“Αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα.” Κάπου θα έχετε ακούσει την ποιητική αυτή απόδοση του φαινομένου της εξάρτησης ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες στη θεωρία του χάους. Στην περίπτωση όμως της Βραζιλίας, που μόλις πέρασε το κατώφλι της εποχής Bolsonaro, η επίδραση που θα έχει η νέα πολιτική εντατικής εκμετάλλευσης των πόρων του Αμαζονίου προμηνύεται τεράστια, στην κρισιμότερη ίσως καμπή για την αποτροπή μιας καταστροφικής υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Τι Μας Νοιάζει ο Αμαζόνιος;
Οι πιο κυνικοί εξ ημών θα αναρωτηθούν γιατί θα έπρεπε να ενδιαφέρονται για τις πολιτικές ενός ακροδεξιού ηγέτη τόσο μακριά απ’ τη δική μας πατρίδα. Έχουμε άλλα προβλήματα, άλλες επικίνδυνες φιγούρες, πολύ πλησιέστερα. Στη Βραζιλία, όμως, βρίσκεται το 60% περίπου της έκτασης του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, το οποίο είναι υπεύθυνο για την παραγωγή του 20% περίπου του οξυγόνου που υπάρχει στην ατμόσφαιρα – γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έχει χαρακτηριστεί ως ο “πνεύμονας” του πλανήτη.
Άλλο ένα παρατσούκλι που μας βοηθά να καταλάβουμε την τεράστια σημασία του Αμαζονίου; Λειτουργεί ως “νιπτήρας”, καθαρίζοντας την ατμόσφαιρα από τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, τις οποίες το δάσος απορροφά. Μελέτη της NASA το 2014 επιβεβαίωσε ότι το τροπικό δάσος του Αμαζονίου αφαιρεί περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ όσο αποβάλει στην ατμόσφαιρα.
Για κακή μας βέβαια τύχη, η αποψίλωση του Αμαζονίου μειώνει τα ζωντανά δέντρα που απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και αυξάνει τα νεκρά δέντρα που εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα. Έτσι, η λειτουργία του Αμαζονίου ως “νιπτήρα” του πλανήτη τίθεται εν αμφιβόλω. Σύμφωνα με την ανάλυση δορυφορικών φωτογραφιών του οργανισμού Global Forest Watch, από το 2006 μέχρι το 2017, μόνο το κομμάτι του Αμαζονίου που ανήκει γεωγραφικά στη Βραζιλία έχασε περίπου 237.990 τετραγωνικά χιλιόμετρα – μια έκταση σχεδόν διπλάσια απ’ αυτήν της Ελλάδας.
Πρόσφατη έκθεση του οργανισμού διαπιστώνει ότι παρά μια κάποια πρόοδο που είχε επιτευχθεί τα προηγούμενα χρόνια, η Βραζιλία είχε τη δεύτερη μεγαλύτερη αποψίλωση στην ιστορία της το 2017, ένα φαινόμενο που συνδέεται με πυρκαγιές στην περιοχή, κάποιες απ’ τις οποίες οφείλονται σε φυσικά φαινόμενα, άλλες όμως συνδέονται με την ανθρώπινο προσπάθεια να “καθαρίσει” από δέντρα γη για γεωργικούς και κτηνοτροφικούς σκοπούς. Όση δε πρόοδος είχε συντελεστεί κινδυνεύει να αντιστραφεί γοργά με την έλευση του Jair Bolsonaro στην εξουσία.
Πρόσω Ολοταχώς
“Αυτή η γη δεν είναι δική σας”, δήλωνε προκλητικά ο Bolsonaro κατά την προεκλογική περίοδο, σε μια από τις πολλαπλές επιθέσεις που εξαπέλυσε εναντίον των γηγενών πληθυσμών του Αμαζονίου. “Όπου υπάρχει γη αυτοχθόνων, υπάρχει πλούτος από κάτω”, είχε δηλώσει.
Επί δεκαετίες, η γη του Αμαζονίου στην οποία ζουν γηγενείς φυλές βρισκόταν υπό ειδικό καθεστώς προστασίας και απαγορευόταν η μεγάλης έκτασης βιομηχανική δραστηριότητα – κι ας μη τηρείτο πάντα η συγκεκριμένη απαγόρευση. Υπάρχουν εκατοντάδες τέτοιες περιοχές στη Βραζιλία, καλύπτοντας περίπου το 13% της γεωγραφικής έκτασης της χώρας – ένα ποσοστό που οι επικριτές της συγκεκριμένης πολιτικής θεωρούν ότι παραείναι υψηλό σε σχέση με τον πληθυσμό των γηγενών που δεν ξεπερνά το 0,5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας (το γιατί έχουν μείνει τόσο λίγοι είναι μια άλλη, θλιβερή ιστορία).
Μετά τη νίκη του στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές ανέφερε για το ζήτημα των αυτοχθόνων εδαφών: “Αν ήταν στο χέρι μου, δεν θα είχαμε πια τέτοιες περιοχές στη χώρα”.
Τώρα ο Bolsonaro ετοιμάζεται για τη ντε φάκτο κατάργηση του ειδικού αυτού καθεστώτος και τον περιορισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, υποστηρίζοντας ότι η Βραζιλία δεν μπορεί πλέον να ανεχτεί την “παρακράτηση” τόσο μεγάλων εκτάσεων ως αυτόχθονων εδαφών, εθνικών πάρκων και ζωνών ειδικής προστασίας. Ήρθε η ώρα να επανεντάξουμε τους αυτόχθονες στην κοινωνία, αναγνωρίζοντας ότι “δεν θέλουν να ζουν σε ζωολογικούς κήπους”, είχε πει χαρακτηριστικά.
Αφήνοντας στην άκρη το ρατσιστικό χαρακτήρα των δηλώσεών του, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Bolsonaro δεν αφήνει καμία αμφιβολία όσον αφορά τις προθέσεις του. Μετά τη νίκη του στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές ανέφερε για το ζήτημα των αυτοχθόνων εδαφών: “Αν ήταν στο χέρι μου, δεν θα είχαμε πια τέτοιες περιοχές στη χώρα”. Ευτυχώς, μια τέτοια αλλαγή πολιτικής θα απαιτούσε συνταγματική αναθεώρηση, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ο Bolsonaro θα μείνει με σταυρωμένα τα χέρια. Μπορεί να καταργήσει τα πρόστιμα στους παραβάτες των σχετικών νόμων, κλείνοντας το μάτι στις εταιρείες που είναι έτοιμες να αξιοποιήσουν τους φυσικούς πόρους του Αμαζονίου και στέλνοντάς τους το μήνυμα ότι η νέα κυβέρνηση θα είναι πολύ πιο ανεκτική απέναντί τους.
Για τι Ζημιά Συζητάμε;
Με βάση τους υπολογισμούς παλαιότερης μελέτης ερευνητών της NASA, αν πάρουμε το σενάριο μιας επιστροφής των ρυθμών αποψίλωσης του Αμαζονίου στο υψηλό του 2004, η αύξηση των ετήσιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίων θα μπορούσε να φτάσει ακόμη και τα 3 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους το χρόνο. Για τι μεγέθους ζημιά συζητάμε; Σκεφτείτε ότι το σύνολο των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου των ΗΠΑ ανήλθαν σε 6,5 δισεκατομμύρια τόνους το 2016.
Σύμφωνα τώρα με το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Βραζιλίας, η πολιτική του νέου προέδρου θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ακόμη πιο δριμεία αύξηση της αποψίλωσης της τάξεως του 268%. Στην προσομοίωση που έτρεξε το Ινστιτούτο έλαβε υπόψιν μέτρα όπως η αυξημένη αποψίλωση του δάσους του Αμαζονίου, η μη προστασία των εδαφών των αυτοχθόνων από έργα εξορύξεων και τη σταδιακή έξοδο της Βραζιλίας από τη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα – στα ένδοξα βήματα του Donald Trump. Ήδη, η επίτευξη των στόχων που είχε θέσει η τελευταία έχουν τεθεί εν αμφιβόλω, σκεφτείτε πόσο πίσω θα μπορούσε να μας πάει η νέα αυτή εποχή Bolsonaro.
Tο άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» τη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου.
