Όσοι από εσάς με διαβάζετε συχνά, γνωρίζετε την αδυναμία που έχω στις ιστορίες. Μια καλή ιστορία σε ταξιδεύει. Σε κάνει να συλλογίζεσαι. Σε βοηθάει να μάθεις. Ή μήπως… να ξεμάθεις; Αυτό σκέφτηκα, όταν ξαναδιάβασα, πρόσφατα, τη γνωστή ιστορία του μοναχού και του αυτοκράτορα.
Ένας αυτοκράτορας ρωτά έναν μοναχό Ζεν πώς μπορεί να γίνει καλύτερος άνθρωπος και να βελτιώσει τη ζωή του. Ο μοναχός, ακούγοντας ευγενικά τον αυτοκράτορα, τον ρωτάει αν επιθυμεί ένα φλιτζάνι τσάι. Ο αυτοκράτορας λέει “ναι” και ο μοναχός αρχίζει να βάζει τσάι στο φλιτζάνι του δίχως να σταματά, ακόμα κι όταν αυτό είναι πια γεμάτο. Ο αυτοκράτορας παρακολουθεί τη σκηνή και στο τέλος, απορημένος, φωνάζει: “Τι κάνεις; Βλέπεις ότι το ποτήρι έχει ήδη γεμίσει μέχρι πάνω και συνεχίζεις να ρίχνεις τσάι!”. “Ακριβώς”, λέει ο μοναχός. “Και είναι το ίδιο με σένα. Σαν το φλιτζάνι με το τσάι, είσαι ήδη γεμάτος με τις δικές σου πεποιθήσεις και αντιλήψεις. Και μου ζητάς να προσθέσω κι άλλες. Πρέπει πρώτα να αδειάσεις το φλιτζάνι σου και μόνο τότε θα είναι δυνατό να το ξαναγεμίσεις.”
Αναρωτήσου, τώρα. Εσύ, πόσο συχνά αδειάζεις το δικό σου φλιτζάνι; Πότε το επιχείρησες τελευταία φορά και πόσο δύσκολο ή εύκολο ήταν; Πρόσφατα, ένα μεγάλο συνέδριο, που πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, επικεντρώθηκε στις έννοιες της απομάθησης (unlearn) και της εκ νέου μάθησης (relearn). Μπορούμε, άραγε, να ξεμάθουμε; Και αν μπορούμε, σε τι μας είναι χρήσιμο στην καθημερινότητά μας; Ας προσπαθήσουμε να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά.
Η απομάθηση είναι μια διαδικασία που απαιτεί να απορρίψουμε μια αρχή, βάσει της οποίας ορίζαμε τις σκέψεις, τις επιλογές και τις συμπεριφορές μας μέχρι τώρα. Ουσιαστικά, όταν απομαθαίνουμε, συνειδητά εξοστρακίζουμε μία γνώση ξεπερασμένη και περιττή, η οποία δεν υποστηρίζει, πλέον, την προσπάθειά μας να εξελιχθούμε θετικά και να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.
Η απομάθηση είναι μια διαδικασία που απαιτεί να απορρίψουμε μια αρχή, βάσει της οποίας ορίζαμε τις σκέψεις, τις επιλογές και τις συμπεριφορές μας μέχρι τώρα.
Βέβαια, η διαδικασία της απομάθησης είναι γεμάτη προκλήσεις. Από την μία μεριά, όταν κάτι έρχεται σε αντίθεση με την τρέχουσα αντίληψή μας, το πιο πιθανό είναι να το απορρίψουμε πάραυτα. Από την άλλη, η προσπάθεια και μόνο να ξεμάθουμε κάτι μας κάνει να νιώθουμε άβολα. Μας αναγκάζει να αφήσουμε τις προηγούμενες πεποιθήσεις και τα πιστεύω μας. Αυτό, από μόνο του, μοιάζει με αμφισβήτηση ολόκληρης της ύπαρξής μας. Πρόκειται, εν τέλει, για μια προσωπική επίθεση. Το χειρότερο; Πρόκειται για μια προσωπική επίθεση που γίνεται από εμάς τους ίδιους προς τον εαυτό μας!
Ταυτόχρονα, η διαδικασία της απομάθησης μπορεί να μας βάλει στο περιθώριο. Όταν αρχίζουμε να αμφισβητούμε κεκτημένα και να αποδομούμε πεποιθήσεις, αρχίζουμε να παρατηρούμε τη ζωή από άλλη οπτική γωνία. Αυτό δεν σημαίνει ότι και οι άλλοι, αυτόματα, μας ακολουθούν. Πιθανώς, στα μάτια τους να φαινόμαστε παράταιροι και οι απόψεις μας να τους ενοχλούν. Ακριβώς επειδή απορρίπτουμε το status quo και οι νέες ιδέες μας τους κάνουν να νιώθουν άβολα.
Αν θέλουμε να έχουμε το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, τότε πρέπει να μπορούμε να αμφισβητούμε συνειδητά ό,τι έχει λειτουργήσει για εμάς στο παρελθόν.
Με το ρίσκο της πνευματικής κούρασης, της απομόνωσης και του κοινωνικού στιγματισμού τόσο έντονο, για ποιο λόγο, άραγε, κάποιος να ξεμάθει ό,τι έχει μάθει; Ο Alvin Toffler, γνωστός φουτουριστής και συγγραφέας, είπε κάποτε ότι “ο αναλφάβητος του 21ου αιώνα δεν θα είναι εκείνος που δεν θα μπορεί να διαβάσει και να γράψει, αλλά εκείνος που δεν θα μπορεί να μάθει, να ξεμάθει και να μάθει εκ νέου”. Το να διατηρούμε πεισματικά ξεπερασμένες πεποιθήσεις και να αγκιστρωνόμαστε σε λανθασμένες ιδέες μας καθιστά παρωχημένους και τετριμμένους, τόσο επαγγελματικά όσο και προσωπικά. Αν θέλουμε να έχουμε το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, τότε πρέπει να μπορούμε να αμφισβητούμε συνειδητά ό,τι έχει λειτουργήσει για εμάς στο παρελθόν.
Ορίστε μερικές ιδέες για το πώς μπορούμε να το πετύχουμε:
Ας αποκτήσουμε το σκεπτικό της ανάπτυξης
Στο γνωστό της, πλέον, έργο, η Carol Dweck κάνει έναν σαφή διαχωρισμό μεταξύ του σκεπτικού της παγιωμένης αντίληψης και του σκεπτικού της ανάπτυξης. Οι άνθρωποι με το πρώτο πιστεύουν ότι οι δεξιότητες ενός ατόμου είναι αμετάβλητες και ότι δεν μπορούν να αλλάξουν. Ερμηνεύουν τον κόσμο βάσει απλοϊκών δυαδικών αξιωμάτων, τύπου σωστό/λάθος, άσπρο/μαύρο, καλό/κακό κοκ. Όσοι έχουν το δεύτερο τρόπο σκέψης, πιστεύουν ότι πρέπει μονίμως να ξεπερνάς τον εαυτό σου και να μαθαίνεις κάτι καινούργιο. Για να μπορέσουμε, άρα, να ξεμάθουμε κάτι, πρέπει, πρωτίστως, να θεωρούμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε. Πρέπει, κοινώς, να ασπαζόμαστε την αντίληψη ότι είμαστε, εκ φύσεως, άνθρωποι γεμάτοι περιέργεια και δυνατότητα εξέλιξης.
Ας ξεμπερδέψουμε με την προκατάληψη της επιβεβαίωσης
Ο εγκέφαλός μας έχει μια φυσική ροπή προς την προκατάληψη της επιβεβαίωσης. Την τάση, δηλαδή, να ερμηνεύουμε τις πληροφορίες με τρόπο που να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Αν, ωστόσο, επιλέξουμε να εκθέτουμε συστηματικά τον εαυτό μας σε πληροφορίες που μπορεί να αντικρούουν τις πεποιθήσεις μας, πιθανώς να υπονομεύσουμε αυτήν την τάση και να βγούμε πιο εύκολα από την ζώνη ασφαλείας μας.
Για να μπορέσουμε να ξεμάθουμε κάτι, πρέπει, πρωτίστως, να θεωρούμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε.
Ας καλλιεργήσουμε την περιέργεια
Η περιέργεια μπορεί να σκότωσε την γάτα, όμως σίγουρα έχει ευνοήσει την εξέλιξη της ανθρωπότητας! Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα ιδέα, πολλοί από εμάς κοιτάζουμε στο παρελθόν, αναζητώντας κάτι οικείο. Βλέπουμε, δηλαδή, το νέο με παλιά γυαλιά. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό μας αυτοπεριορίζει. Σκεφτείτε πως ένα παιδί μαθαίνει: δίχως δισταγμό. Δίχως φίλτρα. Δίχως φόβο. Αναρωτηθείτε. Τι θα κάνατε σήμερα αν δεν φοβόσασταν; Ένα παιδί μαθαίνει, χρησιμοποιώντας τις πέντε αισθήσεις και διερευνώντας νέες καταστάσεις, δοκιμάζοντας, σφάλλοντας και ξαναδοκιμάζοντας. Η ίδια μεθοδολογία μεταφέρεται και στη διαδικασία απομάθησης.
Ας αγκαλιάσουμε το άγνωστο
Θυμάμαι τον εαυτό μου σε νεαρότερη ηλικία να περιστοιχίζομαι από φίλους και γνωστούς με τους οποίους μοιραζόμουν πολλά κοινά. Όσο μεγάλωνα ήμουν ευγνώμων για την ασφάλεια και τη σιγουριά που μου προσέφερε το υποστηρικτικό μου δίκτυο, αλλά ένιωθα, ταυτόχρονα, ότι κάτι έλειπε. Μετά άρχισαν τα ταξίδια. Οι σπουδές και η δουλειά στο εξωτερικό. Η επαφή με άλλες κουλτούρες. Ήταν αρκετά για να μου ανοίξουν τα μάτια: αυτό που μου έλειπε ήταν η διαφορετικότητα. Ανακάλυψα ότι ό,τι ήταν διαφορετικό, ακόμα και αντίθετο, από αυτό που γνώριζα, ήταν μια αναπάντεχη και καλοδεχούμενη πηγή γνώσης και νέων ιδεών. Σήμερα, φροντίζω να περιστοιχίζομαι από ανθρώπους πολύ διαφορετικούς από εμένα. Δεν φαντάζεστε πόσο πολύτιμη ανατροφοδότηση μπορούν να προσφέρουν και να μας ανοίξουν, άθελά τους, τον δρόμο για να αποδομήσουμε παλαιωμένες πεποιθήσεις μας και να ανοιχτούμε σε νέα ερεθίσματα.
Ο Daniel Gilbert, ένας από τους αγαπημένους μου Αμερικανούς ψυχολόγους, έχει εύστοχα παρατηρήσει: “Τα ανθρώπινα όντα είναι έργα σε εξέλιξη που πιστεύουν λανθασμένα ότι έχουν ολοκληρωθεί”. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε αυτήν τη γλυκιά παγίδα αυτοεπιβεβαίωσης είναι να μη σταματήσουμε ποτέ να αμφισβητούμε ό,τι έχουμε μάθει.
