Ένα Χρόνο Μετά το Πραξικόπημα στην Τουρκία

Το δημοψήφισμα του περασμένου Απριλίου επέφερε ακόμα ένα σημαντικό πλήγμα στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών στην Τουρκία, καθιστώντας τον Erdogan ταυτόχρονα επικεφαλής του Κράτους και της Κυβέρνησης, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την εξουσία του. Το αποτυχημένο πραξικόπημα και τα επακόλουθα αυτού, επέδρασαν καταλυτικά στην περαιτέρω περιστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών και των αρχών του κράτους δικαίου.

Τι συνέβη όμως εκείνο το βράδυ της Παρασκευής 15 Ιουλίου και το πραξικόπημα κατέληξε σε αποτυχία; Οι καθοριστικοί παράγοντες υπήρξαν οι εξής:

1.    H αποτυχία των πραξικοπηματιών να συλλάβουν ή να εξουδετερώσουν τον Erdogan.

2.    Η αδυναμία των πραξικοπηματιών να ελέγξουν πλήρως ή να θέσουν εκτός λειτουργίας όλα τα συστήματα των τηλεπικοινωνιών. Το γεγονός αυτό έδωσε τη δυνατότητα στον Erdogan να εμφανιστεί, μέσω κινητού τηλεφώνου, σε τηλεοπτικό δίκτυο εθνικής εμβέλειας, επιτυγχάνοντας αφενός να κινητοποιήσει τους οπαδούς του, καλώντας τους να βγουν στους δρόμους και να διαδηλώσουν ενάντια στο πραξικόπημα, και αφετέρου να καταστήσει σαφές σε όλους, ότι ήταν ζωντανός, αποδυναμώνοντας έτσι τη θέση των πραξικοπηματιών.

3.    Η απουσία σαφών διαταγών προς τους στρατιώτες που επιχειρούσαν στους δρόμους, για τη στάση που θα έπρεπε να τηρήσουν έναντι των πολιτών. Το γεγονός ότι οι στρατιώτες, πλην ορισμένων εξαιρέσεων, δεν είχαν διαταγές ή δεν ήταν αποφασισμένοι να ανοίξουν πυρ εναντίον των διαδηλωτών, σήμανε ουσιαστικά το τέλος του πραξικοπήματος.

4.    Η αποτυχία των πραξικοπηματιών να  καταλάβουν υψίστης στρατηγικής σημασίας κτίρια, όπως αυτό της ΜiΤ (Εθνική Οργάνωση Πληροφοριών) στην Άγκυρα.

5.    Το καθοριστικής σημασίας γεγονός για την αποτυχία του πραξικοπήματος ήταν ότι οι πραξικοπηματίες αναγκάστηκαν να θέσουν σε κίνηση το σχέδιό τους έξι ώρες νωρίτερα από ό,τι είχαν προγραμματίσει. Αυτό συνέβη διότι ο επικεφαλής της MiT πληροφορήθηκε, λίγες ώρες νωρίτερα από την εκδήλωσή του, το σχέδιο του πραξικοπήματος και ενημέρωσε τον διοικητή της Α΄ Στρατιάς, ο οποίος με τη σειρά του τηλεφώνησε στον Erdogan για να τον ενημερώσει. Το πραξικόπημα ξεκίνησε νωρίς το βράδυ, όταν οι πολίτες ήταν ακόμα ξύπνιοι, γεγονός που τους επέτρεψε να πληροφορηθούν τις εξελίξεις και αρκετοί να βγουν στους δρόμους. Αν το πραξικόπημα ξεκινούσε τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Ιουλίου, όπως ήταν προγραμματισμένο, οι πιθανότητες επιτυχίας θα ήταν αυξημένες, καθώς τόσο οι πολίτες όσο και τα σώματα ασφαλείας θα είχαν πιαστεί στον ύπνο.

Ο απολογισμός του αποτυχημένου πραξικοπήματος ήταν περίπου 300 νεκροί και πάνω από 2.000 τραυματίες, πολίτες και στρατιώτες. Επιπλέον, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων, δικαστικοί, ακαδημαϊκοί, δημόσιοι υπάλληλοι και δημοσιογράφοι, διώχτηκαν, φυλακίστηκαν ή βασανίστηκαν, μετά το πραξικόπημα. Οι περισσότεροι από αυτούς κατηγορήθηκαν από το καθεστώς Erdogan ως “Γκιουλενιστές”, ότι είχαν δηλαδή σχέσεις με τον ιεροκήρυκα Fethullah Gülen, τον οποίο ο Erdogan κατηγόρησε από την πρώτη στιγμή ως υπεύθυνο του πραξικοπήματος.  Ο ίδιος πάντως ο Gülen, μέχρι και σήμερα, αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη στο πραξικόπημα εναντίον του Erdogan.

Το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου αποτέλεσε μια μορφή τελικής σύγκρουσης ανάμεσα στους Κεμαλιστές, τις αρχές των οποίων παραδοσιακά υπερασπίζονται στην Τουρκία οι ένοπλες δυνάμεις, και τους Ισλαμιστές, που εκπροσωπούνται από τον Erdogan και το κόμμα του, το AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης).

Οι Κεμαλιστές είναι εκσυγχρονιστές και πρεσβεύουν ένα κράτος εξευρωπαϊσμένο, με κοσμικό χαρακτήρα, επί τη βάσει του οράματος του Mustafa Kemal Atatürk, για μια Τουρκία δομημένη στα πολιτικά και πολιτισμικά πρότυπα του Δυτικού κόσμου. Ο Erdogan και οι Ισλαμιστές απορρίπτουν αυτές τις αρχές, χωρίς όμως να απορρίπτουν τον ίδιο τον Kemal, τον ιδρυτή του σύγχρονου Τουρκικού κράτους, ένα πρόσωπο που τυγχάνει παλλαϊκής αναγνώρισης στην Τουρκία και τιμάται ως η σημαντικότερη μορφή του σύγχρονου Τουρκικού κράτους. Σε αντίθεση με τους Κεμαλιστές, οι Ισλαμιστές επιδιώκουν την ενίσχυση του θρησκευτικού χαρακτήρα του Κράτους και πρεσβεύουν τον κοινωνικό συντηρητισμό.

Σε αυτή τη σύγκρουση νικητής αναδείχτηκε ο Erdogan, το πολιτικό πρόγραμμα του οποίου οδηγεί στην απομάκρυνση της Τουρκίας από τις αρχές του ιδεώδους της Ενωμένης Ευρώπης. Ο Erdogan, που από το 2003 κυβερνά συνεχόμενα την Τουρκία, είτε ως πρωθυπουργός είτε ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, πορεύεται με το όραμα του νεο-οθωμανισμού στην εξωτερική πολιτική, ενώ στο εσωτερικό μετατρέπει σταδιακά τη χώρα σε μια ιδιότυπη Ισλαμική Δημοκρατία.