Φέτος γιορτάζουμε 200 χρόνια από την πρεμιέρα της 9ης Συμφωνίας του Ludwig Van Beethoven στο Theatre am Kärntnertor της Βιέννης.
Εκείνη τη συναρπαστική βραδιά (7/5/1824), που έμεινε αξέχαστη όχι μόνο επειδή το εμβληματικό έργο του έμελλε να αποτελέσει ορόσημο στην ιστορία της μουσικής, αλλά και επειδή σημαδεύτηκε από ένα λυπηρό γεγονός που αποκάλυψε στο κοινό την πραγματική διάσταση της κώφωσης του Beethoven.
O 53χρονος συνθέτης είχε προσκληθεί στη σκηνή για να βοηθήσει στη διεύθυνση της ορχήστρας, ωστόσο ο μαέστρος Michael Umlauf είχε ειδοποιήσει τους μουσικούς να αγνοούν τις υποδείξεις του Beethoven, καθώς ήξερε πως ήταν πια τελείως κωφός.
Η μόνη αισθητηριακή επαφή του Beethoven με το αριστούργημα που είχε δημιουργήσει ήταν οι κραδασμοί των ήχων και του ρυθμού, το γύρισμα των σελίδων της παρτιτούρας και οι κινήσεις των μουσικών.
Όντας μάλιστα λίγα μουσικά μέτρα «πίσω» από την ορχήστρα, ο Beethoven συνέχισε να διευθύνει και αφού το κοινό ξέσπασε σε θερμό, παρατεταμένο χειροκρότημα μετά τις τελευταίες νότες. Μόνο όταν μέλη της ορχήστρας τον παρότρυναν να στραφεί προς την κατάμεστη αίθουσα συνειδητοποίησε συγκινημένος την τεράστια επιτυχία του. Ο ίδιος δεν είχε ακούσει ούτε μία νότα με τα αυτιά του, παρά μόνο με τη φαντασία του.
Η Bαρηκοΐα του Beethoven
Θυμάμαι σε μία επίσκεψή μου στο Haus der Musik στη Βιέννη, στην πτέρυγα που ήταν αφιερωμένη στον Beethoven, μια εγκατάσταση όπου οι επισκέπτες, φορώντας διαφορετικά ακουστικά, διαπιστώναμε τη σταδιακή κώφωση του συνθέτη μέσα στα χρόνια. Ήταν κάπως σοκαριστικό και πολύ στενάχωρο.
Τα προβλήματα ακοής παρουσιάστηκαν όταν ο συνθέτης ήταν 28 χρόνων. Μέχρι δε τα 44 ήταν τελείως κωφός. Βιογράφοι του αναφέρουν πως στην αρχή ντρεπόταν πολύ. Προσπάθησε να αντιμετωπίσει τη βαρηκοΐα του συμβουλευόμενος διάφορους γιατρούς και ακολουθώντας πολλές θεραπείες και γιατροσόφια της εποχής. Μάταια. Η ακοή του χειροτέρευε διαρκώς.
Άρχισε τότε να επικοινωνεί γραπτώς – κάτι που τουλάχιστον μας έδωσε πολλές πληροφορίες για τη ζωή του. Στα 30 του σημείωνε: «Εδώ και σχεδόν δύο χρόνια απέχω από οποιαδήποτε κοινωνική εκδήλωση επειδή μου είναι αδύνατον να λέω πως είμαι κωφός. Αν δεν ήμουν μουσικός, θα μπορούσα να το αντιμετωπίσω. Αλλά στο επάγγελμά μου είναι τρομερό μειονέκτημα. Και αν το μάθαιναν οι εχθροί μου, που έχω αρκετούς, τι θα έλεγαν;».
Δύο χρόνια αργότερα είχε γράψει: «Δεν μπορώ να ακούσω ένα φλάουτο ή ένα τραγούδι. Είμαι σε απόγνωση! Λίγο ακόμα και θα είχα αυτοκτονήσει – μόνο η τέχνη με συγκράτησε. Μου φαίνεται αδιανόητο να φύγω από τον κόσμο χωρίς να δείξω όλα όσα αισθάνομαι ότι κρύβονται μέσα μου». Ενώ, όσον αφορά την εμπειρία του με τους γιατρούς, είχε πει: «Αισθάνομαι μεγάλη δυστυχία. Οι γιατροί γνωρίζουν ελάχιστα, τελικά τους βαριέται κανείς».
Γιατί, Όμως, Κουφάθηκε ο Beethoven;
Από τότε, το τραγικό γεγονός αποτέλεσε αντικείμενο συχνής έρευνας. Η νόσος των οστών Paget που στο κρανίο επηρεάζει το ακουστικό νεύρο, η σύφιλη, η παγκρεατίτιδα, ο διαβήτης, παθήσεις των νεφρών κ.ά. «έπεσαν στο τραπέζι» των συζητήσεων προσπαθώντας να εξηγήσουν παράλληλα τόσο τις καταγεγραμμένες σοβαρές γαστρεντερικές, ηπατικές και νεφρικές διαταραχές του συνθέτη όσο και τον θάνατό του στα 56.
Να λοιπόν που, έπειτα από 200 χρόνια, κάποιες τούφες μαλλιών του Beethoven ίσως δώσουν πιο σαφείς απαντήσεις. Πρόσφατα και χρησιμοποιώντας σύγχρονες τεχνολογίες, οι επιστήμονες εντόπισαν στα μαλλιά του συνθέτη εντυπωσιακές ποσότητες μολύβδου και άλλων τοξικών ουσιών.
Για την ακρίβεια, σε μια τούφα μέτρησαν 258 μικρογραμμάρια μολύβδου ανά γραμμάριο τρίχας και σε άλλη 380 μικρογραμμάρια, με φυσιολογική τιμή μικρότερη από 4 μικρογραμμάρια! Τα μαλλιά του Beethoven είχαν επίσης επίπεδα αρσενικού και υδραργύρου υψηλότερα από το φυσιολογικό κατά 13 και 4 φορές αντίστοιχα.
Τα αποτελέσματα της νέας έρευνας (που έρχονται να προστεθούν σε μια αντίστοιχη περσινή) ωστόσο δεν ενισχύουν την άποψη ότι ήταν η έκθεση σε μόλυβδο που προκάλεσε τον θάνατο του συνθέτη. Όμως, εξηγούν όλες τις χρόνιες ασθένειες που τον ταλαιπώρησαν κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, της κώφωσης συμπεριλαμβανομένης, αφού οι υψηλές δόσεις μολύβδου επηρεάζουν το νευρικό σύστημα.
Μόλυβδος Παντού!
Πώς όμως ο Beethoven εκτέθηκε σε τέτοια τρελά επίπεδα μολύβδου; Όπως εξηγούν οι επιστήμονες, στην Ευρώπη του 19ου αιώνα ήταν πολύ συνηθισμένη η χρήση του τοξικού αυτού μετάλλου στα τρόφιμα, στα φάρμακα και στις αλοιφές και ο συνθέτης κάποια στιγμή στη ζωή του έπαιρνε 75 φάρμακα!
Εκείνη την εποχή όμως, η χρήση μολύβδου ήταν πολύ διαδεδομένη και στο κρασί. Ιδιαιτέρως στο χαμηλής ποιότητας, φθηνό κρασί, επειδή γινόταν γευστικότερο. Επιπλέον, τότε, τα κρασιά ζυμώνονταν σε καζάνια που από κατασκευής τους περιλάμβαναν μόλυβδο, ο οποίος εκλυόταν καθώς το κρασί παλαίωνε, ενώ και οι φελλοί των μπουκαλιών προεμποτίζονταν σε άλατα μολύβδου για να βελτιωθεί η στεγανοποίησή τους.
Beethoven + Kρασί = Freude, Schöner Götterfunken*
Δεν είναι κρυφό πως ο Beethoven λάτρευε το κρασί. Είχε φτάσει να πίνει ένα μπουκάλι την ημέρα, ναι μεν πιστεύοντας πως κάνει καλό στην υγεία του αλλά προφανώς είχε εθιστεί κιόλας. Τις τελευταίες ημέρες πριν από τον θάνατό του λέγεται πως οι φίλοι του του έδιναν κρασί με το κουτάλι.
Μάλιστα, έχει καταγραφεί πως λίγες ώρες πριν πεθάνει έλαβε από τον εκδότη του ένα δώρο: 12 φιάλες κρασί από τη Ρηνανία, την πατρίδα της νιότης του – κρασί που λαχταρούσε καιρό να δοκιμάσει. Ξέροντας πως δεν πρόκειται να καταφέρει να το πιει, ψιθύρισε «κρίμα, κρίμα, πολύ αργά!». Ο θρύλος λέει πως αυτές ήταν και οι τελευταίες του λέξεις…
* Πρώτος στίχος της Ωδής στη Χαρά, από την 9η Συμφωνία του Beethoven.
Διαβάστε επίσης στην στην αθηΝΕΑ:
Αφιέρωμα στον Ludwig van Beethoven
10 [+] | Η Παιδική Ατζέντα του Ιουνίου
Ludwig Van Beethoven: Το Μεγαλείο της «Ενάτης Συμφωνίας»
