Καθώς ο Τιτανικός κινείται αργά, με χάρη, αδιατάρακτα προς το παγόβουνο, κάποιοι κοιμούνται, άλλοι διασκεδάζουν κι άλλοι αγναντεύουν στο κατάστρωμα τη διαδρομή.
Κάπως έτσι αισθάνθηκα όταν συνειδητοποίησα ότι είχαν περάσει τρεις μέρες μέχρι να πάρω είδηση πως ο πλανήτης μας φαίνεται να πέρασε το πρώτο από μια σειρά καταστροφικών και πιθανώς μη αναστρέψιμων tipping point που οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει ως καταλυτικού χαρακτήρα για μια αμετάκλητη (σε ανθρώπινη κλίμακα) και επιταχυμένη αλλαγή στο κλιματικό μας σύστημα.
Πριν σας πω ποιο είναι το tipping point που μόλις περάσαμε –ας το κρατήσουμε για το τέλος– αξίζει να καταλάβουμε λίγο καλύτερα τη φύση αυτών των σημείων.
Η θέρμανση του πλανήτη είναι μια διαδικασία που έχει επιταχυνθεί εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το πρόβλημα με αυτή την επιτάχυνση είναι ότι δεν είναι γραμμική. Επειδή το κλιματικό σύστημα είναι εξαιρετικά εύθραυστο, σύνθετο και πολυπαραγοντικό, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας έχει διαφορετικές επιδράσεις στα πολλαπλά σημεία του – από τα στρώματα πάγου και τους ορεινούς παγετώνες μέχρι τα συστήματα κυκλοφορίας των ωκεανών, τα τοπικά οικοσυστήματα και την ατμόσφαιρα.
Αυτές οι διαφορές στη θερμοκρασία μπορεί να μοιάζουν μικρές σε γεωλογική κλίμακα για τη Γη, όμως σε ανθρώπινη κλίμακα είναι τεράστιες. Μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές που για το πλανητικό ρολόι είναι στιγμιαίες, αλλά για εμάς καταστροφικές.
Στην κλιματική επιστήμη, tipping point ονομάζεται εκείνο το κρίσιμο κατώφλι πέρα από το οποίο ένα σύστημα αναδιοργανώνεται, συχνά απότομα και μη αναστρέψιμα.
Το πόσο απότομη και εκτεταμένη είναι η επίδραση σε κάθε σημείο είναι κάτι που οι επιστήμονες παρακολουθούν και προσπαθούν να μοντελοποιήσουν. Δεν είναι όμως πάντα ξεκάθαρο. Και, το σημαντικότερο, τα σημεία αυτά αλληλεπιδρούν. Μια εξέλιξη σε ένα τέτοιο σημείο μπορεί να πυροδοτήσει ή να επιταχύνει την κατάρρευση ενός άλλου, δημιουργώντας ένα φαινόμενο ντόμινο με απρόβλεπτες συνέπειες.
Στην κλιματική επιστήμη, tipping point ονομάζεται εκείνο το κρίσιμο κατώφλι πέρα από το οποίο ένα σύστημα αναδιοργανώνεται, συχνά απότομα και μη αναστρέψιμα. Μπορεί να προκληθεί από μια φαινομενικά μικρή διαταραχή, που όμως επιφέρει μια δυσανάλογα μεγάλη αλλαγή, συχνά μέσω αυτοενισχυόμενων μηχανισμών. Υπάρχει ο κίνδυνος να πάμε από κάτι μικρό και συγκεκριμένο σε κάτι εκθετικά απρόβλεπτο και μεγαλύτερο.
Αλυσιδωτές Αντιδράσεις
Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει περίπου είκοσι τέτοια σημεία στο παγκόσμιο κλιματικό σύστημα. Ανάμεσά τους, η κατάρρευση του παγοκαλύμματος της Γροιλανδίας, η τήξη της Δυτικής Ανταρκτικής, η αποψίλωση του Αμαζονίου, η κατάρρευση του Atlantic Meridional Overturning Circulation(του γνωστού μας Gulf Stream) και η αποσύνθεση του πέρμαφροστ, του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους, που απελευθερώνει μεθάνιο, ένα εξαιρετικά ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου.
Η υπέρβαση ενός τέτοιου tipping point μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις. Ένα απλοποιημένο παράδειγμα: η απώλεια πάγου στην Ανταρκτική και στη Γροιλανδία επηρεάζει τα ωκεάνια ρεύματα· η αλλαγή αυτών των ρευμάτων μεταβάλλει τη θερμοκρασία σε συγκεκριμένες περιοχές· αυτό μπορεί να επιταχύνει την αποσύνθεση του πέρμαφροστ και την αποψίλωση των βόρειων δασών. Ένα περίπλοκα συνδεδεμένο σύστημα που αρχίζει να καταρρέει εκ των έσω.
Και τώρα, το νέο: σύμφωνα με το Global Tipping Points Report 2025, το πρώτο από αυτά τα tipping point ξεπεράστηκε. Πρόκειται για τον μαζικό θάνατο των τροπικών κοραλλιογενών υφάλων.
Η έκθεση, που συντάχθηκε από 160 επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, προειδοποιεί ότι η καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας των ωκεανών είναι πλέον γεγονός. Με την παγκόσμια θερμοκρασία να έχει φτάσει στους 1,4 °C πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, έχουμε ήδη ξεπεράσει το θερμικό κατώφλι των 1,2 °C για τα κοράλλια. Ακόμη κι αν (καθαρά υποθετικά) σταθεροποιούσαμε την άνοδο στους 1,5 °C, οι πιθανότητες ανάκαμψης είναι ελάχιστες. Πολλά από αυτά τα οικοσυστήματα θα χαθούν μόνιμα, εκτός αν οι θερμοκρασίες μειωθούν εκ νέου σε περίπου +1 °C ή και λιγότερο.
Ο Nico Wunderling, καθηγητής Computational Earth System Sciences στο Goethe University και ένας από τους επικεφαλής συντάκτες της έκθεσης, εξηγεί: «Οι καταστροφικές συνέπειες που προκύπτουν όταν ξεπερνιούνται τα κλιματικά tipping point αποτελούν τεράστια απειλή για τις κοινωνίες μας. Υπάρχει μάλιστα ο κίνδυνος το ένα σύστημα να παρασύρει ή να επιταχύνει την κατάρρευση κάποιου άλλου – κι αυτός ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά όταν ξεπερνούμε το όριο του 1,5 °C».
Το ζητούμενο δεν είναι μόνο να αποφύγουμε τα tipping point του πλανήτη, αλλά να πυροδοτήσουμε εκείνα της κοινωνίας.
Θετικά και Αρνητικά Tipping Point
Ακούγεται και είναι ζοφερό. Όμως το Global Tipping Points Report δεν σταματά εκεί. Μας υπενθυμίζει ότι, όπως υπάρχουν αρνητικά tipping point στη φύση, έτσι υπάρχουν και θετικά tipping point στις κοινωνίες μας: αλλαγές που, όταν ξεκινούν, επιταχύνονται και γίνονται αυτοτροφοδοτούμενες.
Παραδείγματα; Η πτώση του κόστους των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η ταχεία υιοθέτηση ηλεκτρικών οχημάτων, οι «social contagion» μηχανισμοί που οδηγούν σε μαζικές αλλαγές συμπεριφορών – από τη μείωση της κατανάλωσης κρέατος μέχρι τη μετάβαση σε βιώσιμες συνήθειες μετακίνησης. Αναζητήστε περισσότερα εδώ.
Γιατί το ζητούμενο δεν είναι μόνο να αποφύγουμε τα tipping point του πλανήτη, αλλά να πυροδοτήσουμε εκείνα της κοινωνίας. Να δημιουργήσουμε δηλαδή τις συνθήκες όπου το θετικό ντόμινο θα είναι ισχυρότερο από το αρνητικό.
Γιατί είμαστε όλοι μαζί παρέα πάνω στον Τιτανικό. Και μπορεί να πλέουμε πρόσω ολοταχώς προς την κλιματική καταστροφή, αλλά τουλάχιστον δεν πρέπει να το βάλουμε κάτω δίχως μάχη.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Επιμένουμε στις #ClimateFridays
#BraveNewWaste: Βιώσιμη, Κυκλική Προσέγγιση στο Πρόβλημα των Απορριμμάτων
