Η ουσία βρίσκεται στο μήνυμα. Όχι στα πρόσωπα που το διαδίδουν. Γιατί σημασία έχει το περιεχόμενο όσων λέμε και όσων πράττουμε και όχι η εικόνα μας, η αυτοπροβολή και η πιθανή «εξαργύρωση» της φήμης μας για ίδιον όφελος, έστω και εάν η φήμη δημιουργήθηκε με κόπο και για λόγο σοβαρό.
Γι’ αυτό περίμενα με ανυπομονησία να ακούσω τι θα ακούσω στην πρόσφατη εμφάνισή τους επί ελληνικού εδάφους. Και εκείνες, όχι πως το ξέρουν, ούτε πως πρόκειται να το μάθουν ποτέ –αλλά τι σημασία έχει;–, αντάμειψαν με το παραπάνω την προσμονή μου. Γιατί απέδειξαν –για μια ακόμη φορά– πως η ανωνυμία έχει μεγάλη και έντιμη δύναμη και πως ο σκοπός δεν αγιάζει πάντα τα μέσα.
Ο Στόχος των Guerrilla Girls
Σκοπός στην περίπτωση των Guerrilla Girls είναι το μήνυμά τους: «Σταματήστε επιτέλους τις διακρίσεις κατά των γυναικών!». Ακριβέστερα: «Σταματήστε τις διακρίσεις λόγω φύλου ή εθνοτικής καταγωγής!».
Η ανώνυμη ομάδα φεμινιστριών, γυναικών καλλιτεχνών που εμφανίζονται αποκλειστικά με μάσκες γορίλα και σκουρόχρωμα ρούχα στα οποία ουδείς ρίχνει δεύτερη ματιά, είναι αφοσιωμένη στην καταπολέμηση του σεξισμού και του ρατσισμού στον κόσμο της τέχνης – και όχι μόνο.
Εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1985 στη Νέα Υόρκη προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την τακτική του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης να προβάλλει μόνο λευκούς άνδρες καλλιτέχνες και να αποσιωπά το έργο των γυναικών ομοτέχνων.
Σκοπός στην περίπτωση των Guerrilla Girls είναι το μήνυμά τους: «Σταματήστε επιτέλους τις διακρίσεις κατά των γυναικών!». Ακριβέστερα: «Σταματήστε τις διακρίσεις λόγω φύλου ή εθνοτικής καταγωγής!».
Έκτοτε οι Guerrilla Girls αποκαλύπτουν με δημόσιες παρεμβάσεις, αφίσες, εκθέσεις και βιβλία, συνεντεύξεις και διαλέξεις τις ανισότητες και τη διαφθορά στον κόσμο της τέχνης, και κυρίως των εικαστικών τεχνών και των συμφερόντων που διακυβεύονται εντός των μουσείων.
Η Επίσκεψη στην Ελλάδα
Στις αρχές του μήνα, στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, οι Guerrilla Girls έδωσαν έντονα το παρών.
Με την έκθεσή τους, την οποία τιτλοφόρησαν «Η Τέχνη της Κακής Συμπεριφοράς» –αποτελούσε μέρος του πολύ ενδιαφέροντος φεστιβάλ WOW– και με την ομιλία τους (η οποία έγινε στη διάρκεια του φεστιβάλ ως αυτόνομη εκδήλωση όμως), απ’ όπου κράτησα πολλά και διάφορα με πρώτο και καλύτερο ένα σύνθημα:
«Να είστε ταραξίες!». Δηλαδή, σε ελεύθερη μετάφραση: «Να μιλάτε! Να λέτε τη γνώμη σας! Να αντιστέκεστε σε ό,τι θεωρείτε άδικο!».
Ένας Ιδιαίτερος και Θαυμαστός Κόσμος
Το ταξίδι στον κόσμο των Guerrilla Girls είναι απολαυστικό. Όχι ευχάριστο. Στην πραγματικότητα, τίποτε ευχάριστο δεν λένε τα μέλη αυτής της ομάδας, διότι δεν συμβαίνει κάτι ευχάριστο για να το αναδείξουν. Επομένως, η απόλαυση προκύπτει από το επαναστατικό πνεύμα τους.
Από τη διάθεσή τους να μην το βάλουν κάτω, να μην οπισθοχωρήσουν μπροστά σε μια κοινωνία που επιβάλλει την ανδρική κυριαρχία στην τέχνη – και όχι μόνο.
Επιπλέον, οι Guerrilla Girls έχουν καυστικό χιούμορ. Για παράδειγμα, σε μια από τις αφίσες τους με τον τίτλο «Τα Πλεονεκτήματα του να Είσαι Γυναίκα Καλλιτέχνης» επιχειρηματολογούν λέγοντας μεταξύ άλλων:
(εάν είσαι γυναίκα καλλιτέχνης)
– Εργάζεσαι χωρίς την πίεση της επιτυχίας.
– Δεν είσαι αναγκασμένη να παίρνεις μέρος σε εκθέσεις με άνδρες.
– Οι 4 έξτρα δουλειές που κάνεις σου προσφέρουν μια διαφυγή από τον κόσμο της τέχνης.
– Ξέρεις πως η καριέρα σου μπορεί και να πάρει τα πάνω της αφού κλείσεις τα ογδόντα.
– Έχεις την ευκαιρία να διαλέξεις ανάμεσα στην καριέρα και τη μητρότητα.
– Βλέπεις τις ιδέες σου να συνεχίζουν να ζουν στα έργα άλλων.
– Δεν είσαι υποχρεωμένη να βιώσεις την αμηχανία του να σε αποκαλούν «ευφυΐα».
Το χιούμορ ξορκίζει το κακό ενδεχομένως, αλλά δεν το γιατρεύει. Γι’ αυτό και όσα λένε οι Guerrilla Girls, όσο σαρκαστικά κι αν τα παρουσιάζουν ενίοτε, είναι άκρως σοβαρά και απογοητευτικά. Επίσης, εάν πιστεύετε πως αφορούν τον κόσμο της τέχνης και των μουσείων, άρα μπορεί και να μη σας αφορούν, να επισημάνω ό,τι κι εκείνες: η τέχνη είναι η τέταρτη πιο κερδοφόρα βιομηχανία παγκοσμίως. Προηγούνται εκείνες του εμπορίου όπλων, των ναρκωτικών και του trafficking. Άρα, ό,τι αφορά την τέχνη αφορά τον κόσμο ολόκληρο!
Λίγες Λέξεις Ιστορίας
Στις 6 Μαΐου 1985 τα κορίτσια με τις μάσκες έστειλαν το πρώτο τους Δελτίο Τύπου ανακοινώνοντας την εκστρατεία τους «για τις επόμενες εβδομάδες», χωρίς προφανώς να φαντάζονται πως η δράση τους θα διαρκούσε τόσα χρόνια – γιατί θα είχε λόγο να διαρκέσει τόσα χρόνια.
Τότε, λοιπόν, διαμαρτυρήθηκαν γιατί ο κατάλογος της έκθεσης στο MoMA «An International Survey of Recent Painting and Sculpture», που είχε συνταχθεί λίγους μήνες πριν και αφορούσε τους σημαντικότερους ζωγράφους και γλύπτες εκείνης της εποχής από 17 χώρες, περιλάμβανε έργα 165 καλλιτεχνών εκ των οποίων μόνο 13 γυναικών.
Το γεγονός δεν ήταν τυχαίο – αφού το Διοικητικό Συμβούλιο του MoMA, όπως και άλλων μεγάλων μουσείων, αποτελούνταν αποκλειστικά ή σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες.
Η Δυναμική των Guerrilla Girls
Τα μέλη των Guerrilla είναι καμιά εξηνταριά. Έχουν τον βασικό πυρήνα τους, ενώ εισέρχονται στην ομάδα για λίγο ή περισσότερο διάστημα όσοι πιστοί. Sic γυναίκες, λεσβίες, τρανς. Λευκές και έγχρωμες. Όχι άνδρες. Δεν απαγορεύεται, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί.
Κυκλοφορούν με τις μάσκες τους και τα ψευδώνυμά τους, τα οποία προέρχονται από διάσημες γυναίκες καλλιτέχνιδες, στους δρόμους του πλανήτη μας διεκδικώντας ένα καλύτερο αύριο στον κόσμο της τέχνης, αλλά όχι μόνο σ’ αυτόν.
«Κάντε τέχνη. Κι ας μην είναι σπουδαία. Κάντε αυτό που χρειάζεται για να αλλάξει ο κόσμος. Ειδικά σήμερα το χρειαζόμαστε πιο πολύ από ποτέ».
Στην έκθεσή τους στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος –την οποία επιμελήθηκε η αρχιτέκτονας-μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη– μας προέτρεψαν να γνωρίσουμε «Τα Βδελύγματα που μας Έκλεψαν το Δικαίωμα στην Άμβλωση».
Στο έργο αυτό περιλαμβάνεται και το όνομα του δικαστή Clarence Thomas, ο οποίος έχει υπηρετήσει στο Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών. Πλάι στο όνομά του οι Guerrilla Girls επέλεξαν λίγα λόγια για να περιγράψουν τη δράση του. Γράφουν: «Κατηγόρησε τη Γερουσία των ΗΠΑ ότι ήθελε να τον λιντσάρει προκειμένου να συγκαλύψει τη σεξουαλική παρενόχληση υπαλλήλου και την εμμονή του με την πορνογραφία. Είναι παντρεμένος με μια γυναίκα που υποστηρίζει τη βίαιη ανατροπή της κυβέρνησης».
Η Frida Kahlo στη Σκηνή
Η Frida Kahlo/Guerrilla Girl είναι ίσως η πιο γνωστή/άγνωστη της παρέας. Ανέβηκε μαζί με μια ακόμη Guerrilla στη σκηνή της Λυρικής –δεν συγκράτησα το ψευδώνυμό της, ας με συγχωρήσει γι’ αυτό– για να εξηγήσει σε ένα πολυπληθές ακροατήριο –αποτελούμενο και από άνδρες παρακαλώ– μερικά σημαντικά πράγματα.
Πρώτον, πως η τέχνη δεν μπορεί πάντα να διαχωρίζεται από τον καλλιτέχνη. Ο Picasso, για παράδειγμα, ήταν γνωστός σεξιστής και, παρότι δεν είναι απαραίτητο να το επισημαίνουμε κάθε φορά που αναφερόμαστε σε αυτόν, δεν μπορούμε και να το αποσιωπούμε επειδή ήταν σπουδαίος καλλιτέχνης.
Δεύτερον, πως σε κάποια πράγματα οι ηθικές εκπτώσεις απαγορεύονται. Όταν για παράδειγμα θέλησαν να εκδώσουν ένα βιβλίο και αντιλήφθηκαν πως ο εκδότης που θα το αναλάμβανε εργαζόταν για λογαριασμό του Harvey Weinstein, του μεγαλοπαραγωγού του Χόλιγουντ ο οποίος φυλακίστηκε για βιασμούς, απέσυραν το project.
Τρίτον, πως μέχρι στιγμής κανείς δεν έχει προσπαθήσει να τους βγάλει με τη βία τις μάσκες γιατί, και να τις βγάλει, επιχειρώντας βίαιες αποκαλύψεις, εφόσον δεν είναι διάσημες, δεν θα κερδίσει κάτι.
Άλλωστε και οι ίδιες γι’ αυτό διατηρούν την ανωνυμία τους. Επειδή αυτό που μετράει είναι το μήνυμα. Και το μήνυμα των Guerrilla Girls είναι το εξής: «Κάντε τέχνη. Κι ας μην είναι σπουδαία. Κάντε αυτό που χρειάζεται για να αλλάξει ο κόσμος. Ειδικά σήμερα το χρειαζόμαστε πιο πολύ από ποτέ».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Έτοιμες; Έτοιμοι; It’s WOW Time!
Γιατί οι Άνδρες Σνομπάρουν τη Γυναικεία Λογοτεχνία;
Ιστορίες Φαντασμάτων και Γυναικείας Ερωτικής Επιθυμίας από την Αρχαιότητα
