Όταν πέρασα την πύλη του Takis Foundation ένιωσα αμέσως πως βρισκόμουν σε έναν χώρο γεμάτο ενέργεια, φαντασία και ιστορία. Εκεί με υποδέχτηκαν δύο γυναίκες που αγαπούν βαθιά αυτό που κάνουν: η Μένια Κουλή, διευθύντρια επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων του ιδρύματος, και η Ειρήνη Περσίδου, υπεύθυνη ανάπτυξης και καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.
Οι δυο τους με ξενάγησαν στους απίστευτους χώρους του ιδρύματος, μέσα στα έργα, στα στούντιο και στην αύρα του Takis, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου καλλιτέχνη. Ήταν μια εμπειρία που συνδύαζε γνώση, έμπνευση και σεβασμό στην καλλιτεχνική κληρονομιά του δημιουργού, την οποία προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε στην ακόλουθη συνέντευξη.
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση του πρωτοπόρου γλύπτη Takis. Ποιο ήταν το έναυσμα για την έκδοση του συλλεκτικού νομίσματος και πώς επιλέχθηκε αυτός ο τρόπος τιμής;
Μένια Κούλη (Μ.Κ.): Ήταν ιδιαίτερη η συγκίνηση και η υπερηφάνεια όταν ενημερωθήκαμε από την Τράπεζα της Ελλάδος, το Νομισματοκοπείο και το Υπουργείο Οικονομικών –στο πλαίσιο της πρόσφατης συνάντησης με την ομάδα του ιδρύματος– ότι ελήφθη η απόφαση για την έκδοση συλλεκτικού νομίσματος αφιερωμένου στα 100 χρόνια από τη γέννηση του γλύπτη Takis. Η απόφαση αυτή δεν είναι απλώς μια θεσμική αναγνώριση. Είναι ένας βαθιά συμβολικός φόρος τιμής σε μια σπουδαία προσωπικότητα της σύγχρονης εικαστικής σκηνής, έναν καλλιτέχνη που κατέκτησε διεθνή ακτινοβολία μέσα από το πρωτοποριακό του έργο και την ασυμβίβαστη δημιουργική του πορεία.
Ο Takis, όπως αναγνωρίζεται παγκοσμίως, υπήρξε ένας οραματιστής της τέχνης, ένας δημιουργός που μετουσίωσε την επιστήμη και την ενέργεια σε γλυπτική έκφραση, ανοίγοντας νέους δρόμους για την τέχνη του 20ού αιώνα. Η έκδοση αυτού του συλλεκτικού νομίσματος, με την οποία τιμάται και το Ίδρυμα Takis –που ιδρύθηκε από τον ίδιο με σκοπό τη διατήρηση και προβολή του έργου του– αποτελεί για όλους εμάς ένα γεγονός που μας γεμίζει υπερηφάνεια αλλά και ευθύνη.
Ποια ήταν η διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης του νομίσματος;
Μ.Κ.: Η εμπειρία της διαδικασίας ήταν πραγματικά εντυπωσιακή. Μαζί με την ομάδα του Ιδρύματος Takis, είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε το Νομισματοκοπείο της Τράπεζας της Ελλάδος, όπου εκεί εργάζεται μια εξαιρετικά εξειδικευμένη και πολυάριθμη ομάδα επιστημόνων και καλλιτεχνών, οι οποίοι αξιοποιούν την πιο προηγμένη τεχνολογία για να αποδώσουν με ακρίβεια και ευαισθησία τα χαρακτηριστικά κάθε έργου που τιμούν. Είναι συγκλονιστικό το πώς κατάφεραν να ενσωματώσουν στο μικροσκοπικό μέγεθος ενός νομίσματος το κινητικό στοιχείο της γλυπτικής του Takis – ένα στοιχείο θεμελιώδες και εμβληματικό για το έργο του. Χάρη στα υπερσύγχρονα μηχανήματα που διαθέτει η υπηρεσία, η απόδοση είναι εντυπωσιακή. Το νόμισμα βρίσκεται ακόμη σε επεξεργασία και έλεγχο από μια μεγάλη ομάδα ειδικών. Παρ’ όλα αυτά, μας παρουσιάστηκε ένα πρώτο δείγμα – για το πώς θα δείχνει το νόμισμα, αλλά και δείγματα από παλαιότερα, αντίστοιχα έργα του Νομισματοκοπείου.
Η εμπειρία ήταν αποκαλυπτική. Η πρόκληση είναι μεγάλη! Το έργο του Takis είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την έννοια της κίνησης, της ενέργειας, της ζωντανής παρουσίας στον χώρο. Ωστόσο, ήταν πραγματικά εντυπωσιακό το πώς οι δημιουργοί κατάφεραν να αποδώσουν την αίσθηση της κίνησης – το έργο είναι σχεδόν σαν να πάλλεται πάνω στο νόμισμα. Η επίσημη παρουσίαση και κυκλοφορία του νομίσματος αναμένεται να πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο, σε συμβολική σύμπτωση με την επέτειο των γενεθλίων του καλλιτέχνη.
Υπάρχουν άλλες δράσεις, εκθέσεις ή αφιερώματα που θα συνοδεύσουν τη φετινή επετειακή χρονιά;
Μ.Κ.: Το 2025, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, διοργανώνεται ένα πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα με εκθέσεις και παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, σε συνεργασία με διεθνείς φορείς και ιδρύματα. Στόχος είναι η δημιουργία ενός «χάρτη» της πόλης με έργα του καλλιτέχνη σε κομβικά σημεία, όπως το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», το Ίδρυμα Takis, το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, καθώς και επιλεγμένοι χώροι στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Κορυφαία στιγμή του αφιερώματος αποτελεί η μεγάλη έκθεση που θα φιλοξενήσει το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Takis, ταυτόχρονα στα δύο μουσεία του, στην Αθήνα και στην Άνδρο. Η έκθεση εγκαινιάζεται στις 22 Ιουνίου και θα διαρκέσει έως τις αρχές Νοεμβρίου, παρουσιάζοντας περισσότερα από 150 έργα του καλλιτέχνη. Η έκθεση εξερευνά τη σχέση του με τον χώρο, τον ήχο και το φως, με έργα κυρίως από το Ίδρυμα Takis αλλά και από ιδιωτικές συλλογές. Παράλληλα, πέντε Έλληνες συνθέτες δημιουργούν νέες μουσικές συνθέσεις εμπνευσμένες από το έργο του, που θα παρουσιαστούν ζωντανά, προσφέροντας μια πολυαισθητηριακή εμπειρία στο κοινό.
Ο γλύπτης Takis υπήρξε πρωτοπόρος στη σύνδεση τέχνης και επιστήμης. Πώς βλέπετε να επηρεάζει το έργο του τις νεότερες γενιές μέσα από τα εκπαιδευτικά σας προγράμματα;
Ειρήνη Περσίδου (Ε.Π.): Τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα απευθύνονται σε παιδιά 4-12 ετών, καλύπτοντας όλη την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μέσα από βιωματικές δράσεις, καλούνται να γνωρίσουν τις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά και τις νέες τεχνολογίες, πάντα μέσα από το πρίσμα της τέχνης του Takis. Όταν έρχονται στο ίδρυμα, πραγματικά μαγεύονται. Δεν γνωρίζουν απλώς έναν καλλιτέχνη· έρχονται σε επαφή με τη ζωή και το έργο ενός ανθρώπου που γεννήθηκε σε αυτή τη γειτονιά, του Παναγιώτη Βασιλάκη. Τους μιλάμε για τα παιδικά του χρόνια, για το σπίτι όπου μεγάλωσε, για τους χώρους όπου έζησε και εμπνεύστηκε. Μέσα από την αφήγηση, τα παιδιά νιώθουν πως έχουν τον ίδιο δίπλα τους – μια παρουσία σχεδόν ζωντανή, που τα συνοδεύει σε κάθε βήμα της ξενάγησης και του εργαστηρίου.
Ποια είναι η ανταπόκριση των μαθητών μέσα από τα προγράμματα; Υπάρχουν συγκεκριμένες αντιδράσεις ή εμπειρίες που σας έχουν αφήσει κάποιο αποτύπωμα;
Ε.Π.: Στα μεγαλύτερα παιδιά, γυμνασίου και λυκείου, εμβαθύνουμε περισσότερο στις καινοτομίες του, όχι μόνο ως καλλιτέχνη της κινητικής τέχνης, αλλά και ως εφευρέτη, οραματιστή και μελετητή των φυσικών επιστημών. Μέσα από τα έργα του, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με την ενέργεια, τα μαγνητικά πεδία, την κίνηση, το φως, τον ήχο. Καταλαβαίνουν πως η τέχνη μπορεί να παντρεύεται με τη φυσική και να γεννά κάτι εντελώς νέο – μια διαδραστική μορφή τέχνης, πολυαισθητηριακή, σχεδόν «ζωντανή».
Ο Takis, αν και αυτοδίδακτος, είχε τρομερή δίψα για μάθηση. Δεν κατάφερε να σπουδάσει, μεγάλωσε σε δύσκολες εποχές, καθώς η οικογένειά του βίωσε τρεις πολέμους και στερήσεις. Όμως, ήθελε από μικρός να γίνει εφευρέτης. Διάβαζε πολύ και είχε ιδιαίτερη αγάπη από τον αρχαίο αιγυπτιακό πολιτισμό μέχρι την αστρονομία, τη φυσική, τα μαθηματικά, τη μουσική. Η γνώση για εκείνον δεν είχε σύνορα. Και με αυτή τη γνώση έφτιαξε έργα τέχνης που σήμερα δεν εντυπωσιάζουν μόνο αισθητικά, αλλά και τεχνολογικά.
Στο πλαίσιο των προγραμμάτων μας, τα παιδιά ανακαλύπτουν γιατί η φυσική είναι χρήσιμη, τι κάνουν οι μηχανικοί, πώς η ηλιακή ή η αιολική ενέργεια μπορούν να τροφοδοτήσουν ένα έργο τέχνης. Μαθαίνουν για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και συνειδητοποιούν πως ο Takis, ήδη από τη δεκαετία του ’50, είχε οραματιστεί έναν κόσμο όπου η τέχνη και η τεχνολογία συνεργάζονται για ένα καλύτερο μέλλον. Και φυσικά, μιλούν για τα μουσικά του γλυπτά, για τις performances του, για τον τρόπο που φαντάστηκε –και έδωσε μορφή– στη μουσική των ουράνιων σωμάτων. Ο χώρος του ιδρύματος είναι από μόνος του καθηλωτικός. Όταν μπαίνεις, νιώθεις ότι βρίσκεσαι μέσα στο ίδιο το σύμπαν του.
Όταν ο Takis απέκτησε ένα τμήμα του λόφου του Γεροβουνού το 1964, το τοπίο θύμιζε κρανίου τόπο. Με προσωπική εργασία και όραμα, φύτεψε μόνος του 5.000 δέντρα, μεταμορφώνοντας σταδιακά την περιοχή σε έναν ζωντανό φυσικό πνεύμονα. Σήμερα, ο λόφος επηρεάζει θετικά το μικροκλίμα της ευρύτερης περιοχής. Ο ίδιος απεχθανόταν τα γκαζόν και τα καλλωπιστικά φυτά. Λάτρευε τα άγρια λουλούδια, εκείνα που ξεπροβάλλουν ελεύθερα, ανάλογα με την εποχή. Δεν ήθελε τίποτα τεχνητό, τίποτα εμφυτευμένο. Επιθυμούσε η φύση να είναι αυθεντική, αυθόρμητη. Του άρεσε να περπατάει ξυπόλυτος, να νιώθει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Η επαφή με τη φύση ήταν γι’ αυτόν βαθιά ανάγκη – μια αίσθηση ελευθερίας, πληρότητας και απόλυτης σύνδεσης με τον κόσμο γύρω του. Και αυτό, για τα παιδιά, είναι το πιο μαγικό απ’ όλα.
Τι περιλαμβάνει η βιωματική μάθηση στα προγράμματά σας; Με ποιον τρόπο εμπλέκονται ενεργά οι μαθητές;
Ε.Π.: Τα παιδιά έρχονται σε έναν χώρο μοναδικό, έναν χώρο όπου σε κάθε γωνιά τούς περιμένει μια έκπληξη. Δεν ξέρεις τι θα ανακαλύψεις – κι αυτό ακριβώς είναι που τα μαγεύει. Σε μια εποχή που έχουν την τεχνολογία τόσο εύκολα και άμεσα διαθέσιμη, σπάνια εντυπωσιάζονται. Όμως εδώ συναντούν πράγματα που δεν έχουν ξαναδεί, βιώνουν εμπειρίες που τους προκαλούν έκπληξη, εκφράζονται με επιφωνήματα, ρωτούν με λαχτάρα και λάμπουν από ενθουσιασμό. Συχνά, θέλουν να μοιραστούν όσα έζησαν με τους γονείς τους. Το ακούμε στις ερωτήσεις τους, το βλέπουμε στα μάτια τους. Ακόμα και μετά το δυόμισι ωρών πρόγραμμα, μας λένε: «Ήδη τελείωσε; Θέλουμε να μείνουμε κι άλλο!». Είναι μια εμπειρία που μένει.
Έχετε ενδείξεις ή παραδείγματα για το πώς τα προγράμματα αυτά έχουν επηρεάσει την πορεία κάποιων παιδιών, ίσως εμπνέοντάς τα να στραφούν στην τέχνη ή την επιστήμη;
Ε.Π.: Από πέρσι, έχουμε ξεκινήσει στο ίδρυμα ένα νέο κεφάλαιο. Ένα πρόγραμμα εθελοντισμού για εφήβους 16+. Το καλοκαίρι που πέρασε, δύο κορίτσια που μόλις είχαν τελειώσει την Α’ Λυκείου ήρθαν να βοηθήσουν. Πίστευα ότι θα έμεναν για δύο μέρες –λόγω ζέστης και κόπωσης–, αλλά τελικά ζητούσαν να αναλάβουν όλο και περισσότερες δράσεις, με αληθινό ενθουσιασμό.
Αυτό που με συγκίνησε βαθιά ήταν η ιστορία της μιας από τις δύο. Δεν μου την είπε η ίδια, αλλά η μητέρα της. Μου εκμυστηρεύτηκε πως η κόρη της, η Ιφιγένεια, άλλαξε σχέδια για το μέλλον της. Μέχρι τότε ήθελε να σπουδάσει θετικές επιστήμες, συγκεκριμένα βιολογία, με εξειδίκευση στη μελέτη των ωκεανών. Μετά την εμπειρία της στο ίδρυμα, όμως, αποφάσισε να στραφεί στην Ιστορία της Τέχνης. Πολλά παιδιά, σε ορισμένες από τις εργασίες που τους αναθέτουμε, εκφράζουν την επιθυμία να γίνουν «Takis», καθώς εντυπωσιάζονταν με την απαρίθμηση των επτά διαφορετικών επαγγελμάτων του: ζωγράφος, γλύπτης, εφευρέτης, ερευνητής, μουσικός, συνθέτης, designer και αρχιτέκτονας – ο ίδιος, μάλιστα, σχεδίασε το σπίτι του και το θέατρο.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Cycladic Blues»: Η Marlene Dumas Συναντά την Αιωνιότητα
«Bad Girls, Big Dragons»: Ατομική Έκθεση της Στέλλας Καπεζάνου
