικό γλωσσικό ζήλο αποκαλύπτουν τον παραλογισμό των κλισέ της κοινωνίας και την υποτακτική τους δύναμη».
Must reads: «Η Πιανίστρια», «Μαύρο Νερό»
1996 | Wislawa Szymborska – Πολωνία
H Πολωνή ποιήτρια και δοκιμιογράφος ασχολήθηκε με υπαρξιακά ερωτήματα. Μέσα από το έργο της προσπαθεί να φωτίσει βαθύτερα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης: την αιωνιότητα όπως μπορεί να εκφραστεί στο «εδώ και τώρα» της καθημερινότητας. Η γλώσσα της είναι πολύ προσωπική και συνδυάζει πνευματικότητα, εφευρετικότητα και ενσυναίσθηση. Στη βράβευσή της αναφέρθηκε πως γράφει «ποίηση η οποία με ειρωνική ακρίβεια επιτρέπει στο ιστορικό και βιολογικό πλαίσιο να έρθει στο φως σε θραύσματα της ανθρώπινης πραγματικότητας».
Must reads: «Η Ζωή Εδώ και Τώρα», «Μια Ποιητική Διαδρομή»
1993 | Toni Morrison – HΠΑ
Η Toni Morrison ανέβασε τη φωνή της Αφροαμερικανίδας στο υψηλότερο βάθρο της λογοτεχνίας για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού. Σύμφωνα με την ακαδημία, «με μυθιστορήματα που χαρακτηρίζονται από οραματική δύναμη και ποιητική αίσθηση, ζωντανεύει μια ουσιαστική πτυχή της αμερικανικής πραγματικότητας». Παραλαμβάνοντας το Νόμπελ δήλωσε: «το να γράφεις ως μαύρη γυναίκα δεν ξεκινάς από ένα επιφανειακό ή κενό μέρος, αλλά από ένα γόνιμο μέρος. Δεν περιορίζει τη φαντασία, τη διευρύνει». Άλλωστε, η υπεράσπιση της φυλετικής και έμφυλης ισότητας είναι κεντρικό θέμα των βιβλίων της.
Must reads: «Το Τραγούδι του Σόλομον», «Αγαπημένη», «Sula»
1991 | Nadine Gordimer – Νότια Αφρική
Ξεκίνησε να γράφει όταν ήταν 9 ετών. Στα 15 της είχε ήδη εκδώσει το πρώτο της βιβλίο. Από τότε έγραψε πολλά μυθιστορήματα, διηγήματα και δοκίμια. Με σαφείς πολιτικές θέσεις, αντικατόπτρισε στα βιβλία της την ιστορική εξέλιξη της Νότιας Αφρικής, αρχικά με φόντο το κίνημα αντίστασης κατά του Απαρτχάιντ και στη συνέχεια την απελευθέρωσή της. Και όπως αναφέρθηκε στη βράβευσή της, «μέσω της υπέροχης επικής γραφής της έχει –σύμφωνα με τα λόγια του Alfred Nobel– προσφέρει πολύ μεγάλο όφελος στην ανθρωπότητα».
Μust reads: «Ο Συντηρητής», «Η Κόρη του Μπέρτζερ»
1966 | Nelly Sachs – Γερμανία
Μοιράστηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας με τον Shmuel Yosef Agnon. Ήταν μέλος πλούσιας οικογένειας με εβραϊκές ρίζες. Μικρούλα ακόμη γοητεύτηκε από τα έργα της Selma Lagerlöf (βλ. Nobel 1909) και αλληλογραφούσε μαζί της. Μάλιστα η Lagerlöf βοήθησε τη Sachs και τη μητέρα της να διαφύγουν το 1940 από τη ναζιστική Γερμανία στη Σουηδία. Το ποιητικό έργο της είναι βαθιά επηρεασμένο από τη μοίρα του εβραϊκού λαού αλλά και τις εβραϊκές δοξασίες. Ως εκ τούτου βραβεύτηκε «για την εξαιρετική λυρική και δραματική της γραφή, η οποία περιγράφει το πεπρωμένο του Ισραήλ με συγκινητική δύναμη».
Must reads: «O the Chimneys», «Flight and Metamorphosis»
1945 | Gabriela Mistral – Χιλή
Η Lucila Godoy Alcayaga, διάλεξε το λογοτεχνικό της ψευδώνυμο από τους αγαπημένους της ποιητές Gabriele D’Annunzio και Frédéric Mistral. Πρόκειται για την πρώτη νομπελίστρια συγγραφέα της Νότιας Αμερικής, η οποία βραβεύτηκε «για τη λυρική της ποίηση που, εμπνευσμένη από ισχυρά συναισθήματα, κατέστησε το όνομά της σύμβολο των ιδεαλιστικών προσδοκιών ολόκληρου του λατινοαμερικανικού κόσμου».
Μust reads: «Desolaciόn», «Ternura»
1938 | Pearl Buck – ΗΠΑ
Γεννήθηκε στις ΗΠΑ αλλά μεγάλωσε στην Κίνα, όπου οι γονείς της ήταν ιεραπόστολοι. Είχε και η ίδια έντονη κοινωνική και φιλανθρωπική δράση. Στη σφαίρα της λογοτεχνίας έγινε πολύ δημοφιλής τη δεκαετία του ’30. Αγαπημένο θέμα των βιβλίων της ήταν η καθημερινή ζωή στην Κίνα και βραβεύτηκε ακριβώς γι’ αυτό: «για τις πλούσιες και πραγματικά εκπληκτικές περιγραφές της ζωής των αγροτών στην Κίνα και για τις αριστουργηματικές βιογραφίες της».
Must reads: «Ανατολικός Άνεμος, Δυτικός Άνεμος», «Η Μάνα»
1928 | Sigrid Undset – Δανία
«Οι δυνατές περιγραφές της για τη ζωή του Βορρά κατά τον Μεσαίωνα» αποτέλεσαν την αφορμή για τη βράβευση του έργου της. Στο επίκεντρο των πρώτων της βιβλίων βρίσκονται δυνατές, σύγχρονες γυναίκες που αγωνίζονται για τη χειραφέτηση. Αργότερα θα στραφεί στη συγγραφή βιβλίων για τον Μεσαίωνα. Το έργο της χαρακτηρίζεται από στιβαρή ιστορική γνώση, βαθιά ψυχολογική διορατικότητα, ζωηρή φαντασία και έντονη γλώσσα.
Must reads: «Kristin Lavransdatter», «East of the Sun and West of the Moon»
1926 | Grazia Deledda – Ιταλία
Από μικρή τής άρεσε να ακούει τις ιστορίες που διηγούνταν συγγενείς και φίλοι. Μεγαλώνοντας έγραψε τις δικές της, επηρεασμένη από τις παραδόσεις του τόπου της αλλά και από τη μοίρα των μελών της οικογένειάς της. Στα βιβλία της επανέρχονται θέματα όπως οι ανεξέλεγκτες δυνάμεις, τα ηθικά διλήμματα, το πάθος και η ανθρώπινη αδυναμία. Κίνητρο για τη βράβευσή της αποτέλεσαν «τα ιδεαλιστικά εμπνευσμένα γραπτά της, τα οποία με χαρακτηριστική σαφήνεια απεικονίζουν τη ζωή στο νησί της, τη Σαρδηνία, και με βάθος και συμπόνια ασχολούνται με τα ανθρώπινα προβλήματα γενικότερα».
Must reads: «Fior de Sardegna», «Elias Portolu»
1909 | Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf – Σουηδία
Η Lagerlöf ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας «σε αναγνώριση του υψηλού ιδεαλισμού, της ζωηρής φαντασίας και της πνευματικής αντίληψης που χαρακτηρίζουν τα γραπτά της». Η βράβευσή της συζητήθηκε λόγω του πρωτοποριακού συγγραφικού της ύφους, σε μια εποχή που η λογοτεχνία χαρακτηριζόταν από νατουραλιστικό ρεαλισμό. Στο έργο της συναντάμε ξωτικά, καλικάντζαρους και φαντάσματα: βασικούς ήρωες των λαϊκών θρύλων της χώρας. Η γραφή της χαρακτηρίζεται από σαγηνευτική περιγραφική δύναμη, καθαρότητα και σαφήνεια.
Must reads: «Oι Θαυμαστές Περιπέτειες του Νιλς Χόλγκερσον», «Gosta Berlings Saga (Το Τραγούδι της Ζωής)»
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Βιβλία για τo Καλοκαίρι | Αναγνώστες και Συντάκτες Προτείνουν
Χανιά, Όμορφη Πόλη | Ένα Ταξίδι στον Χρόνο
Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο! | Βιβλιοπροτάσεις με Θέμα τον Έρωτα
