Φανταστείτε ότι προορίζεστε να ζήσετε τη ζωή κάθε ανθρώπου –ανεξαιρέτως!– που πρόκειται να υπάρξει από εδώ και στο εξής. Έτσι, αφού ολοκληρωθεί η τωρινή σας ζωή, θα ταξιδέψετε πίσω στον χρόνο και θα μετενσαρκωθείτε στον δεύτερο άνθρωπο που γεννήθηκε ελάχιστα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά από εσάς. Και μετά στον τρίτο, στον τέταρτο, στον πέμπτο… Συνολικά, θα ζήσετε διαδοχικά όλες τις ζωές που θα υπάρξουν μελλοντικά σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Με άλλα λόγια, η ζωή σας, όπως τη ζείτε τώρα, να είναι μόλις η αρχή. Ακόμη κι αν η ανθρωπότητα διαρκέσει μόνο όσο το τυπικό είδος θηλαστικών (περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια), το 99,5% της ζωής σας να είναι ακόμη μπροστά σας. Στην κλίμακα μιας τυπικής ανθρώπινης ζωής εσείς, στο παρόν, θα ήσασταν μόλις λίγων μηνών. Μπήκατε στον ρόλο;
Longtermism: Ηθική Προτεραιότητα;
Παραθέτω αυτό το ενδιαφέρον πείραμα σκέψης και κυρίως προβληματισμού διότι η ηθική, στην ουσία της, έχει να κάνει με το να βάζουμε τον εαυτό μας στα παπούτσια του άλλου και να αντιμετωπίζουμε τα συμφέροντά του όπως τα δικά μας. Όταν το κάνουμε αυτό, το μέλλον κάθε ανθρώπου, όπου κι αν βρίσκεται, έρχεται στο προσκήνιο. Και το μέλλον είναι μεγάλο.
Αν ξέρατε ότι θα ζούσατε όλες αυτές τις μελλοντικές ζωές, τι θα ελπίζατε να γίνει στο παρόν; Πόσο διοξείδιο του άνθρακα θα θέλατε να εκπέμψουμε στην ατμόσφαιρα; Πόσο αδρανείς θα μένατε απέναντι στην πρωτοφανή φτώχεια και πείνα που μαστίζει κάποιες γωνιές της Γης – στις οποίες επρόκειτο να ζήσετε σε κάποια επόμενη μετενσάρκωσή σας; Πόσο προσεκτικοί θα ήσασταν με νέες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, που θα μπορούσαν να έχουν ανεπανόρθωτες συνέπειες για το μέλλον; Σε τελική ανάλυση, πόση προσοχή θα θέλατε να δώσουμε στον αντίκτυπο των σημερινών μας ενεργειών σε βάθος χρόνου;
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που τίθενται με τον όρο «longtermism», που εκφράζει την άποψη ότι η θετική επίδραση στο μακροπρόθεσμο μέλλον αποτελεί βασική ηθική προτεραιότητα της εποχής μας. Η ιδέα αυτή μας δείχνει πόσο μεγάλο μπορεί να είναι το μέλλον, πόσους διαφορετικούς ανθρώπους μπορεί να επηρεάσει και πόσο σημαντικό διακύβευμα είναι η διαμόρφωσή του. Ωστόσο, η ιδέα αυτή μπορεί να οδηγήσει σε αμφιλεγόμενα συμπεράσματα, αδιέξοδους προβληματισμούς και διλήμματα.
Συγκεκριμένα, πόσους πόρους πρέπει να διαθέσουμε σε «μακροπρόθεσμους» έναντι «βραχυπρόθεσμων» στόχων; Είναι η προσπάθεια να βοηθήσουμε τους ανθρώπους του μέλλοντος –τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που θα μπορούσαν να ζήσουν– πιο σημαντική από το να βοηθήσουμε τον μικρότερο αριθμό ανθρώπων που υποφέρουν τώρα; Ή, ειδικότερα, με αφορμή την επικαιρότητα, πού θα πρέπει να δοθεί άραγε προτεραιότητα ενόψει της υφιστάμενης ενεργειακής κρίσης: σε βιώσιμες για το περιβάλλον πολιτικές ή σε βραχυπρόθεσμες λύσεις που όμως θα προσφέρουν ένα ζεστό σπίτι στους ανθρώπους του σήμερα για τον δύσκολο χειμώνα που επίκειται;
Η Ισορροπία στη Μέση
Πράγματι, η πραγματικότητα μας έχει δείξει ότι συχνά είναι δύσκολο να αποφασίσουμε προς τα πού θα κλίνει τελικά η ζυγαριά. Ή, αν θα πρέπει να ισορροπήσει στη μέση. Πάντως, το να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα σίγουρα δεν συνεπάγεται ότι πρέπει να θυσιάσουμε το παρόν στον βωμό των επόμενων γενεών. Όπως το να νοιαζόμαστε περισσότερο για τα παιδιά μας δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα συμφέροντα των ξένων, το να νοιαζόμαστε περισσότερο για τους σύγχρονούς μας δεν σημαίνει ότι αγνοούμε τα συμφέροντα των απογόνων μας.
Άλλωστε, δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι οι μελλοντικές γενιές πρόκειται να παραλάβουν έναν κόσμο στη διαμόρφωση του οποίου ουδεμία δυνατότητα συμμετοχής είχαν. Όπως λέει ο φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης William MacAskill στο βιβλίο του, τη δεδομένη στιγμή, «δεν μπορούν να ψηφίσουν ή να ασκήσουν πιέσεις ή να θέσουν υποψηφιότητα για δημόσιο αξίωμα, οπότε το κίνητρο που θα έθετε τα δικά τους προβλήματα στην ατζέντα των πολιτικών είναι αμελητέο. Δεν μπορούν να τουιτάρουν, να γράψουν άρθρα ή να διαδηλώσουν στους δρόμους. Παραμένουν μία πραγματική σιωπηλή πλειοψηφία». Ωστόσο, ακόμη και αν δεν μπορούμε να δώσουμε πολιτική εξουσία στους μελλοντικούς ανθρώπους, μπορούμε τουλάχιστον να στρέψουμε σε αυτούς την προσοχή μας και να επανασχεδιάσουμε το μέλλον με δικαιότερους για αυτούς όρους.
Η Ευθύνη για το Αύριο
Στην αρχή του προηγούμενου χρόνου, στο πλαίσιο της πρακτικής μου, είχα την τιμή να παρευρεθώ στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το κατεξοχήν όργανο λήψης αποφάσεων του θεσμού. Ένα όργανο του οποίου οι αποφάσεις καθορίζουν το μέλλον της Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης με θέμα την κλιματική αλλαγή, μου ψιθύρισε ο σύμβουλος της αντιπροσωπείας της Λιθουανίας που καθόταν αριστερά μου: «Παρακολούθησε προσεκτικά, γιατί οι αποφάσεις που θα παρθούν σήμερα θα καθορίσουν το μέλλον σου».
Είχε δίκιο. Η εποχή μας υφίσταται πρωτοφανείς αλλαγές. Μια εποχή που σηματοδοτείται από την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου. Μια εποχή κατά την οποία καίμε ταχύτατα ορυκτά καύσιμα, παράγοντας ρύπανση που μπορεί να διαρκέσει εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Μια εποχή που μπορούμε να δούμε τις καταστροφές στον ορίζοντα –από νέες πιθανές πανδημίες μέχρι τον ολοκληρωτισμό με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης– και μπορούμε να δράσουμε για να τις αποτρέψουμε.
Το να ζούμε σε μια τέτοια εποχή είναι μια εξαιρετική ευκαιρία και μια βαθιά ευθύνη. Οι επόμενες γενιές σίγουρα μετράνε. Και μπορούμε να κάνουμε τη ζωή τους καλύτερη. Αρκεί, κάθε φορά που δρούμε, να κάνουμε το πείραμα σκέψης που παρέθεσα στις πρώτες παραγράφους του άρθρου, και να σκεφτόμαστε τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο των πράξεών μας.
Έχουμε τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε έναν κόσμο όπου όλοι θα ζουν όπως οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στις πιο εύπορες χώρες σήμερα. Είναι στο χέρι μας.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
