«Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος
να ‘ν’ ήμερος να ‘ναι άκακος
λίγο φαΐ λίγο κρασί
Χριστούγεννα κι Ανάσταση»
Και κάπως έτσι, με την απλότητα και τη βαθιά αλήθεια των στίχων του Οδυσσέα Ελύτη, πλησιάζουμε τις γιορτινές πασχαλινές μέρες.
Σε αντίθεση με τη δυτικοευρωπαϊκή κουλτούρα όπου τα Χριστούγεννα πρωτοστατούν, στην ελληνορθόδοξη παράδοση η Κυριακή του Πάσχα αποτελεί τη σημαντικότερη, λαμπρότερη θρησκευτική γιορτή. Μια ημέρα μεγάλης χαράς και θριάμβου, καθώς τιμάται η Aνάσταση του Ιησού Χριστού, γεγονός-ακρογωνιαίος λίθος της χριστιανικής πίστης.
Γνωρίζουμε όμως πραγματικά όλες τις λεπτομέρειες της μεγάλης αυτής γιορτής;
Τι Σημαίνει «Πάσχα»;
Η λέξη Πάσχα είναι εβραϊκή και σημαίνει «διάβαση», «πέρασμα». Οι μεν Εβραίοι γιορτάζουν το πέρασμά τους από την Ερυθρά Θάλασσα και την απελευθέρωση από τη δουλεία των Φαραώ. Οι δε Χριστιανοί γιορτάζουν το «πέρασμα» του Ιησού από τον θάνατο στη ζωή και την απελευθέρωση των ανθρώπων από την αμαρτία και τη φθορά.
«Πότε “Πέφτει” το Πάσχα Φέτος;»
Πρόκειται για κινητή γιορτή, που γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την Εαρινή Ισημερία της 21ης Μαρτίου.
Ακολουθεί δε το Ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο είναι δεκατρείς ημέρες πίσω από το Γρηγοριανό που χρησιμοποιείται στη Δύση – γι’ αυτό και η ημερομηνία του Πάσχα στην ελληνορθόδοξη παράδοση πέφτει συχνά σε διαφορετική ημέρα από το Πάσχα άλλων χριστιανικών δογμάτων. Για την ιστορία, το πιο πρώιμο Πάσχα έχει πέσει στις 4 Απριλίου, ενώ το πιο όψιμο στις 8 Μαΐου.
Η… Μορφολογία Του Πάσχα
Το Πάσχα έχει μια συγκεκριμένη δομή που παρουσιάζει ενδιαφέρον όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο ολοκληρώνεται.
Εκκλησιαστικά, στην ελληνορθόδοξη παράδοση, η πορεία προς το Πάσχα για τους πιστούς ξεκινά από την Καθαρά Δευτέρα – αρχή της Σαρακοστής: μια περίοδο προσευχής, μετάνοιας και περισυλλογής, που καταλήγει στη Μεγάλη Εβδομάδα και κορυφώνεται την Κυριακή του Πάσχα.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα στους ναούς –μέσα από τα Ευαγγέλια και τα άλλα λειτουργικά κείμενα– μνημονεύονται σημαντικές αξίες, καθώς και τα γεγονότα που οδήγησαν τον Ιησού προς τη Σταύρωση, τον θάνατο και την Ανάσταση.
Μεγάλη Δευτέρα
Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στον Ιωσήφ, τον γιο του Ιακώβ, και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του.
Μεγάλη Τρίτη
Η Μεγάλη Τρίτη αναφέρεται στην Παραβολή των Δέκα Παρθένων, την προνοητικότητα και την πίστη, ενώ ψάλλεται το Τροπάριο της Κασσιανής, όπου υμνείται η σημασία της μετάνοιας.
Μεγάλη Τετάρτη
Τη Μεγάλη Τετάρτη μνημονεύεται η «πόρνη», η «αμαρτωλή» γυναίκα που μετανόησε και πίστεψε στον Χριστό, ενώ πραγματοποιείται και το Μεγάλο Ευχέλαιο.
Μεγάλη Πέμπτη
Η Μεγάλη Πέμπτη σηματοδοτεί την έναρξη των Παθών του Χριστού και στα νοικοκυριά εθιμοτυπικά βάφονται τα κόκκινα (κατά κανόνα) αυγά και πλάθονται τα κουλουράκια και τα τσουρέκια. Στις εκκλησίες τελείται η ακολουθία των Αχράντων Παθών και διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια.
Μετά το Πέμπτο Ευαγγέλιο, γίνεται η Σταύρωση, οπότε και ακούγεται το τροπάριο με τον θαυμάσιο στίχο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας». Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης στολίζεται και ο Επιτάφιος.
Μεγάλη Παρασκευή
Η «Αποκαθήλωση» πραγματοποιείται τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί. Έχει προηγηθεί η Ακολουθία των «Ωρών», όπου περιγράφονται οι τελευταίες στιγμές του Ιησού πάνω στον σταυρό. Πρόκειται για ημέρα πένθους και αποχής από δραστηριότητες.
Το βράδυ γίνεται η περιφορά των Επιταφίων στις γειτονιές, όπου ψάλλονται τα Εγκώμια του Επιτάφιου Θρήνου. Τότε ακούγεται και το σπαρακτικό τροπάριο της μάνας-Παναγίας: «Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;».
Μεγάλο Σάββατο
Τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινάει η Αναστάσιμη Λειτουργία, που είναι η πιο σημαντική του έτους.
Προηγουμένως οι πιστοί έχουν λάβει το Άγιο Φως και έχουν ανάψει ο ένας με τον άλλο τα κεριά και τις λαμπάδες τους. Το φως νικά το σκοτάδι: ένα πανέμορφο συμβολικό έθιμο μοιράσματος και κοινού βιώματος.
Το χαρμόσυνο τροπάριο «Χριστός Ανέστη» αντηχεί 99 φορές (!), οι καμπάνες χτυπούν δυνατά, οι πιστοί αγκαλιάζονται, φιλιούνται, χαίρονται αφού: «Τι ζητείτε τον ζώντα μετά των νεκρών; Ουκ έστιν ώδε, αλλ’ ηγέρθη!».
Κυριακή του Πάσχα
Η Κυριακή του Πάσχα, η «Λαμπρή», είναι ημέρα χαράς και ελπίδας. Αποτελεί ιδανική αφορμή για τραπεζώματα και οικογενειακές συναθροίσεις και γιορτάζεται με γλέντι, κρασί και κρεοφαγία (ιδιαίτερα σημαντική για όσες/όσους τήρησαν τη νηστεία της Σαρακοστής) και το παραδοσιακό «τσούγκρισμα» των αυγών.
Μια ενδιαφέρουσα εκκλησιαστική παράδοση είναι ο «Εσπερινός της Αγάπης», που τελείται το απόγευμα της Κυριακής και περιλαμβάνει την ανάγνωση του Ευαγγελίου σε δεκάδες διαφορετικές γλώσσες, ώστε να τονιστεί το πανανθρώπινο μήνυμα της γιορτής.
«Σήμερα Μαύρος Ουρανός…»
Αν θέλετε να «μπείτε» και μουσικά στο κλίμα των ημερών, επέλεξα τρία ιδιαίτερα ακούσματα για την περίσταση.
Το αριστουργηματικό «Σήμερα Μαύρος Ουρανός…» στη συγκινητική εκτέλεση του Χρόνη Αηδονίδη. Ένα αφηγηματικό μοιρολόι λόγιας προέλευσης που –εμπνευσμένο από την εκκλησιαστική υμνογραφία– περιγράφει τον θρήνο μέσα από την ανθρώπινη, μητρική ματιά της Παναγίας.
Himno de Pascua «Regina Coeli»
Αν πάλι προτιμάτε κλασική μουσική, θυμίζω πως η όπερα «Cavalleria Rusticana» του Pietro Mascagni διαδραματίζεται Πάσχα στη Σικελία και περιλαμβάνει τον «Πασχαλινό Ύμνο». Εδώ στην καταπληκτική ερμηνεία της Μαρίας Κάλλας.
«Πάσχα των Ελλήνων»
Ε, και για το τέλος το «Πάσχα των Ελλήνων» του Σταύρου Κουγιουμτζή, στην κλασική εκτέλεση του Γιώργου Νταλάρα.
Καλό Πάσχα!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
