Ο Lesego Konupi, όταν ήταν μικρό παιδί και οι πυροβολισμοί του απαρτχάιντ του τρυπούσαν τ΄ αφτιά και του έσκιζαν την καρδιά, κρυβόταν κάτω από το τραπέζι του σπιτιού της γιαγιάς του. Σ΄ αυτό το ίδιο σπίτι, που βρισκόταν ανατολικά του Γιοχάνεσμπουργκ, έζησε μέρες φρίκης αλλά και απύθμενης χαράς. Απ΄ τη μια ο απάνθρωπος φυλετικός διαχωρισμός και από την άλλη το υπέροχο δώρο, το πρώτο του ποδήλατο. Χρόνια αργότερα, κι ενώ το απαρτχάιντ έχει καταργηθεί -αν και απ΄ ό,τι φαίνεται μόνο στα χαρτιά- ο Lesego Konupi ένωσε την αγωνία του για ζωή με τη λαχτάρα του για ζωή. Μαζί με τρεις φίλους του δημιούργησε την Bicycle Stokvel, μία ομάδα που χρησιμοποιεί τα ποδήλατα για να διασχίζει τα φυσικά και κοινωνικά όρια του απαρτχάιντ. “Πάνω στα ποδήλατα μας δεν σκεφτόμαστε το διαχωρισμό της πόλης. Απλά κινούμαστε”, λέει ο νεαρός συστήνοντας την ομάδα του.
Η Bicycle Stokvel κάνει αισθητή την παρουσία της στους δρόμους μία φορά το μήνα. Πάνω στα ποδήλατά τους, οι μαύροι Αφρικανοί εξερευνούν τους δρόμους της πόλης, βγάζουν φωτογραφίες, κάνουν υπαίθριες εκθέσεις και συγχρωτίζονται υπό τους ήχους των χαρούμενων μουσικών τους με το πολύχρωμο πλήθος που τους παρακολουθεί για έναν ζωτικής σημασίας λόγο: την κοινωνική δικαιοσύνη.
Χρησιμοποιούν την “προέκταση των ποδιών τους”, το παντοτινά λατρεμένο τους μεταφορικό μέσο, το ποδήλατο, για να διερευνήσουν τις ομορφιές του τόπου τους, ενός τόπου που εξακολουθεί να είναι (και) πολεοδομικά χωρισμένος υπό τις επιταγές του βάναυσου συστήματος του απαρτχάιντ.
Από καιρό σε καιρό δε, η ομάδα Bicycle Stokvel δίνει ραντεβού στο Βοσλόρους, έναν μεγάλο δήμο καμιά εικοσαριά χιλιόμετρα έξω από το Γιοχάνεσμπουργκ , που ιδρύθηκε το 1963 από μαύρους Αφρικανούς οι οποίοι εξαναγκάστηκαν από το απαρτχάιντ να μετακομίσουν από το Στίρτονβιλ επειδή θεωρήθηκε από την τότε κυβέρνηση πολύ κοντά σε μια λευκή πόλη. Περισσότεροι από εκατό άνθρωποι συγκεντρώνονται στο Βοσλόρους, κατά πάσα πιθανότητα με ένα πολύ πλατύ χαμόγελο στα χείλη, βαθιά πίστη στην ελευθερία τους και πολύ όρεξη για πολύ μακρινές και πολύ αλλιώτικες ποδηλατάδες. Ξεκινούν από ένα σημείο προφανώς συμβολικό, πιθανώς και βολικό, για μία διαδρομή πολλών χιλιομέτρων που τους επιτρέπει να “βγάλουν τη γλώσσα” στο απαρτχάιντ, που 25 χρόνια μετά την τυπική κατάλυσή του εξακολουθεί να ταλανίζει το Γιοχάνεσμπουργκ, τα περίχωρα, τη χώρα ολόκληρη.
Οι μαύροι Αφρικανοί ποδηλάτες που αρνούνται, και καλά κάνουν, να δεχθούν το διαχωρισμό τους από τους λευκούς, διασχίζουν λευκές και μαύρες περιοχές με την πιο αντιστασιακή ορθοπεταλιά του κόσμου. Χρησιμοποιούν την “προέκταση των ποδιών τους”, το παντοτινά λατρεμένο τους μεταφορικό μέσο, το ποδήλατο, για να διερευνήσουν τις ομορφιές του τόπου τους, ενός τόπου που εξακολουθεί να είναι (και) πολεοδομικά χωρισμένος υπό τις επιταγές του βάναυσου συστήματος του απαρτχάιντ. Στο πλαίσιο αυτό, η ομάδα κάνει και πολύ μεγάλες διαδρομές . Πριν από κάμποσο καιρό, για παράδειγμα, έφτασε στο Ντουρμπάν, 550 χιλιόμετρα από το Βοσλόρους, ενώ για φέτος σχεδιάζει ποδηλασία πέρα από τα σύνορα με την Εσουατίνι (πρώην Σουαζιλάνδη), τη Μοζαμβίκη και τη Μποτσουάνα στο πρόγραμμα, μέσα σε μία προσπάθεια πολλών χιλιομέτρων και πολλών χρόνων να τεκμηριώσουν την καθημερινότητα μέσα από τα δικά τους, κι όχι των άλλων, μάτια.
Οι ορθοπεταλιές της Bicycle Stokvel όμως δεν είναι ένα απλό χαρούμενο ταξίδι. Οι ποδηλάτες (γενικώς) πρέπει να μοιράζονται το δρόμο με αυτοκίνητα, λεωφορεία και ταξί, σε μια χώρα με κακή οδική ασφάλεια. Σύμφωνα με επίσημες στατιστικές, πάνω από 14.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε τροχαία ατυχήματα στη Νότια Αφρική το 2017, ενώ οι κατά καιρούς εξαγγελίες για δημιουργία ασφαλών ποδηλατοδρόμων έχουν μείνει στη μέση του δρόμου. Όπως και η κατάργηση του απαρτχάιντ…
Η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι η Νότια Αφρική είναι το πιο άνισο έθνος στον πλανήτη, γεγονός που ο πρώην Πρόεδρος F. W. de Klerk, βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης, χαρακτήρισε “τη βαθύτερη εθνική ντροπή”, ενώ προ τριμήνου δημοσίευμα του Associated Press ανέφερε πως “ίσως πουθενά στη σημερινή Νότια Αφρική η ανισότητα δεν είναι δραματικότερη από ό, τι στα γειτονικά του Γιοχάνεσμπουργκ προάστια Σάντον και Αλεξάνδρα. Το Σάντον, γνωστό ως το πλουσιότερο τετραγωνικό χιλιόμετρο της Αφρικής, είναι μία αναβαθμισμένη περιοχή με πλούσιες κτηριακές εγκαταστάσεις, ενώ η Αλεξάνδρα, όπου κάποτε ζούσε ο Nelson Mandela, είναι ένας ματωμένος, μπερδεμένος και μολυσμένος από εγκλήματα τόπος”. Με την ανεργία στη χώρα των 56 εκατομμυρίων ανθρώπων να ξεπερνά το 25%, οι λευκοί εξακολουθούν να κατέχουν μεγάλο μέρος του πλούτου και των μοχλών εξουσίας, με τους μαύρους να κουρεύουν τους χλοοτάπητες και να καθαρίζουν τα σπίτια τους.
Καθώς η βαναυσότητα του απαρτχάιντ ζει και βασιλεύει, οι μαύροι Αφρικανοί φαίνεται πως δεν έχουν τη δυνατότητα να διεκδικήσουν ούτε το πιο αθώο παρελθόν τους. Το Rockefeller Foundation υποστηρίζει μία σειρά δημοσιευμάτων στην εφημερίδα The Guardian για τις πόλεις στον κόσμο και στο πλαίσιο αυτό παρουσίασε το βιβλίο Cycling Cities: the Johannesburg Experience του Njogu Morgan. Στις σελίδες του, οι Νοτιοαφρικανοί ποδηλάτες πλημμυρίζουν, το πάλαι ποτέ, τους δρόμους του Γιοχάνεσμπουργκ, με έναν αρθρογράφο να γράφει το 1903: “υπάρχουν λίγες πόλεις στη Νότιο Αφρική ή σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου όπου υπάρχει τέτοιος μεγάλος αριθμός ποδηλατών, όπως στο Γιοχάνεσμπουργκ […] το κάθε παιδί του Γιοχάνεσμπουργκ μαθαίνει να ποδηλατεί πριν να μπορέσει να περπατήσει”.
Γράφοντας για την εφημερίδα Star τον Ιούλιο του 1940, ένας δημοσιογράφος διαπιστώνει ότι “σε διάστημα μόλις τεσσάρων λεπτών, 93 ιθαγενείς ποδηλάτες περνούσαν από το θέατρο Astra”. “Σχεδόν 80 χρόνια αργότερα, στην ίδια γωνία της λεωφόρου Louis Botha, στην ίδια ώρα και ημέρα της εβδομάδας -6.30μ.μ. τη Δευτέρα- υπάρχει ένας μόνο ποδηλάτης”, εξηγεί ο Njogu Morgan στο βιβλίο του, σημειώνοντας πως ακόμη και τότε (στις αρχές του 20ού αιώνα) που το ποδήλατο ήταν το βασικότερο μέσο μεταφοράς, με την κατηγορία-πρόφαση πως οι μαύροι έκλεβαν τα ποδήλατα των λευκών, είχε ψηφιστεί νόμος που τους επέβαλε να φορούν ειδικό περιβραχιόνιο στο αριστερό τους χέρι ως δηλωτικό νομιμότητας κατοχής και κυκλοφορίας του δίκυκλου.
Μπορεί πλέον οι μαύροι ποδηλάτες να μη φορούν εκείνο το διακριτικό ρατσιστικό περιβραχιόνιο. Μπορεί επίσης να είναι ασύγκριτα λιγότεροι από του παρελθόντος. Όμως το τραγούδι-ύμνος ενάντια στο καθεστώς του απαρτχάιντ του Eddy Grant “Gimme Hope Jo’anna”, μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ. Ταυτόχρονα, ταιριάζει γάντι στις επαναστατικές ποδηλατάδες της Bicycle Stokvel στα πέριξ του Γιοχάνεσμπουργκ.
