Καθώς μετράμε αντίστροφα για τη Διάσκεψη COP30 του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Βραζιλία (10-21 Νοεμβρίου 2025), ελπίζουμε τα βλέμματα να στραφούν στους πνεύμονες του πλανήτη: τα τροπικά δάση.
Η φετινή σύνοδος μπορεί να αποτελέσει σημείο καμπής, καθώς εισέρχεται στη συζήτηση το Tropical Forests Forever Facility (TFFF). «Πρόκειται για έναν νέο, καινοτόμο χρηματοδοτικό μηχανισμό που επιδιώκει να διασφαλίσει ότι η προστασία των σημαντικότερων δασικών οικοσυστημάτων δεν θα κινδυνεύει ξανά λόγω έλλειψης χρηματοδότησης», εξηγεί ο Παύλος Γεωργιάδης, επιστήμονας Διατήρησης Τροπικών Δασών στη Wildlife Conservation Society. Πριν όμως φτάσουμε εκεί, ας θυμηθούμε τι ακριβώς διακυβεύεται και τι σημαίνουν τα τροπικά δάση για τη ζωή στον πλανήτη.
Κοιτάζοντας έναν γεωφυσικό χάρτη της Γης, το μπλε των θαλασσών κυριαρχεί, ενώ οι ήπειροι ξεχωρίζουν σε γήινες αποχρώσεις που απεικονίζουν οροσειρές, ερήμους, πεδιάδες, δάση. Αν εστιάσουμε στον Ισημερινό, εκεί όπου ο ήλιος χτυπά σχεδόν κάθετα, θα δούμε μια πυκνή πράσινη ζώνη που αγκαλιάζει τον πλανήτη: τα τροπικά δάση, τα πυκνότερα, πιο ενεργά και περίπλοκα οικοσυστήματα του πλανήτη.
Τι Είναι τα Τροπικά Δάση;
Τα τροπικά δάση αγαπούν τη ζέστη και την υγρασία, με θερμοκρασίες μεταξύ 20-30 °C και βροχές που συχνά ξεπερνούν τα 1.800 mmετησίως. Ευδοκιμούν στη Νότια και Κεντρική Αμερική, στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, στην Ινδονησία, σε τμήματα της Νοτιοανατολικής Ασίας και στην τροπική Αυστραλία.
Η δομή τους χαρακτηρίζεται από διακριτά στρώματα φυτικής και ζωικής ζωής. Θυμίζουν μεγαλουπόλεις! Το ψηλότερο –αποκλειστικά σε τροπικά δάση– αναδυόμενο στρώμα αποτελείται από δέντρα-γίγαντες που υψώνονται σαν ουρανοξύστες, ενώ πιο κάτω ο πυκνός θόλος φυλλωμάτων από «κόμες» άλλων δέντρων σχηματίζει έναν λαβύρινθο φύλλων και κλαδιών, όπου ζουν ερπετά, πουλιά και άλλα ζώα. Χαμηλότερα, στον υπόροφο, κυριαρχούν θάμνοι, φτέρες, μικρά δέντρα και μεγάλα αναρριχητικά φυτά, προσφέροντας καταφύγιο σε γορίλες (όπως στον δεύτερο μεγαλύτερο πνεύμονα του πλανήτη, την Κοιλάδα του Κονγκό), βατράχια και λεοπαρδάλεις, ενώ το σκοτεινό «δάπεδο» του δάσους φιλοξενεί έντομα και μύκητες.
Unknown author – Scanned from The Naturalist on the River Amazons by Henry Walter Bates, University of California Press version, published 1962 (Photo via Wikipedia)
Τροπικά Δάση και Περιβάλλον
Πέρα από την εντυπωσιακή φυσική ομορφιά, τα τροπικά δάση παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ισορροπία του πλανήτη. Λειτουργούν ως τεράστιες φυσικές «αποθήκες άνθρακα», εμποδίζοντας την απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα. «Τα τροπικά δάση απορροφούν περίπου το ένα τέταρτο των ετήσιων ανθρωπογενών εκπομπών CO₂», τονίζει ο κ. Γεωργιάδης. «Αν χαθούν, ο στόχος να περιοριστεί η άνοδος της θερμοκρασίας της Γης στον 1,5 °C κινδυνεύει να χαθεί οριστικά, με καταστροφικές συνέπειες για τις υποδομές, την επισιτιστική ασφάλεια και μια σειρά από οικονομικές δραστηριότητες».
Gleilson Miranda / Governo do Acre, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons
Η ρύθμιση του νερού και του κλίματος είναι επίσης καθοριστική: η εξατμισοδιαπνοή και η φυλλώδης κάλυψη δημιουργούν σύννεφα, ενισχύουν τις βροχοπτώσεις και σταθεροποιούν το έδαφος, ενώ οι βαθιές ρίζες κατευθύνουν το νερό σε πηγές γλυκού νερού, προστατεύουν από πλημμύρες και διάβρωση. Μάλιστα, η απελευθέρωση υγρασίας από τα τροπικά δάση επηρεάζει περιοχές εκατοντάδων μιλίων μακριά. Όπως, για παράδειγμα, το αμαζονικό δάσος που επηρεάζει τη βροχόπτωση έως τη Μεσοδυτική Αμερική!
Αξίζει να αναφερθούμε και στην εκπληκτική βιοποικιλότητα των τροπικών δασών. Φιλοξενούνπερίπου το 62% των χερσαίων σπονδυλωτών. Ωστόσο, πάνω από 10.000 είδη φυτών/ζώων στον Αμαζόνιο κινδυνεύουν με εξαφάνιση, εκ των οποίων τα 8.000 είναι ενδημικά φυτά και τα 2.300 ζώα – μεταξύ άλλων, τζάγκουαρ, βραδύποδες, παπαγάλοι μακάο.
Τα τροπικά δάση είναι επίσης θησαυροί φαρμακευτικών φυτών: το 70% των φυτών με αντικαρκινικές ιδιότητες βρίσκεται εκεί, παρέχοντας ουσίες που εξελίχθηκαν σε φάρμακα (κινίνη, νοβοκαΐνη, κορτιζόνη κ.ά.). Επίσης, πάνω από 40.000 είδη φυτών και ζώων από τα δάση αυτά χρησιμοποιούνται παγκοσμίως για τρόφιμα, ξυλεία, ρούχα κ.ά.
Η σημασία των τροπικών δασών είναι ζωτική και για τις τοπικές κοινότητες. Περίπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού εξαρτάται από αυτά για διατροφή, καύσιμη ύλη, εισόδημα και επιβίωση. Επιπλέον, τους παρέχουν προστασία και λειτουργούν ως «ασφάλεια» σε περιόδους έντονων καιρικών φαινομένων και κρίσεων.
Tropical Forests Forever Facility (TFFF)
Τα τροπικά δάση βρίσκονται διττά στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης: σύμμαχοί μας και θύματα των επιπτώσεών της ταυτόχρονα. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) προειδοποιεί ότι η ικανότητά τους να αποθηκεύουν άνθρακα μειώνεται, ενώ οι μεταβολές στις βροχοπτώσεις απειλούν να τα μεταμορφώσουν σε ξηρότερες, σαβανικές εκτάσεις.
Η προστασία και η αποκατάστασή τους είναι επομένως ένα από τα ισχυρότερα «όπλα» μας. Αν αποδυναμωθούν ή χαθούν, χάνεται ένα θεμέλιο ζωής: ο κύκλος του νερού, η σταθερότητα του κλίματος, η ύπαρξη εκατομμυρίων ειδών, ενώ οι τοπικές κοινότητες θα βρεθούν αντιμέτωπες με βαθιά αποσταθεροποίηση.
By Neil Palmer/CIAT – Flickr, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=28390327
Σε αυτό το πλαίσιο, το Tropical Forests Forever Facility (TFFF) έρχεται να αλλάξει τα δεδομένα. «Είναι η πρώτη πρωτοβουλία κλιματικής χρηματοδότησης που προέρχεται από τον Παγκόσμιο Νότο: τη Βραζιλία και άλλες τροπικές χώρες. Μέχρι σήμερα, τα χρήματα έρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τις πλούσιες χώρες του Βορρά», σημειώνει ο κ. Γεωργιάδης.
Ο μηχανισμός επιδιώκει να μετατρέψει τη διατήρηση των τροπικών δασών από «ηθική υποχρέωση» σε οικονομική ευκαιρία. Οι χώρες που διατηρούν ή αυξάνουν τις δασικές εκτάσεις τους θα ανταμείβονται με μακροχρόνιες πληρωμές, χρηματοδοτούμενες από ένα επενδυτικό ταμείο με προβλεπόμενο κεφάλαιο ύψους 125 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που θα συνδυάζει δημόσια και ιδιωτικά κεφάλαια. Οι αποδόσεις του θα διανέμονται ως κίνητρο για τη διατήρηση των δασών, με τουλάχιστον το 20% να καταλήγει απευθείας σε ιθαγενείς πληθυσμούς και τοπικές κοινότητες.
Η πρωτοβουλία φέρει και ισχυρό πολιτικό συμβολισμό: η Βραζιλία, οικοδέσποινα της COP30, καλεί κυβερνήσεις, διεθνείς θεσμούς, κοινωνία των πολιτών και ιδιωτικό τομέα να κινητοποιηθούν. Μάλιστα δεσμεύτηκε να διαθέσει 1 δισεκατομμύριο δολάρια στον πρώτο, κρίσιμο γύρο κεφαλαιοποίησης του ταμείου, δίνοντας το «καλό παράδειγμα» και ένα σαφές μήνυμα πολιτικής βούλησης. «Η γραμματεία και το ίδιο το ταμείο θα φιλοξενηθούν από την Παγκόσμια Τράπεζα», προσθέτει ο κ. Γεωργιάδης, «γεγονός που εξασφαλίζει κύρος, διαφάνεια και τεχνική επάρκεια».
Το TFFF ζητά υποστήριξη όχι με λόγια, αλλά με πράξεις: επενδύσεις, δίκαιους μηχανισμούς διαμοιρασμού ωφελειών και ενεργό συμμετοχή των χωρών των τροπικών δασών. «Είναι μια επενδυτική ευκαιρία για κυβερνήσεις και ιδιωτικό τομέα να αντιληφθούν πως τα τροπικά δάση δημιουργούν μεγαλύτερη αξία όταν παραμένουν άθικτα, όχι όταν καταστρέφονται», καταλήγει ο Παύλος Γεωργιάδης.
Ο χρόνος λιγοστεύει. Πώς θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα πλούσιες χώρες όπως η Γερμανία, η Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο κ.ά.; Θα καταφέρει η διεθνής κοινότητα να μετατρέψει τις προθέσεις σε πραγματική, μετρήσιμη δράση και να επενδύσει στους ζωντανούς φύλακες του πλανήτη μας;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μικρός Οδηγός για τα Σύννεφα: στη Ζωή, την Επιστήμη, την Τέχνη
