Κάθε φορά που οι γευστικοί μου κάλυκες ικανοποιούνται από ένα διατροφικό προϊόν, οι πρώτες σκέψεις που κάνω σχετίζονται με τη διατροφική του αξία, τη διαδικασία της παραγωγής ή/και της επεξεργασίας του, αλλά και με τη σημασία του προϊόντος για το παιδεμένο φυσικό περιβάλλον. Κατάλοιπα της γεωπονικής μου κατάρτισης, ερωτηματικά που (ευτυχώς) δημιουργούνται σε αρκετούς καταναλωτές, επιχειρηματίες και, κυρίως, φίλους της αυθεντικής γεύσης και της ποιότητας.
Ο λόγος, γύρω από το βιολογικό μέλι καστανιάς από την περιοχή του Άθω που πρόσφατα –και καθόλου τυχαία– δοκίμασα. Ευθύς αμέσως άρχισε και η αναζήτηση για απαντήσεις στα παραπάνω ερωτηματικά.
Οι μελισσοκόμοι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση των πληθυσμών των μελισσών και στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος.
Η Μελισσοκομία ως Φύλακας της Βιοποικιλότητας
Ξεκινώντας, αποτελεί σημαντικό πως τα μελισσοκομικά προϊόντα έχουν τεράστια σημασία στη σύγχρονη εποχή όχι μόνο για τη διατροφή και την υγεία μας, αλλά και για την οικολογία και την οικονομία. Οι μέλισσες, θεμελιώδη πλάσματα του κύκλου ζωής για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της ισορροπίας των οικοσυστημάτων, επικονιάζουν φυτά και, ως γνωστόν, τρέφουν άνθρωπο και ζώα.
Η μείωση του πληθυσμού τους εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της χρήσης φυτοφαρμάκων αποτελεί σοβαρή απειλή για την παγκόσμια γεωργία και τελικά για την επισιτιστική ασφάλεια.¹ Οι μελισσοκόμοι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση των πληθυσμών των μελισσών και στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος. Μέσω βιώσιμων μεθόδων και στρατηγικών, μπορούν να συμβάλλουν στην προστασία των επικονιαστών και να ενισχύσουν την οικολογική ισορροπία, προσφέροντας ταυτόχρονα σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον και τη γεωργία.² Σκέφτομαι, λοιπόν, «με ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια»!
Η τροφή των επικονιαστών αποτελείται κυρίως από φυσικό νέκταρ και γύρη.
Καθώς αναφερόμαστε σε βιολογικό προϊόν, αυτές οι χρήσιμες λειτουργίες προστατεύονται και διατηρούνται με το παραπάνω, καθώς στην παραγωγή του δεν πραγματοποιούνται χημικές παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα στα συμβατικά προϊόντα, πλέον επιβλαβείς για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Στην περίπτωση της βιολογικής μελισσοκομικής παραγωγής, όλες οι ενέργειες εκτελούνται με σεβασμό στη φύση, στις μέλισσες και χωρίς τις ανωτέρω επιβλαβείς παρεμβάσεις.
Η τροφή των επικονιαστών αποτελείται κυρίως από φυσικό νέκταρ και γύρη. Αν χρειαστεί ενίσχυση, δίνεται βιολογική τροφή – όχι ζάχαρη ή συμβατικές τεχνητές τροφές. Tα μελίσσια είναι τοποθετημένα σε περιοχές μακριά από ρύπανση, γεωργικά φυτοφάρμακα και βιομηχανικές δραστηριότητες, ενώ σε περίπτωση ασθενειών δεν χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά παρά μόνο φυσικά σκευάσματα. Τέλος, το βιολογικό μέλι δεν υπόκεινται σε καμία επεξεργασία (π.χ. θέρμανση υψηλής θερμοκρασίας), ούτε προστίθεται σε αυτό ζάχαρη ή άλλα συντηρητικά.
Μια πρόσφατη μελέτη του 2021 στη γειτονική Βουλγαρία έρχεται να επιβεβαιώσει πως το βιολογικό μέλι έχει θετικές επιδράσεις στην υγεία των καταναλωτών και ότι αυτό αποτελεί κύριο λόγo για την αύξηση της ζήτησης αντίστοιχων προϊόντων.³ Και ενώ δεν υπάρχουν αρκετές επιστημονικές μελέτες σχετικά με τα πλεονεκτήματα των βιολογικών προϊόντων, η επιβεβαίωση έρχεται κυρίως από αυτές που αποδεικνύουν το αντίθετο. Δηλαδή, τις αρνητικές επιδράσεις από τα πρόσθετα και κυρίως την επεξεργασία στην οποία έχουν υποβληθεί τα συμβατικά μελισσοκομικά προϊόντα. Πιο συγκεκριμένα, συμπεραίνεται ότι όλες οι συμβατικές μέθοδοι επεξεργασίας που εξετάστηκαν είχαν μετατρέψει τα θρεπτικά στοιχεία, την ποιότητα, τη γεύση και τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του μελιού.4
«Η περιοχή του Αγίου Όρους προσφέρει το καλύτερο μέλι καστανιάς στην Ελλάδα, καθώς το μικροκλίμα της περιοχής, η παραθαλάσσια αύρα, η καθαρότητα του τοπίου (Δίκτυο Natura 2000), η ηλικία αλλά και το είδος των δέντρων (άγρια καστανιά) αποτελούν παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην τελική ποιότητά του».
Το Βιολογικό Μέλι Καστανιάς του Αγίου Όρους…
Ως γνήσια ακόλουθος λοιπόν των βιο-προιόντων και των ανοιχτών αγορών των βιοκαλλιεργητών της περιοχής μου, σε μια από τις σαββατιάτικες βόλτες μου στην αγορά του Κόδρα στην Καλαμαριά, «σκόνταψα» στο Μέλι Καστανιάς Αγίου Όρους και, χωρίς ενδοιασμούς, μια και λατρεύω το κάστανο, το αγόρασα. Η δοκιμή του, εκτός από ευχαρίστηση, έφερε και τη μετέπειτα αναζήτηση.
Πέρα από την εξαιρετική πικάντικη και γλυκόπικρη μοναδική του γεύση, το μέλι της καστανιάς είναι ένα από τα πιο εκλεκτά και ξεχωριστά είδη μελιού, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, θρεπτική αξία και θεραπευτικές ιδιότητες. Προέρχεται από το νέκταρ των λουλουδιών της καστανιάς (Castanea sativa) και πλέον είναι ιδιαίτερα γνωστό σε όσους προτιμούν τα έντονα αρώματα και την πλούσια γεύση. Είναι επίσης σημαντικό ότι φέρει και ουσιώδεις ιδιότητες, καθώς περιέχει υψηλή συγκέντρωση φαινολικών ενώσεων και φλαβονοειδών, ουσίες με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση,5 ενώ χάρη στο χαμηλό του Ph και άλλες ενώσεις έχει και αντιβακτηριακή δράση.6 Αποτελεί εξαιρετική πηγή ιχνοστοιχείων7 και έχει σχετικά χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη.8
Άραγε έχει σημασία και η περιοχή της παραγωγής του; Γιατί αυτό του Αγίου Όρους θεωρείται, αν όχι το καλύτερο, από τα καλύτερα καστανόμελα; Ερωτήματα που απαντήθηκαν από τον μελισσοκόμο Γιώργο Τρίπκο (beetrip), παραγωγό των βιολογικών αγορών και έμπειρο «μελισσοδαμαστή»:
«Η περιοχή του Αγίου Όρους προσφέρει όντως το καλύτερο μέλι καστανιάς στην Ελλάδα, καθώς το μικροκλίμα της περιοχής, η παραθαλάσσια αύρα, η καθαρότητα του τοπίου (η περιοχή ανήκει στο Δίκτυο Natura 2000), η ηλικία αλλά και το είδος των δέντρων (άγρια καστανιά) αποτελούν παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην τελική ποιότητα του μελιού και συνωμοτούν στην παραγωγή ενός μονοποικιλιακού και ξεχωριστού προϊόντος. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι πως, σύμφωνα με τις χημικές και οργανοληπτικές αναλύσεις που πραγματοποιούνται σε αυτό, το ποσοστό σε γυρεόκοκκο καστανιάς ανέρχεται στο 97-99%, που σημαίνει έντονα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, ενώ σε άλλα καστανόμελα από άλλες περιοχές το ποσοστό είναι αρκετά χαμηλότερο. Προσωπικά, νιώθω τυχερός που πριν από αρκετά χρόνια μου συστήθηκε το μέλι καστανιάς σε μια επίσκεψή μου στο Όρος. Όταν μου το πρόσφερε ένας μοναχός, αντιλήφθηκα αμέσως τη διαφορά στη γεύση και στην ποιότητα του προϊόντος, μια και είχα ήδη μελισσοκομική δραστηριότητα και εμπειρία σε καστανόμελα. Το 2017, ήρθε η «ευλογία» (άδεια) από την Ιερά Μονή Αγίου Παύλου, όπου μας παραχώρησαν ορισμένες δασικές εκτάσεις καστανιάς στις οποίες δραστηριοποιούμαστε έως σήμερα».
Ο κ. Τρίπκος πρόσθεσε ακόμη ότι το βιολογικό μέλι καστανιάς που είχα την τύχη να προμηθευτώ παράγεται σύμφωνα με όλες τις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Οδηγίας, η οποία αποτελείται από τρεις βασικούς πυλώνες: να μη χρησιμοποιείται η ζάχαρη ως τροφή για τις μέλισσες, η τοποθέτησή τους να γίνεται σε περιοχές μακριά από συμβατικές καλλιέργειες (πάνω από 5 χλμ.) και να γίνεται χρήση αποκλειστικά βιολογικών και πιστοποιημένων σκευασμάτων ή φαρμάκων στα μελίσσια.
Σε μια πρώτη διαδικτυακή έρευνα και, σύμφωνα με τον παραγωγό, το βιολογικό πιστοποιημένο συσκευασμένο Μέλι Καστανιάς Αγίου Όρους αφορά ένα σπάνιο και δυσεύρετο είδος μελιού. Η παραγωγή του είναι πολύ συγκεκριμένη λόγω των καιρικών συνθηκών και των δυσκολιών που προκύπτουν, όπως και των εντόμων ξενιστών προς την καστανιά, γεγονός που το κάνει περιζήτητο. Το συγκεκριμένο προϊόν φαίνεται να έχει φανατικό κοινό, που λατρεύει την πικάντικη και μοναδική του γεύση, αλλά και άλλους ακόλουθους-καταναλωτές που θέλουν να δοκιμάσουν κάτι ξεχωριστό. Και ακριβώς επειδή ανήκω σε αυτούς τους καταναλωτές, η επόμενη και τελευταία ερώτηση που έκανα πρώτα στον εαυτό μου και έπειτα στον κ. Τρίπκο ήταν ποια άλλα διατροφικά προϊόντα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν γευστικούς συνδυασμούς με το μέλι καστανιάς:
«Ο πικάντικος χαρακτήρας του μελιού ταιριάζει απόλυτα με τυροκομικά προϊόντα, όπως κατσικίσια φέτα, παρμεζάνα, ροκφόρ, μανούρι κ.ά., χαρίζοντας ισορροπία μεταξύ αλμυρής και γλυκιάς γεύσης. Οι ξηροί καρποί επίσης αποτελούν σχεδόν πάντα ιδανικό συνδυασμό, με πρώτα τα καρύδια, αλλά και τα αμύγδαλα και τα φουντούκια. Φρούτα, όπως το αχλάδι, το μήλο, το σύκο και το πορτοκάλι, είναι από τις σωστές επιλογές, καθώς το μέλι μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις φρουτοσαλάτες αλλά και ως γλάσο σε ψητά φρούτα. Ακόμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μαρινάδες για κρεατικά, όπως σε χοιρινό ή κοτόπουλο, για να προσδώσει πιο πικάντικη ή ελαφρώς γλυκόπικρη γεύση. Τέλος, συνδυάζεται άψογα με δημητριακά, γιαούρτι, αφεψήματα και φυσικά με αλλαντικά, ξερά φρούτα και φρέσκες σαλάτες».
Κλείνοντας την αναζήτηση γύρω από το Μέλι Καστανιάς Αγίου Όρους, θα τολμήσω να εκμυστηρευτώ πως ο δικός μου αγαπημένος συνδυασμός με αυτό το μελισσοκομικό προϊόν είναι η ξινομυζήθρα ή το μανούρι, τα καρύδια και φρέσκα φύλλα από σπανάκι με τη συνοδεία «ενός» ποτηριού ημιαφρώδους λευκού οίνου από την περιοχή της Ζίτσας.
• Οι φωτογραφίες είναι από αρχείο μελισσοκόμου που δραστηριοποιείται στην περιοχή με τις καστανιές στο Άγιο Όρος.
Πηγές
1. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 2023.
2. Potts, S. G., Imperatriz-Fonseca, V. L., Ngo, H. T., et al. (2016), «The Assessment Report on Pollinators, Pollination and Food Production». Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES).
3. Alexiev, G. & Doncheva, D. (2021). Organic Production Impact on Consumers: The Case of Bulgarian Organic Honey.
4. Ramly, S., Rosidi Sujanto, S., I., Ghani, A., A., Tang Yew Huat, j., Alias, N. & Ngah, N. (2021). The Impact of Processing Methods on the Quality of Honey: A Review. Malaysian Journal of Applied Sciences, 6(1), 99-110.
5. Papaevangelou, V. et al. (2021). «Phenolic Profile and Antioxidant Capacity of Chestnut Honey from Greece». Journal of Food Composition and Analysis.
6. Boukraa, L. (2013). «Honey in Traditional and Modern Medicine». CRC Press.
7. Pisani, A. et al. (2008). «Mineral Content in Different Types of Italian Honey». Food Chemistry.
8 Bogdanov, S. et al. (2004). «Honey for Nutrition and Health: A Review». Journal of the American College of Nutrition.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Αστικός Αμπελώνας: Μια «Γοργόνα» στην Καρδιά της Θεσσαλονίκης
Σαββατιανό: Το Τerroir της Αττικής στο Ποτήρι μας
Βιοάνθρακας: Το Κάρβουνο που Σώζει το Κλίμα
