Με το εκδοτικό του εγχείρημα Conduit Books, ο κριτικός και συγγραφέας Jude Cook, αν μη τι άλλο, προκάλεσε συζητήσεις, που δεν αφορούν μόνο τον χώρο του βιβλίου. Όλα ξεκίνησαν όταν ανακοίνωσε πως ο νέος του εκδοτικός οίκος θα επικεντρωθεί –τουλάχιστον αρχικά– στην έκδοση βιβλίων από άνδρες συγγραφείς, θεωρώντας ότι αυτή τη στιγμή υποεκπροσωπούνται.
Ο Cook αναφέρει ότι το τοπίο των εκδόσεων έχει αλλάξει «δραματικά» τα τελευταία 15 χρόνια ως αντίδραση στην «τοξική ανδροκρατούμενη» σκηνή των προηγούμενων δεκαετιών. Τώρα, έχουν πάρει οι γυναίκες τη σκυτάλη, κυριαρχώντας στις λίστες των ευπώλητων, ενώ συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των εκδοτικών οίκων κατεξοχήν μια γενιά νέων γυναικών – αντιπροσωπευτικό παράδειγμα η Sally Rooney.
Για του λόγου το αληθές, διαβάζουμε στον Guardian πως από όλους τους συγγραφείς που εμφανίστηκαν στις εβδομαδιαίες λίστες των ευπώλητων της Sunday Times για μυθιστορήματα σκληρού εξωφύλλου μέχρι στιγμής φέτος μόνο το ένα τρίτο υπογράφονται από άνδρες.
Ανοίγω τυχαία τη λίστα με τα ευπώλητα ελληνικού βιβλιοπωλείου –του Ευριπίδη συγκεκριμένα– για τον Απρίλιο του 2025. Στην κατηγορία της ελληνικής λογοτεχνίας, από τα 12 βιβλία τα 8 είναι από άνδρες συγγραφείς. Η αναλογία είναι περίπου η ίδια και στην ξένη λογοτεχνία – κατά ένα λιγότερο από άνδρα συγγραφέα, όπως και στα παιδικά-εφηβικά. Στη λίστα, ωστόσο, με τα δοκίμια η ήττα των γυναικών είναι συντριπτική: 2 γυναικείες υπογραφές μεταξύ των 12 βιβλίων.
Όσο για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2025, εκεί είναι μοιρασμένοι με το ζύγι: 10 άνδρες και 10 γυναίκες.
Είναι ενδεικτικό το παράδειγμα για τα καθ’ ημάς; Όχι, αλλά μέχρι να έχουμε επίσημα στοιχεία και για τα καθ’ ημάς, ας παρακολουθήσουμε τη συζήτηση που άνοιξε ο Jude Cook, καθώς εισάγει προβληματισμούς που αφορούν συνολικά τον κόσμο του βιβλίου.
Οι Γυναίκες Κερδίζουν Έδαφος, Αλλά οι Προκαταλήψεις δεν Υποχωρούν
Πολλές φωνές υποστηρίζουν πως ακόμα και αν αυτή η τάση, το προβάδισμα των γυναικών συγγραφέων, είναι απολύτως αναγκαία ως «διορθωτική» για ό,τι έχει προηγηθεί τα προηγούμενα χρόνια, δεν είναι δίκαιο να παραβλέπονται σήμερα οι άνδρες συγγραφείς ή να θεωρείται ο λόγος τους αδιάφορος ή «προβληματικός».
Ο Cook υποστηρίζει πως είναι περισσότερο από ποτέ κρίσιμο να «δώσουμε προσοχή σε αυτό που διαβάζουν οι νέοι άνδρες». Στο ίδιο πνεύμα, σχετικό άρθρο των New York Times αναφέρει ότι η μείωση του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνική μυθοπλασία –οι γυναίκες αναγνώστριες αντιπροσωπεύουν πλέον περίπου το 80% των πωλήσεων μυθιστορημάτων στη χώρα– έχει ως επακόλουθο τη συναισθηματική, πολιτισμική και εκπαιδευτική οπισθοδρόμηση μεταξύ των ανδρών στις ΗΠΑ.
Ίσως δεν είναι τυχαίο πως οι νέοι άνδρες ήταν εκείνοι που κυρίως έδωσαν το προβάδισμα στον Trump στις τελευταίες εκλογές, τον οποίο στήριξαν όχι μόνο οι λευκοί, αλλά και οι ισπανόφωνοι και οι μαύροι. Άνδρες που σε μεγάλο βαθμό επηρεάζονται από τη «manosphere» –το δίκτυο των ιστοσελίδων, φόρουμ και κοινοτήτων όπου συζητούν θέματα φύλου, σχέσεων, κοινωνίας κ.λπ., μέσα από μισογυνιστικό, αντιφεμινιστικό πρίσμα– ή αποθεώνουν τις δηλώσεις του Andrew Tate.
Από την άλλη, διαβάζοντας για τα της μακρινής Αυστραλίας, ανοίγεται ένα επίσης ενδιαφέρον «παράθυρο» στη συζήτηση.
Εκτός από τα ποσοστά που δηλώνουν και εκεί ότι στα ευπώλητα κυριαρχούν οι γυναίκες, μια έρευνα αναδεικνύει και τη μεγάλη προκατάληψη που εξακολουθεί να υπάρχει μεταξύ των ανδρών σε ό,τι αφορά το συγγραφικό έργο των γυναικών. Το ποσοστό των ανδρών αναγνωστών για τους δέκα κορυφαίους τίτλους γυναικών συγγραφέων ήταν μόλις 20% στο σύνολο του αναγνωστικού κοινού το 2023. Αντίθετα, το αναγνωστικό κοινό ευπώλητων βιβλίων από άντρες συγγραφείς ήταν πιο ομοιόμορφα κατανεμημένο: 56% άνδρες και 44% γυναίκες.
Οι γυναίκες, συνολικά, εκτός από το ότι διαβάζουν πολύ περισσότερο από τους άνδρες, είναι και πολύ πιο πρόθυμες να διαβάσουν βιβλία γραμμένα από άνδρες, κάτι που δεν συμβαίνει αντίστροφα με τους άνδρες.
Σπανίζουν οι Άνδρες Συγγραφείς ή το Ανδρικό Αναγνωστικό Κοινό;
Ο Cook φαίνεται να υποστηρίζει ότι το ανδρικό κοινό ενδιαφέρεται πλέον λιγότερο για τη λογοτεχνική μυθοπλασία επειδή σπανίζουν οι σύγχρονοι άνδρες συγγραφείς που τους «εκπροσωπούν» μέσω της γραφής τους – όπως αφηγήσεις σχετικά με την πατρότητα, την αρρενωπότητα, τις εμπειρίες των ανδρών της εργατικής τάξης, το σεξ, τις σχέσεις, για το τι σημαίνει να είσαι άνδρας στις μέρες μας κ.ά.
Ωστόσο, αυτό μας θυμίζει το γνωστό «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα», καθώς το προβάδισμα που κατέκτησαν οι γυναίκες μπορεί απλώς να συμβαίνει όχι γιατί ξαφνικά αυτές ανακάλυψαν τη γραφή ή ότι από το πουθενά αναδύθηκαν νέα ταλέντα, αλλά γιατί γενικά οι γυναίκες ασχολούνται περισσότερο με τη λογοτεχνία, οπότε και η εκδοτική αγορά προσαρμόζεται για να ικανοποιήσει αυτό το σταθερό αναγνωστικό κοινό της.
Άλλωστε, όπως λέει –κάπως προβοκατόρικα– η κριτικός λογοτεχνίας Thomas-Corr, πολλοί άνδρες έτσι κι αλλιώς «δεν θα έδιναν δεκάρα για τη μυθοπλασία, ειδικά για τη λογοτεχνική μυθοπλασία. Έχουν βιντεοπαιχνίδια, YouTube, μη μυθοπλασία, podcast, περιοδικά, Netflix».
Τελικά…
Άραγε, η ύπαρξη ενός εκδοτικού εγχειρήματος που απευθύνεται σε άνδρες συγγραφείς είναι ικανό να αφυπνίσει το ανδρικό αναγνωστικό κοινό;
Όπως φαίνεται, πάντως, παρά το τέλος της ανδρικής κυριαρχίας στη λογοτεχνία και την ανάδειξη σημαντικών γυναικών συγγραφέων που επί χρόνια βρίσκονταν στη σκιά, οι προκαταλήψεις δεν παύουν να «φωνάζουν» σχετικά με τη γυναικεία γραφή. Γιατί άραγε οι νέοι άνδρες δεν πρέπει να διαβάζουν, για παράδειγμα, τη Sally Rooney;
Μήπως, τελικά, όλη αυτή η συζήτηση διογκώνει ένα ζήτημα άνευ ιδιαίτερης σημασίας; Καθώς, μάλιστα, οι άνδρες συγγραφείς εξακολουθούν να εκπροσωπούνται επαρκώς στον κόσμο του βιβλίου;
Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι η συζήτηση που έχει ανοίξει δεν μας αφορά· το αντίθετο. Όμως, αντί να καλλιεργούμε «στρατόπεδα» ας καλλιεργήσουμε την ιδέα ότι οι ζωές των ανδρών και των γυναικών είναι αλληλένδετες. Και η σύνδεσή τους και μέσα από τη λογοτεχνική γραφή δεν μπορεί παρά να είναι καρποφόρα για ένα μέλλον –έστω εκδοτικό– με λιγότερες διαχωριστικές γραμμές.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο!» | Eπειδή «Μητέρα» δεν Γεννιέσαι, Γίνεσαι
