Ο δρ. Σωτήρης Δεσπότης είναι μουσικολόγος και συνθέτης, με σπουδές στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, πτυχίο στα Ανώτερα Θεωρητικά και δίπλωμα στη Βυζαντινή Μουσική και Σύνθεση. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη Μουσικολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και παράλληλα σπούδασε Ανώτερα Θεωρητικά στο Ινστιτούτο Μουσικολογίας του ίδιου πανεπιστημίου και Ανώτερα Θεωρητικά και Σύνθεση στο Κρατικό Κονσερβατόριο του Ίνσμπρουκ. Επιπλέον, είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στη Σύνθεση για τη Μουσική και τις Παραστατικές Τέχνες της Βιέννης.
Είναι συγγραφέας τριών μονογραφιών για τη Βυζαντινή Μουσικολογία και ενός ακόμη βιβλίου για την Τονική Αρμονία. Έχει λάβει μέρος με ανακοινώσεις σε διεθνή μουσικολογικά συνέδρια και σεμινάρια. Μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά διεθνών συνεδρίων, στις οποίες παραπέμπουν μεγάλος αριθμός ερευνητών. Πολλές από τις συνθέσεις του έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες. Είναι πρωτοψάλτης του Ιερού Ναού Αγίας Βαρβάρας Θεσσαλονίκης και χοράρχης του Εργαστηρίου Παρασημαντικής.
Πέρσι το καλοκαίρι κάναμε μια συνέντευξη εξ’ αποστάσεως και είχα την τύχη να τον γνωρίσω από κοντά στην Πάτμο, καθώς είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου. Εκτίμησα τον συνδυασμό της πραότητας, του χιούμορ, της ευθύτητας, αλλά και της βαθιάς γνώσης στο αντικείμενό του. Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Επαναληπτικά Μαθήματα Αρμονίας & Ακουστικής Αγωγής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κυριακίδη, είχαμε την ακόλουθη ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Το βιβλίο «Επαναληπτικά Μαθήματα Αρμονίας & Ακουστικής Αγωγής» αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εγχειρίδιο για τους σπουδαστές μουσικής όπου, συνοπτικά αλλά εξαιρετικά καλογραμμένα και περιεκτικά, παρουσιάζονται οι βασικές αρχές Αρμονίας. Πώς προέκυψε η ιδέα της συγγραφής του;
Το συνεχές υψηλό ποσοστό αποτυχίας των υποψηφίων για την εισαγωγή στις πανεπιστημιακές μουσικές κοινότητες μέσω των Πανελλαδικών Εξετάσεων και η σημασία που διαδραματίζει η επανάληψη στη διαδικασία της μάθησης με οδήγησαν να δημιουργήσω το παρόν πόνημα. Ευσύνοπτα και με απλό λόγο παρουσιάζεται, υπό τη μορφή επανάληψης, η ύλη της Αρμονίας και της Ακουστικής Αγωγής. Στο τέλος του πονήματος γίνεται συγκεντρωτική παρουσίαση των βασικών αρμονικών λαθών, ενώ η ύπαρξη του ερωτηματολογίου βοηθά τον αναγνώστη να αξιολογήσει τις γνώσεις του. Για όσους ασχολούνται με τα σύμβολα της Λειτουργικής Αρμονίας υπάρχει πίνακας με το τι περιγράφει κάθε σύμβολο στον μείζονα και στον ομώνυμο ελάσσονα τρόπο πριν από την αναφερόμενη βιβλιογραφία.
Είναι εντυπωσιακό αν αναλογιστεί κανείς πως η μουσική, μια τέχνη τόσο ελεύθερη, δυναμική και εξελισσόμενη, είναι γερά βασισμένη σε «κανόνες» και «βασικές αρχές». Ισχύει και στη μουσική πως «πρέπει πρώτα να μάθεις καλά τους κανόνες ώστε να τολμήσεις να τους παραβείς»;
Οι κανόνες δημιουργήθηκαν για να καθοδηγήσουν τους ενδιαφερόμενους ώστε να κατανοήσουν την αισθητική που χαρακτηρίζει τη μουσική γλώσσα κάθε εποχής. Να κατανοήσουν αυτό που ορίζουμε στιλ εποχής. Οι κανόνες στην ουσία ορίζουν το πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε η μουσική δημιουργία στο καλλιτεχνικό στερέωμα κάθε περιοχής του πλανήτη και σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Εννοείται ότι η γνώση ελευθερώνει. Δεν βλέπω «παράβαση», αλλά εξέλιξη όταν η νέα, φρέσκια άποψη παρουσιάζεται με συνέπεια, τεκμηριωμένα. Όταν ο δημιουργός ορίζει το δικό του πλαίσιο, το οποίο και αυτό, βέβαια, έχει δικό του σύνολο κανόνων, μέσω των οποίων ορίζει την καλλιτεχνική του άποψη στην «κοινωνία των δημιουργών».
Έχετε ασχοληθεί ενδελεχώς με την ψαλτική τέχνη. Σε μια κοινωνία που τα ακούσματα είναι δυτικότροπα και τα μουσικά όργανα σχεδόν απαραίτητα τι έχει να προσφέρει η βυζαντινή μουσική;
Πολλά μπορεί να προσφέρει η βυζαντινή μουσική στον πολίτη του 21ου αιώνα. Μια διαρκή υπόμνηση στοιχείων της ταυτότητάς μας. Την ιστορική πληροφορία που φέρει από τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό διαμέσου του Βυζαντίου στο σήμερα μέσα από τη διαχρονικότητα του σημειογραφικού και θεωρητικού της συστήματος. Εάν βέβαια προσεγγίσουμε με διερευνητική διάθεση χωρίς την ταμπελοποίηση που θέλει τη βυζαντινή μουσική προνόμιο των ιερωμένων και προϊόν εκκλησιαστικών κύκλων. Θα έλεγα ότι η βυζαντινή μουσική αποτελεί, εν πολλοίς, την πεμπτουσία της άποψης για τον ήχο του βυζαντινού και μεταβυζαντινού πολιτισμού, με τις ρίζες της στην αρχαιοελληνική αντίληψη για τη σημασία που έχει ο ήχος στην καλλιέργεια της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου.
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα ευνοεί την ενασχόληση των νέων με τη μουσική (δυτική αλλά και βυζαντινή);
Δεν θα ωραιοποιήσω την κατάσταση. Το εκπαιδευτικό σύστημα της πατρίδας μας δεν ευνοεί την ενασχόληση των νέων με τη μουσική. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι στο λύκειο δεν διδάσκεται το μάθημα της μουσικής και ότι το κόστος για ιδιωτικές μουσικές σπουδές σε ωδεία είναι δυσβάσταχτο. Εάν κάποιος/α αποφασίσει να σπουδάσει σε ένα μουσικό πανεπιστήμιο της πατρίδας μας, θα πρέπει να καταφύγει στην ιδιωτική εκπαίδευση και θα είναι τυχερός εάν ζει κοντά σε ένα μουσικό σχολείο, όπου θα μπορεί να ετοιμαστεί για τα ειδικά μαθήματα Αρμονίας και Ακουστικής Αγωγής.
Έχετε συνθέσει μουσική, αλλά πρόσφατα εκδώσατε και την πρώτη σας ποιητική συλλογή. Τι ανάγκες έκφρασης καλύπτετε με το καθένα κι από τι εμπνέεστε;
Να σας πω ότι δεν το ’χα σκεφτεί ποτέ αυτό; Είναι τρόπος ζωής η σύνθεση και η ποίηση. Δοξάζω τον Θεό που μου αποκάλυψε μυστικά της μουσικής και της ποίησης. Ίσως, τόσο με τη σύνθεση όσο και με την ποίηση, να εκφράζω σκέψεις και βιώματα που δεν επιθυμώ να εκφράσω προφορικά ή ακόμη και με τον συμβατικό τρόπο γραφής. Πηγές έμπνευσης είναι πολλές. Μνήμες του παρελθόντος, ανεκπλήρωτα όνειρα, πρόσωπα, τοπία, σκηνές από την καθημερινότητά μας.
Σας γνωρίσαμε πέρυσι ως καλλιτεχνικό διευθυντή στο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου. Ξέρουμε πως είστε πολυπράγμων. Θέλετε να μοιραστείτε κάποια μελλοντικά σας σχέδια;
Αυτή την περίοδο τρέχουν τρεις δραστηριότητες που σύντομα θα ολοκληρωθούν. Μια ανάθεση ορχηστρικού έργου, το οποίο θα παρουσιαστεί σε πόλη της Μακεδονίας, και ένα διπλό ψηφιακό ηχογράφημα επετειακού χαρακτήρα, στο οποίο επιλέχθηκε να υπάρχει σε αυτό έργο μου και σύντομα θα κυκλοφορήσει. Δύο δραστηριότητες για τις οποίες καλό θα ήταν να ανακοινωθούν πρώτα από τους αρμόδιους φορείς. Η τρίτη δραστηριότητα που πραγματώνεται αυτό το διάστημα, με στόχο να ολοκληρωθεί στο τρέχον έτος, είναι η συγγραφή βιβλίου για θεωρητικά ζητήματα της ελληνικής ψαλτικής τέχνης και επιστήμης, βασισμένη στη λογική συγγραφής του βιβλίου που εκδώσαμε για την Αρμονία και την Ακουστική Αγωγή, μετά τη θερμή υποδοχή που του επιφύλαξε το φιλόμουσο κοινό.
Κύριε Δεσπότη, σας ευχαριστούμε πολύ για τις άρτιες απαντήσεις!
Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία των σκέψεών μου στον δημοσιογραφικό σας χώρο!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Βελονιές της Πρωτοπορίας | Η Ζέφη Κόλια «Ράβει» με Λέξεις τον 20ό Αιώνα της Μόδας
