«Εκατοντάδες παιδιά της Ουκρανίας από ορφανοτροφεία και στέγες φιλοξενίας παιδιών έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία», ανέφερε ο επικεφαλής εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Karim Khan, σε δήλωσή του την Παρασκευή. «Πολλά από αυτά τα παιδιά, όπως ισχυριζόμαστε, έχουν έκτοτε δοθεί για υιοθεσία στη Ρωσική Ομοσπονδία».
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε την Παρασκευή που μας πέρασε ένταλμα σύλληψης κατά του Ρώσου προέδρου, Vladimir Putin, για τη φερόμενη εμπλοκή του στην απαγωγή και απέλαση παιδιών και εφήβων της Ουκρανίας από την αρχή της εισβολής της Ρωσίας, τον περασμένο Φεβρουάριο. Το δικαστήριο εξέδωσε, επίσης, ένταλμα σύλληψης για τη Maria Lvova-Belova, επίτροπο της Ρωσίας για τα δικαιώματα των παιδιών, η οποία υπήρξε το δημόσιο πρόσωπο ενός προγράμματος που χρηματοδοτείται από το Κρεμλίνο και στο πλαίσιο του οποίου τα παιδιά και οι έφηβοι από την Ουκρανία έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία.
Τα εντάλματα σύλληψης για τον Putin και τη Ρωσίδα αξιωματούχο αποτελούν τις πρώτες διεθνείς κατηγορίες που εκδίδονται μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο Putin είναι ο τρίτος εν ενεργεία πρόεδρος που αποτελεί στόχο εντάλματος σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, μετά τον Omar al-Bashir, που κατηγορήθηκε για τις φρικαλεότητες που συνέβησαν στο Νταρφούρ του Σουδάν, και τον Slobodan Milošević, τον Σέρβο ηγέτη που φυλακίστηκε για καταχρήσεις κατά τη διάρκεια του βαλκανικού πολέμου. [πολέμου της Γιουγκοσλαβίας]
Πρόκειται για μια ιστορική απόφαση για την Ουκρανία αλλά και τη διεθνή κοινότητα. Όμως, τι πραγματικά σημαίνει στην πράξη για τον πολιτικό αρχηγό της Ρωσίας και την ένοπλη σύρραξη που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη;
Καταδίκη Άνευ Δίκης
Η αλήθεια είναι ότι, στην πράξη, φαίνεται απίθανο η υπόθεση να φτάσει σε δίκη.
Συγκεκριμένα, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν διαθέτει αστυνομική δύναμη επιβολής του νόμου, με αποτέλεσμα να βασίζεται στα κράτη-μέλη για τη διενέργεια συλλήψεων. Και η Ρωσία δεν είναι κράτος-μέλος, ούτε έχει αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου.
Σε κάθε περίπτωση, το ΔΠΔ δεν μπορεί να διεξάγει δίκη αν οι αρμόδιοι δεν είναι υπό κράτηση και οι πιθανότητες η Ρωσία να παραδώσει τους δικούς της ανθρώπους είναι, τουλάχιστον άμεσα, μηδαμινές.
Άρα ποιο το Νόημα του Εντάλματος;
Η έκδοση του εντάλματος παραμένει μια εξαιρετικά σημαντική πράξη για διάφορους λόγους.
Πρώτα από όλα, το ένταλμα σύλληψης του Putin βαθαίνει την απομόνωσή του στη Δύση, περιορίζοντάς του τις κινήσεις του στο εξωτερικό. Εάν ταξιδέψει σε ένα από τα 123 κράτη που είναι συμβαλλόμενα μέρη του ΔΠΔ, το εκάστοτε από αυτά τα κράτη είναι υποχρεωμένο να τον συλλάβει, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις του βάσει του διεθνούς δικαίου.
«Αυτό καθιστά τον Putin παρία. Εάν ταξιδέψει, κινδυνεύει να συλληφθεί. Αυτό δεν παύει να ισχύει ποτέ», δήλωσε ο πρέσβης των ΗΠΑ για θέματα εγκλημάτων πολέμου υπό τον πρώην πρόεδρο Barack Obama. Έτσι, είτε ο Putin θα δικαστεί στη Χάγη είτε θα απομονώνεται στο εξής όλο και περισσότερο με ένα ένταλμα σύλληψης να «κρέμεται πάνω από το κεφάλι του».
Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι, ενώ ο Putin φαίνεται ασφαλής στην εξουσία του τώρα και ασφαλής σε σχέση με πιθανή έκδοσή του, ένας μελλοντικός ηγέτης του Κρεμλίνου μπορεί να αποφασίσει ότι είναι πολιτικά πιο ορθό να τον στείλει στη Χάγη παρά να τον προστατεύσει.
Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Slobodan Milošević, ο πρώην πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, ο οποίος κατηγορήθηκε για μια σειρά από εγκλήματα πολέμου από το ΔΠΔ εν μέσω του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο το 1999.
Το 2001, εν μέσω μιας πολιτικής διαμάχης στη Σερβία, μετά την πτώση του Milošević από την εξουσία, ο πρωθυπουργός Zoran Đinđić αγνόησε μια δικαστική απόφαση που απαγόρευε την έκδοση και διέταξε τη μεταφορά του Milošević στη Χάγη, αναφέροντας: «Οποιαδήποτε άλλη λύση εκτός από τη συνεργασία [με τη Χάγη] θα οδηγούσε τη χώρα στην καταστροφή».
Τέλος, η σύλληψή του δεν παύει να στέλνει ένα μήνυμα σε ανώτερους Ρώσους αξιωματούχους –στρατιωτικούς και πολιτικούς– που μπορεί να είναι ευάλωτοι σε διώξεις, είτε τώρα είτε στο μέλλον.
Είναι Πιθανό να Ακολουθήσουν και άλλα Εντάλματα;
Τα ρωσικά στρατεύματα έχουν μέχρι στιγμής σκοτώσει δεκάδες χιλιάδες αθώους αμάχους και έχουν καταστρέψει αστικές υποδομές σε πολλές ουκρανικές πόλεις.
Η Ρωσία έχει κατηγορηθεί για σκόπιμη στοχοποίηση αμάχων και υγειονομικών εγκαταστάσεων, για ομηρία και άλλες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Ο Ουκρανός πρόεδρος, Volodymyr Zelenskyy, έχει κατ’ επανάληψη κατηγορήσει τη Ρωσία για εγκλήματα πολέμου κατά την πολιορκία της Μαριούπολης. Χαρακτηριστικά, ένα θέατρο και μια σχολή τέχνης που φιλοξενούσαν αμάχους είχαν βομβαρδιστεί ολοσχερώς, ενώ μια μαιευτική κλινική είχε δεχτεί μία από τις πιο αποτρόπαιες επιθέσεις που έχουν στιγματίσει την ιστορία της χώρας. Ο Zelenskyy έχει επίσης κατηγορήσει τη Ρωσία για ειδεχθή εγκλήματα πολέμου και για επιθέσεις σε άλλες πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της πόλης Χάρκοβο, όπου, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στις αρχές του Μαρτίου η Ρωσία έριξε πυρομαχικά σε τουλάχιστον τρεις κατοικημένες περιοχές.
Όλα αυτά αποτελούν εγκλήματα που διώκονται από το ΔΠΔ. Μένει να υπάρξουν επαρκείς ενδείξεις ώστε να σχηματιστούν υποθέσεις για νέα εντάλματα σύλληψης.
Ένας Συμβολισμός και Μία Ελπίδα
Τα εντάλματα ρίχνουν φως σε ένα από τα πιο οδυνηρά δευτερεύοντα αλλά καθόλου αμελητέα θέματα του πολέμου της Ρωσίας: τη βίαιη μεταφορά παιδιών και εφήβων από την Ουκρανία στη Ρωσία ή σε περιοχές της Ουκρανίας που ελέγχονται από τη Ρωσία. Πολλά από αυτά είναι ορφανά, άλλα χωρίστηκαν από τους γονείς ή τους νόμιμους κηδεμόνες τους. Η Ρωσία έχει παραδεχτεί τη μεταφορά 2.000 παιδιών – Ουκρανοί αξιωματούχοι λένε ότι έχουν επιβεβαιώσει 16.000 περιπτώσεις.
Το εκδοθέν ένταλμα αποτελεί μια βαθιά συμβολική κίνηση που, ανεξαρτήτως αν θα καρποφορήσει ή όχι, στέλνει ένα μήνυμα στα θύματα ότι τα βλέπουν και τα αναγνωρίζουν και προειδοποιεί τους δράστες, οποιουδήποτε βαθμού και θέσης, ότι παρακολουθούνται.
Αλλά, κυρίως, δημιουργεί την ελπίδα ότι αυτή θα είναι μόνο η αρχή της απόδοσης ευθυνών στη Ρωσία για τα εγκλήματα και τις θηριωδίες της στα ουκρανικά εδάφη. Την ελπίδα ότι ο πόλεμος θα τελειώσει σύντομα.
***
Κατανοώντας τη Λειτουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
Ποιος ο Ρόλος του;
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (το ΔΠΔ) δημιουργήθηκε πριν από δύο δεκαετίες ως ένα μόνιμο διεθνές δικαστήριο με αποκλειστικό σκοπό να ερευνά, να διώκει και να δικάζει άτομα που κατηγορούνται για τη διάπραξη των σοβαρότερων εγκλημάτων που απασχολούν τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της, δηλαδή το έγκλημα της γενοκτονίας, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήματα πολέμου και το έγκλημα της επίθεσης.
Συγκεκριμένα, με πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών, η συζήτηση για τη σύσταση ενός συστήματος διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης άρχισε να λαμβάνει υπόσταση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου με μία μοναδική αποστολή: να βάλει τέλος στην ατιμωρησία των πιο αποτρόπαιων εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα.
Τελικά, στις 17 Ιουλίου 1998, 160 κράτη συγκεντρώθηκαν στη Ρώμη για να δημιουργήσουν το πρώτο μόνιμο διεθνές ποινικό δικαστήριο που βασίζεται σε συνθήκη. Η συνθήκη που εγκρίθηκε κατά τη διάσκεψη αυτή είναι γνωστή ως «Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Ρώμης» (=Τhe Rome Statute of the International Criminal Court).
123 Κράτη-Μέλη
Πάνω από 120 χώρες προσχώρησαν στην εν λόγω συνθήκη, εκπροσωπώντας όλες τις περιοχές: Αφρική, Ασία-Ειρηνικό, Ανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική και Καραϊβική, Δυτική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα κρατούν εδώ και καιρό αποστάσεις, φοβούμενες ότι το δικαστήριο θα μπορούσε μια μέρα να επιδιώξει τη δίωξη αξιωματούχων των χωρών τους, ενώ ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία είναι μέλη του δικαστηρίου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ειδοποιός διαφορά της λειτουργίας του ΔΠΔ έγκειται στο γεγονός ότι το τελευταίο δικάζει σε επίπεδο ατομικής ποινικής ευθύνης, σε αντίθεση με άλλα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα –όπως κατεξοχήν το Διεθνές Δικαστήριο (International Court of Justice)–, τα οποία είναι αρμόδια για την επίλυση διαφορών μεταξύ κρατών.
Σήμερα, η έδρα του ΔΠΔ βρίσκεται στη Χάγη της Ολλανδίας.
Δικαιοδοσία επί Ρωσίας-Ουκρανίας
Όταν ένα κράτος γίνεται συμβαλλόμενο μέρος στο Καταστατικό της Ρώμης συμφωνεί να υπαχθεί στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ όσον αφορά τα τέσσερα εγκλήματα που απαριθμούνται σε αυτό. Ως εκ τούτου, το δικαστήριο μπορεί να ασκήσει τη δικαιοδοσία του σε περιπτώσεις που είτε ο φερόμενος ως δράστης είναι υπήκοος κράτους-μέλους είτε το έγκλημα διαπράχθηκε στην επικράτεια κράτους-μέλους. Όμως, και ένα κράτος που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος του καταστατικού μπορεί να αποφασίσει να αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ.
Εν προκειμένω, ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία είναι κράτη-μέλη του ΔΠΔ, άρα το τελευταίο καταρχήν δεν έχει δικαιοδοσία επί των εγκλημάτων που διαπράττονται στις δύο χώρες. Ωστόσο, η Ουκρανία έχει αποδεχθεί δύο φορές τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ ως απάντηση σε φερόμενα εγκλήματα που συνέβησαν στο έδαφός της μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, γεγονός που αυτομάτως βάζει το δικαστήριο στο παιχνίδι. Το τελευταίο, μάλιστα, έσπευσε να ανακοινώσει, ήδη από τις πολύ αρχές του πολέμου, την έναρξη διενέργειας ερευνών για πιθανά εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν στην Ουκρανία.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ο Πόλεμος στην Ουκρανία και το Διεθνές Δίκαιο
Πόλεμος στην Ουκρανία: Μαρτυρία Δύο Γυναικών
Ruth Bader Ginsburg: Η Δύναμη της Μειοψηφούσας Γνώμης
