Όταν προτείνεις μουσική και είναι Μεγάλη Πέμπτη, όλοι οι (μουσικοί) δρόμοι οδηγούν στον Johann Sebastian Bach (1685-1750) και το έργο του “Κατά Ματθαίον Πάθη” (“Matthäuspassion” – BWV 244).
Για το μεγαλειώδες αυτό ορατόριο* για σόλο φωνές, διπλή χορωδία και διπλή ορχήστρα, ο Bach και ο Picander** που έγραψε το λιμπρέτο***, βασίστηκαν στο υπάρχον εκκλησιαστικό κείμενο της γερμανικής μετάφρασης των κεφαλαίων 26 και 27 του Ευαγγελίου του Ματθαίου.
Στα δύο μέρη του ορατορίου, που το καθένα περιλαμβάνει τέσσερα μικρότερα, περιγράφονται σκηνές των τελευταίων ημερών του Ιησού: από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, το Μυστικό Δείπνο και την προσευχή στο Όρος των Ελαιών μέχρι τη σύλληψη, τη δίκη, την καταδίκη, τη σταύρωση και την ταφή Του.
Το εμβληματικό έργο διάρκειας περίπου τριών ωρών, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1729 (κατά άλλες πηγές ίσως και νωρίτερα) στο Ναό του Αγίου Θωμά της Λειψίας, υπό τη διεύθυνση του ίδιου του Bach. Η εκτέλεσή του προκάλεσε συγκίνηση και δέος στο εκκλησίασμα, αλλά και αρκετές ενστάσεις. Κάποιοι χαρακτήρισαν ιεροσυλία τη μεγάλη διάρκεια, το εκλεπτυσμένο και απαιτητικό ύφος των ερμηνειών και των τεχνικών και εκφραστικών δομών του. Έτσι ο Bach, ο οποίος ήταν Αρχιμουσικός του Αγίου Θωμά και διευθυντής εκκλησιαστικής μουσικής και σε άλλους ναούς της περιοχής, κλήθηκε σε απολογία για παράβαση βασικών όρων των συμβολαίων του και τελικά υπέστη μείωση μισθού.
Παρ’ όλα αυτά, ο βαθιά θρησκευόμενος συνθέτης ήταν περήφανος για τη μεγαλόπνοη δουλειά του, που εξέφραζε την πίστη του μέσα από τα πυκνά μουσικά νοήματα και τις δραματικές εντάσεις των σκηνών. Έκτοτε, το ορατόριο εκτελέστηκε ελάχιστες φορές και ποτέ εκτός Λειψίας, μέχρι το 1829 που ο συνθέτης Felix Mendelssohn Bartholdy το παρουσίασε στο Βερολίνο, όπου και εκτιμήθηκε όπως του άρμοζε. Ως αριστούργημα!
Από ολόκληρο το ορατόριο, ξεχωρίζω μια ιδιαίτερα αισθαντική εκτέλεση της άριας “Erbarme Dich MeinGott…” (“Λυπήσου με Θεέ μου…” σε ελεύθερη μετάφραση), η οποία αποτέλεσε και το μουσικό θέμα της τελευταίας ταινίας του Andrei Tarkovsky, “Η Θυσία” (1986).
Erbarme dich, mein Gott, Λυπήσου με Θεέ μου
um meiner Zähren willen! να σώσω τα δάκρυά μου
Schaue hier, Herz und Auge κοίτα, εδώ μπροστά Σου, η καρδιά και τα μάτια μου)
weint vor dirbitterlich. κλαίνε πικρά
Erbarme dich, mein Gott. Λυπήσου με Θεέ μου
* Ορατόριο: μεγάλης διάρκειας λυρική σύνθεση για ορχήστρα, σόλο φωνές και χορωδία, με δομή παρόμοια της όπερας αλλά χωρίς θεατρική δράση και σχεδόν πάντα με θρησκευτικό θέμα.
** Λιμπρέτο: υποκοριστικό του libro (= βιβλίο). Αναφέρεται στο κείμενο μιας όπερας ή άλλου φωνητικού δραματικού μουσικού έργου.
*** Picander: καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Christian Friedrich Henrici (1700-1764), Γερμανού ποιητή και λιμπρετίστα πολλών έργων του Bach.
